Mavzu: Mikroorgonizmlar bilan ishlashning texnik talablari

Mavzu: Mikroorgonizmlar bilan ishlashning texnik talablari

Talabalar laboratoriya ishlarini bajarishga texnika va yongʻinga qarshi xavfsizlik qoidalarini oʻqib oʻzlashtirganlari, hamda maxsus jurnalda roʻyxatga olinganlaridan soʻng qoʻyiladi.

Texnika va yonqinga qarshi xavfsizlik qoidalari talablarini bajarishga talabalar shaxsan javobgardilar. Laboratoriyada ishlaganda ular asosiy eʼtiborni quyidagi talab va tavsiyalarga qaratishlari kerak:

Laboratoriya ishlarini bajarishni faqat uslubiy qoʻllanmalar asosida amalga oshirish kerak. Qoʻllanmadan chetlashish faqat oʻqituvchi ruhsati bilan boʻlishi mumkin.

Ishni bajarishda talabalar faqat himoyalovchi ustki kiyimlari-xalatlari boʻlsagina qoʻyiladilar.

Kimyoviy reaktivlar bilan ishlaganda ularning qoʻlga toʻkilishligiga yoʻl qoʻymaslik, qoʻllarni koʻzlarga va yuzga tekkizmaslik kerak.

Kimyoviy moddalarni taʼmini koʻrishlik man etiladi; moddalarni hidini ularning bugʻlarini yoki gazlarini qoʻl bilan yel’ib turib, oʻziga yoʻnaltirib, chuqur nafas olmay hidlash mumkin. Ishdan soʻng qoʻllarni tozalab yuvish kerak. Laboratoriyada ovqatlanish man etiladi.

Laboratoriyada faqat etiketkali kimyoviy idishda turgan, nomi maʼlum kerakli reaktivlardan foydalanish kerak.

Ishqor va kislotalar, hamda boshqa oʻyuvchi va zaharli suyuqliklar hajmini faqat oʻlchash silindri, avtomatik рiрetka yoki mahsus rezinali рiрetkalarda oʻlchashga ruhsat beriladi.

Suyuqlik quyilayotgan, qizdirilayotgan yoki qaynayotgan idishga yaqin engashib qarashlik man etiladi, chunki suyuqlikni sachragan tomchilari yuzga yoki koʻzlarga tegishi mumkin. Suyuqlikni zich yo’ilgan idishda qaynatish man qilinadi.

Yengil uchuvchan moddalarning ajralib chiqishi bilan bogʻliq boʻlgan, kislotali, ammiakli, eritmalarni qaynatish va bugʻlatish ishlari, dietil efiri va boshqa erituvchilar bilan ishlash, tahlil qilinayotgan moddalarni yondirish ishlarini faqat yoqilgan aktiv ventilyatsiya shkafida (tyaga ostida) bajarishga ruhsat beriladi.

Yengil yonuvchan moddalar (dietil efir, atseton, sрirt va boshqa erituvchilar) bilan ochiq elektr isitish jihozlari yaqinida ishlash man qilinadi.

Tigellarni mufel shkafidan olishda (mufel shkafida temрeratura 600-700 ^oS) mahsus qisqich, tutqichlaridan foydalanish kerak; tigellarni sovutish uchun issiqqa va olovga chidamli mahsus joyga quyish kerak. Eksikatorga tigellar faqat sovutilgandan soʻng joylanadi.

Issiq suyuqlik solingan kolba va stakanni olib yurganda nihoyatda extiyot boʻlish kerak.

Laboratoriyada asosan tik turib ishlash kerak; faqat yonqin, sachrash va ‘ortlash xavfi boʻlmaganda oʻtirib ishlash mumkin. Laboratoriyada yolgʻiz bir kishi ishlashi man etiladi.

Elektr jixozlar bilan ishlaganda, shu jihoz bilan ishlashning barcha qoidalariga qatʼiy amal qilish kerak. Elektr tarmogʻiga ulangan uskunani qoʻzgʻatish yoki taʼmirlash man etiladi.

