Mavzu: mehnat bozori va korxonalarda mehnat resurslaridan foydalanish

 
10.6-rasm. Naflik funksiyasini maksimallashtirish 
Rasmdan ko‘rish mumkinki, masalaning yechimi muvozanat nuqta E orqali 
aniqlanishi mumkin. Naflik funksiyasining befarqlik chizig‘i U
2 
byudjet chizig‘ini
E nuqtada kesib o‘tadi. Optimal yechimga ko‘ra, dam olish vaqti t
e
soatga teng, ish 
vaqti T
e
=24-t
e
. Ishchining bir soatlik ish haqi W so‘mga teng bo‘lsa, uning umumiy 
daromadi quyidagicha topiladi: 
R
t
=W(24-t
e
). 
(8) 
U holda byudjet chizig‘i yotiqligi ish haqiga teng bo‘ladi. 
R
t 
tge= ----------- 
=W (9) 
24-t
e 
Ishchi naflik funksiyasini maksimallashtiradi, agar bo‘sh vaqt bilan daromadni 
chekli almashtirish normasi ish haqi ga teng bo‘lsa, . 
 
10.2. Ish haqi o‘sishining dam olish vaqti bilan ishlash vaqti o‘rtasidagi 
nisbatga ta’siri 
 
Odatda ish haqi oshganda, ko‘pchilik ko‘proq ishlab, ko‘proq daromad olishga 
harakat qiladi. Lekin, ish vaqti oshgan sari bo‘sh vaqtning ham qimmati oshib boradi. 
Inson ma’naviy o‘sishga ham intiladi. Demak, ish vaqtining o‘sishi o‘z chegarasiga 
Daromad, 
so’m
M 
R
E
U
3
E
2
U
2
U
1
Umumiy vaqt, 
soat-kun
N 
0
24
t
E


---

ega. Nima uchun deganda, insonlar, ishlab topgan daromadini ko‘proq zavq olish 
uchun, dam olishga sarflaydilar. 
Ish vaqti ma’lum vaqtgacha o‘sgandan keyingi ish haqining o‘sishi, ish vaqtini 
qisqarishiga olib keladi. Ish haqi oshganda o‘rnini bosish samarasi hamda daromad 
samarasi mavjud bo‘ladi. O‘rnini bosish samarasida yuqoriroq ish haqi, ishchining 
real daromadini oshiradi. Ishchi ko‘p daromad olganda, u ko‘proq ne’matlarni sotib 
oladi, ushbu ne’matlardan biri, yaxshi dam olishdir. 
Agar ishchi dam olishga ko‘proq mablag‘ sarflasa, daromad samarasi 
(daromadning oshishi), uni kamroq ishlashga undaydi. Daromad samarasi juda ham 
katta bo‘lganda, ishchi ish vaqtini qisqartiradi va mehnat taklifi chizig‘i pastga yotiq 
bo‘ladi. 
Quyidagi rasmda (10.7-rasm) ish haqi o‘sishining uch bosqichi ko‘rsatilgan.