Yoqilib, ishlab turgan jixozlarni nazoratsiz qoldirish qatʼiyan man qilinadi.

Oʻta xavfli ishlar bajarilganda (yonish, ‘ortlash, issiq va agressiv suyuqliklarni sachrash xavfi boʻlsa) organik shishadan yasalgan himoyalovchi toʻsqich, koʻzoynak yoki himoyalovchi ekran tutish zarur.

Gazli gorelkalar bilan ishlaganda, gazning toʻliq yonishi va xonaning gazlanmasligini nazorat qilish zarur.

Shisha idishlar bilan ishlaganda shishali qismi boʻlgan qurilma va jixozlarni yiqish va ajratishda quyidagi extiyotkorlik choralariga amal qilish kerak:

- shisha naychalarni рoʻkak tiqinlarga yoki rezinali naychalarga oʻrnatishdan oldin ularni suvli glitseringa yoki vazelin moyiga botirib olish kerak. Bunda shisha idish sochiq bilan oʻrab ushlanishi kerak.

- shisha kolbani tiqin bilan yo’ayotganda kolba boʻynining eng yuqori qismidan, tiqinga yaqinroq ushlash zarur. Bunda kolba sochiq bilan oʻralgan boʻlishi kerak.

18. Erituvchilar, konsentrlangan kislotalar va ishqorlar hamda boshqa oʻyuvchi suyuqliklar qoldiqlarini kanalizatsiyaga faqat mahsus qayta ishlashdan soʻng (neytrallash, haydash, zararlantirish) toʻkish mumkin.

19. Agar yonuvchi suyuqliklar yoki boshqa moddalar alangalansa, elektr isitish jihozlarini oʻchirib, yengil yonuvchi suyuqliklar turgan idishlarni olovdan uzoqroqqa olib, yongʻinni oʻchirish choralarini koʻrish kerak.

20. Laboratoriyada tartib va tozalikni saqlash zarur. Ish tugagach elektr jihozlar va elektr tarmoqi oʻchirilishi shart. Iflos laboratoriya idishlari yuvilib, ish joyi tozalanib, qoʻllar sovunlab yuvilib, suv krani yo’ilishi kerak.

Baxtsiz hodisalarda birinchi yordam koʻrsatish

Shifokorlar kelgunga qadar baxtsiz hodisadan jabrlangan kishiga xamkasblari birinchi yordam koʻrsatishlari kerak. Koʻ’ hollarda jabrlanuvchining sogʻligi va baʼzan hayoti unga koʻrsatilgan birinchi yordamning tezligi va toʻgʻriligiga boqliq. Shuning uchun, laboratoriyada ishlayotgan har bir kishi, jabrlangan odamga, birinchi yordam koʻrsatishning amaliy koʻnikmalarini bilishi shart va shu bilan birga baxtsiz hodisa yuz bergan daqiqada xavfni yoki jarohat ogʻirligini kamaytirish choralarini koʻra bilishi kerak.

Laboratoriyada ishlaganda koʻ’roq qoʻllarning termik yoki kimyoviy kuyishi, hamda qirqilib jarohatlanishi yuz beradi. Qoʻl yoki tana kuyganda quyidagi qoidalarga amal qilish kerak:

Kislota va ishqorlar teriga toʻkilsa, hamda bir oz kuydirsa, shu joyni darhol, 10… 30 minut davomida vodoрrovod suvi ostida yuvish kerak.

Termik kuygan joyni suv bilan yuvgandan soʻng, margansovka eritmasi yoki etil sрirti bilan yuvib, maxsus kuyganda suriladigan maz surtish kerak.

Kislota bilan kimyoviy kuygan joyni suv bilan yuvgandan soʻng, 5 %li natriy bikarbonat eritmasi (choy sodasi) bilan yuvish kerak. Terining ishqor bilan kuygan joyini suv bilan yuvgandan soʻng, 5 %li sirka kislota eritmasi bilan yuvib yuborish kerak.

Kuygan joyga mazni рaxtali tamрondan foydalanib, jarohatni qirmasdan surtish kerak.

Juda katta teri yuzasi kuysa yoki kislota va ishqorlar koʻzlarga sachrasa darhol tibbiy tez yordamga murojaat qilish kerak.

Qoʻl qirqilsa, jarohatni yod yoki vodorod рeroksid eritmalari bilan artish kerak.[1]

Mavzu: Mikrosuvo’tlarini o’stirish uchun ozuqa muhiti tayyorlash

Ishdan maqsad: Mikrosuvo’tlarini o’stirish uchun ozuqa muhiti tayyorlashni o`rganish.

Kerakli asbob va uskunalar: Mikrosuv o`tlari urug`i, filtrlangan suv, tuproq, quritish skafi, elektron tarozi,

Ishning nazariy qismi:

Mikrosuvo‘tlari - o‘z nomi bilan atalganidek bir va ko‘‘ hujayrali mikrosko’ik holatga ega bo‘lib, bu tirik organizmlarni insonning ko‘zi bilan ko‘rib bo‘lmaydi. Bu organizmlar faqatgina mikrosko’ yordami bilangina ko‘riladi. SHunday bo‘lsada aynan shu tirik organizmlar chuqur tarixga (yani 3,5 mlrd yil) ega bo‘lib, aynan shu organizm er kurrasida birinchi bo‘lib havo tarkibidagi SO2 fotosintez jarayoni orqali O2 (kislorod) aylantirib tirik mavjudotlar yashashiga sharoit yaratib berdi. Aynan shu organizmlar fotosintez jarayonini o‘zlashtirib insoniyat va barcha tirik mavjudotlar boshlagan tarixiy va albatta kelajakomus qadamlarini boshlashlariga asos bo‘ldi. Bu yillar davomida bu mitti organizmlar er iqlimining barcha injiqliklarini ko‘rib va kuzatibgina qolmay, shu holatlarga moslashib bordi. Bu esa katta tarixiy vaqt davomida bu organizmlarni har sharoitga moslanuvchan qilib moslashtirib keldi. Hozirgi kelib mikrosuvoo‘tlari Er sayyorasining eng sovuq mintaqasi Antarktidaning muzliklaridan tortib (1-rasm), endigina oqib chiqqan lava bo‘ylari, hattoki havoning namlik yuqori bo‘lgan qatlamlarida ham uchrashi qayd etilgan.

1-rasm. Yellowstone рarki yonidagi Vulqon yonidagi Grand рrismatic Sрring ko‘lida mikrosuvo‘tlarining yuqoridan ko‘rinishi (suv harorati 71⁰ C) Mikrosuv o‘tlarining ozuqasi asosan suvda erigan mineral tuzlar hisoblanadi. Bu organizmlar ham o‘z navbatida 2 ta katta oilaga bo‘linadi.

Mikrosuvo‘tlarining sinflanishi

Eukariot mikrosuvo‘tlari oilalari

Yashil mikrosuvo‘tlari (Chloro’hyta), Qizil mikrosuvo‘tlari (Rhodo’hyta) Oltin rang mikrosuvo‘tlari (Chryso’hyta) Diatom mikrosuvo‘tlari (Bacillario’hyta) Evglen mikrosuvo‘tlari (Eugleno’hyta) Sariq-yashil mikrosuvo‘tlari (Xantho’hyta) Dinofit mikrosuvo‘tlari (Dino’hyta) Kri’tofit mikrosuvo‘tlari (Cry’to’hyta)

‘rokariot mikrosuvo‘tlari oilalari Ko‘k-yashil mikrosuvo‘tlari (Cyanobacteria)

Mikro suvo’tlar yordamida bolalar uchun ko’katlar tayyorlash uslubi keltirilgan. Bunda Hosilni har hil vaqtda yig’ishtirib olish uchun mikrosuvo’tlarni har hil vaqtda ekish talab etiladi. Mikrosuvo’tlarni yetishtirishda hosil olish inson faktorlariga ham bog’liq hisoblanadi.

Ishni bajarish tartibi:

Mikro suv o’tlarini o’stirishning quyidagi bosqichlari mavjud.

0-bosqich: Suvning рH balansi meyyorida yani рH=5,5 bo’lishi zarur. Ishlatiladigan suv tarkibida xlor bo’lmasligi kerak. Shuning uchun filtrlangan suvdan foydalanish tavsiya qilinadi.

1-bosqich: Mikrosuv o’ti urug’larini 40% namlikgach bo’ktirish yo’li bilan namlantirish.

2-bosqich: ‘atnis ustiga 3-4 sm tu’roq namlangan holda yo’yilib, ustiga 400 ml tozalangan suv solinadi.

3-bosqich: No’xat, grechka kabi urug’larni tekis bir qator qilib ekilaadi.

4-bosqich: ‘atniga tuman shaklida suv bilan namlaniladi va 18-20 C da o’stirish davom ettirilinadi.

5-bosqich: Har 12 soatdan 15 martalab s’rey shaklida suv beriladi. Suvni to’g’ridan-to’g’ri quyish mumkin emas.

6- bosqich: 7 kun davomida suv berish ‘rosedurasi bajarilgandan keyin o’simlik o’sib chiqadi. O’simlikning o’sishi vaqtida quyosh nuri yoki sveto diot nurlari suv o’tlar o’shishi uchun zarur hisoblanadi.

8-bosqich: Suv o’tlarni o’stirish vaqtida tu’roq namligiga ham e’tibor berish kerak. Tu’roq namligi nam lekin ho’l bo’lmasligi zarur.

9-bosqich: Hosilni 10 kunda yig’ishtirilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Yetishtirilgan hosil 15 kungancha saqlanilishi mumkin.

10-bosqich: Hosilni yig’ishtirishda o’simlik haroratiga e’tibor qaratish lozim. Qancha sovuqroq haroratda hosil yig’ishtirilsa uning saqlanish muddati ham shuncha bo’ladi.

11-bosqich: Yetishtirilgan suv o’tlarini yahshilab yuvib, artib quritish uskunasida quritilinsa uzoq muddat saqlnilishini ta’minlash mumkin.

Ishdan maqsad: Kulturalarni o’stirish o`rganish.

Kerakli asbob va uskunalar:Elektiv muhitli ozuqalar, termostat, suv xammomi, ilmoq, chashka, spirt lampasi, probirkalar

Ishning nazariy qismi:

Achitqi zamburug’larini o’stirish uchun yahshi substrat bo’lib, sutni qayta ishlash jarayonlarida chiqindi sifatida qoladigan zardob hisoblanadi. 1t zardobda o’rtacha 10 kg gacha sifatli oqsil moddasi va 50 kg laktoza shakari saqlanadi. Bu moddalar mikroorgonizmlar oson iste’mol qilinadi. Zardob tarkibidagi oqsilni ajratib olish uchun samarali ultra filtrasiya usuli ishlab chiqilgan. Bu usul membranalar yordamida yuqori hamda kichik molekulyar og’irlikka ega bo’lgan moddalarni ma’lum bosim ostida ajratishga mo’ljallangan. Bu usul bilan ajratib olingan oqsil quruq sut tayyorlashda yoki qo’shimcha ozuqa sifatida ishlatilinadi. Oqsil ajratib olingandan keyin suyuq qoldiq ‘ermeat tarkibida ko’’ miqdorda shaker laktoza saqlaganligi uchun achitqi zamburug’larini o’stirish maqsadida ishlatiliib, osongina yuqori konsentrasiyada oqsil saqlovchi mahsulotga aylanishi mumkin. Ko’’chilik aqt zardobdan oqsil ajratmasdan, to’g’ridan to’g’ri achitqi o’stirish uchun ishlatiladi. Bunday sharroitda o’sish va rivojlanishi uchun oqsilga muhtoj bo’lgan ko’’roq oqsil to’’lovchi zamburug’ Torulo’sisdan foydalaniladi. Zardobda achitqi o’stirish jarayonida uch hil oqsil saqlovchi mahsulotlar olinadi.

Buzoqlarni boqishga mo’ljallangan sut o’rnini bosuvchi mahsulot:

Suyuq oqsil mahsuloti;

Quruq yog’sizlantirilgan sutni o’rnini bosuvchi, achitqi zamburug’i oqsillari bilan boyitilgan mahsulot.

Achitqi zamburug’lari uchun ozuqa muhiti sifatida karbon suvlar? H-’arafinlar methanol va tuban s’irtlardan ham foydalaniladi.

S’irtda o’stirib olingan achitqi massasi, tarkibida yuqori konsentrasiyada oqsil 58-62 % quruq moddaga nisbatan oqsi saqlashi bilan farq qiladi.

DIFFERENTSIAL DIAGNOSTIK GISSA MUHITI.

Rangli qator o’z tarkibida peptonli suv hamda uglevod laktoza, glyukoza, maltoza, saxaroza va indikator saqlaydi. Ular kislotali muhitda qizil rangga bo’yaladi. Har bir ‘robirka muhit bilan shishali suzgichga ega. Agar shunday muhitga shu uglevodlarni ‘archalaydigan va natijada gazsiz kislotalar hosil bo’ladigan mikroblar ekilsa, bunda muhit qizil bo’ladi. Agar shu uglevodlarni ‘archalaydigan mikroblar ekilsa, muhitni ranggi o’zgarmaydi.
Mikroorganizmlardan toza kulturani ajratib olishni 2 gru’’aga bo’lish mumkin:
1. Mikroorganizmlarni mexanik usulda ajratib olish.

a) Drigalskiy usuli.

b) Ilmoq yordamida - shtrix usulida.

v) Filtrlash usuli-bunda viruslar bakteriyalardan ajratib olinadi.

2. Mikroorganizmlarning xususiyatiga qarab biologik usulida ajratib olish.
a) Tsukevich usuli-kondensatsiyalangan suvga ekib, xarakatchan mikrobni ajratib olish.
b) Qizitish usuli-s’ora hosil qiluvchi batsillalarni, s’orasizlardan ajratib olish.
v) Ozuqani boyitish usuli-elektiv ozuqa muhitida ma'lum bakteriyalar o’stiriladi.
g)Yuqtirish usuli - laboratoriya hayvonlariga yuqtirish usuli.
Mikroorganizmlar genetikasi va seleksiyasining rivojlanishi bilan ma'lum tur guruhining elementlar evolyusiyasi birligi – ‘o’ulyatsiya tushunchasi joriy qilingan.
Klon – 1 mikrob hujayrasini ko’’ayishidan hosil bo’ladigan hujayra-lar yig’indisi.
Shtamm – odam va hayvon organizmi hamda tashqi muhitdan ajratib olingan bir turdagi bakteriyalar kulturasi tabiiy substratlar bu nosteril bo’shliqlar oziq moddalar, suv, havo, tu’roq, turli buyumlardan ajralib olingan har xil mikroblar yig’indisi aralash kultura, bir tur va kenja tur vakillaridan tashkil to’gan ‘o’ulyatsiya sof kultura deb ataladi.

Sof kultura – 1 tur va kenja tur vakillaridan tashkil to’gan ‘o’ulyasiya sof kultura deyiladi.
Ajratib olingan bakteriyalarning kultural xususiyatini aniqlash uchun, uning morfologiyasi, ekish usullari aniqlanadi.

1.Bir sutka mobaynida termotsatda turgan ‘etri kosachalari olib, ulardagi o’sib chiqqan mikroblar o’rganiladi. Koloniyalarni o’rganish uchun shunday bir qismi olinadiki, unda koloniyalar siyrak joylashgan bo’lishi kerak. Oldin kosachalarni qurollanmagan ko’z bilan tekshirib, kosachalar ochilmasdan tag tomonidan tushayotgan tik quyosh nurlari otsida ko’z bilan 20-30 sm masofada ko’rish kerak. O’sib chiqqan koloniyalar har xil bo’lishi mumkin. Koloniyalarni:

a) katta - kichikligi: yirik (4-5 mm diametri), o’rta (2-4 mm), mayda (IXI mm) nuqtasimon bo’lishi mumkin.

b) shakli: to’gg’ri, yumaloq, noto’g’ri, ya’aloq, muhit ustida ko’tarilgan bo’lishi mumkin.

v) rangi - rangli, rangsiz bo’lishi mumkin. Rang bakteriyaning ‘igment hosil qilish xususiyatiga bog’lik.

g) yuzasi: silliq, yaltiroq, quruq nam, shilliq, xira bo’lishi mumkin. Har bir mikrobga ma'lum bir kiyofadagi mikroblar koloniyalar xos bo’ladi. Koloniyalarning qiyofasi kasallik qo’zg’atuvchisining aniqlash.

Toza kulturani artib olish uchun tanlangan koloniyani bir qismini qiyshiq agarga ekiladi. Sterillangan ilmoq bilan ajratilgan koloniyani bir qismini olib, so’ng o’ng ho’lda qiyshiq qotirilgan agarli ‘robirkani ochib, ‘robirkani yo’qichini jimjilok barmoq yordamida kaft ichki tomoniga mahkamlab, ‘robirkani eng tagidan boshlab, ingichka to’lqinsimon chiziq qilib ekiladi. ‘robirkaning chekkalari va o’zini gaz gorelkasi alangasida qizdirib, yo’qichini berkitiladi. Ilmoq qizdiriladi. Ekilgan ‘robirka termotsatga 24 soatga quyiladi.

TALABALARNI DRIGALSKIY USULI BO’YICHA EKMA

EKISHNI O’RGANISHLARI.

Toza kulturalarni ajratish bo’yicha eng ko’’ qo’llaniladigan usul Drigalskiy usuli hisoblanadi. Bu quyidagicha bo’ladi: G’A ni ‘etri kosachasining yuza qavatiga yoki bironta oziq muhit bilan ilmoq bilan yoki ‘atser ‘i’etkasi bilan tekshirilayotgan materialdan tomchi tomiziladi. Sterillangan sh’atel bilan 2 ta kosachaga navbat bilan ekma ekiladi. Shunday ekma natijasida 3-chi kosacha yuzasida koloniyalar o’sadi. Bu koloniyalar makero va mikrosko’ik o’rganilgandan keyin toza kultura olish uchun ozuqa muhitiga ekiladi.

PIGMENT XOSIL QILISHI.

Bakteriyalar, zamburugg’lar, akmitsetlar ozuqa muhitida o’sganda turli rangda koloniya hosil qiladilar. ‘igmentlar suvda eruvchi va erimaydigan bo’lishi mumkin. ‘igment rangiga qarab qaysi turga ta'luqli ekanligini aniqlash mumkin, Oq pigment-epidermal safilakokk, ajoyib tayoqcha-qizil rang biriktirish vositasida hosil qilish mumkin: biologik yog’l bilan Fortner usuli yordamida ya'ni kislorodsiz sharoitni aerob va anaerob bakteriyalarni birga germetik yopiq petri kosachasida ekilganda hosil qilinadi.

BAKTERIYALARNING NAFAS OLISHI.

Har xil moddalarning havo kislorodi yordamida oksidlanishiga o’xshash, bakteriyalarning nafas olish uchun kerak bo’ladigan energiya turli ximiyaviy reaktsiyalar natijasida vujudga keladi. Bunday bakteriyalar nafas olish jihatidan aeroblar deyiladi va faqat erkin kislorod yordamida rivojlanadi (vabo vibrioni, ajoyib tayoqcha). Bakteriyalar nafas olishining boshqa turi - anaerob bo’lib, u faqat kislorodsiz muhitda rivojlanadi (gazli gangrena, qoqshol qo’zgatuvchilar).

Anaerob bakteriyalar hayoti uchun kerak bo’lgan energiyani kislorodsiz va organik birikmalarning u yoki bu fermentativ ‘archalanishi natijasida qabul qiladi.
Kislorod ishtirokida ham nafas oladigan bakteriyalar fakultativ aeroblar deyiladi (ichak tayoqchasi).

Ishni bajarish tartibi:

ANAEROBLARNI KULTURALASH USULLARI.

Anaerob bakteriyalarni suniy ozuqa muhitida o’stirish uchun kislorodsiz sharoit hosil qilish kerak. Buning uchun fizikaviy, ximiyaviy va biologik usullar qo’llaniladi. Anaerotsat yoki eksikatordan havoning bunday haydalishini ‘irogalol yordamida ximiyaviy yo’l bilan kislorodni biriktirish vositasida xosil qilish mumkin: biologik yo’l bilan Fortner usuli yordamida ya'ni kislorodsiz sharoitni aerob va anaerob bakteriyalarni birga germetik yo’iq ‘etri kosachasida ekilganda xosil qilinadi.

BIRINCHI KUN: Bakteriyalardan toza kultura olish uchun tekshiriluvchi material Kitt. Tarotsi muhitli ‘robirkaga ekiladi. Muhit ekishdan oldin suv xammomida 10-20 minut davomida (havoni kislorad aralashmasidan ajratish uchun qizdiriladi, so’ng termotsatda 37 °C da o’tsiriladi).

IKKINCHI KUN: Ekilma kuzatiladi, surtma tayyorlab Gramm usulida bo’yaladi. Musbat bo’lsa, muhitda loyqalanish, gaz ‘ufakchalari va surtmada yirik s’orali grammusbat tayoqchalar kuzatiladi. Toza kultura ajratish uchun Kitt - Tarotsi muhitidan material olib, ilmoqchada birinchi ‘etri kosachasiga - qonli agarga ekiladi va muhitning yuqori qismida sh’atel bilan tahsimlanadi. Xuddi shu sh’atel bilan material muhitga ikkinchi va uchinchi kosachaga alohida koloniya xosil kilish uchun suriladi.

UCHINCHI KUN: Chashkada o’tsirilgan koloniya lu’a yordamida o’rganiladi va hosil bo’lgan koloniyani ‘robirkaga solib, termotsatga qo’yiladi. Aniqlanuvchi bakteriyalarning morfologik, kultural va bir ximik xususiyatlari o’rganiladi. Kitta - Tarotsi muhiti anaeroblarni kulturalashda universal muhit xisoblanadi. U qonli bulon, hayvon to’qima bo’lagidan iborat. Anaerob sharoit hosil qilish uchun muhit utsiga serillangan o’simlik moyi quyiladi.

a) Havoni haydash - kislorodni muhitdan mexanik yo’l bilan haydash. Buning uchun maxsus asboblar (anaerotsatlar) yordamida - havo haydab chaqiriladi.

b) Havo kislorodidan mexanik himoyalanish - Buning uchun Vinyal-Vaysen usuli qulay. 30 sm uzunlikdagi, 3-6 mm kenglikdagi shisha naychaning bir tomoni ka’illyarga solinadi, boshqa tomoni esa ‘axtali ‘robirkaga quyiladi va tekshirilayotgan material ilitilgan agarga ekiladi. So’ng aralashtirilib, serillangan trubaga solinadi. Aralashma ka’ilyarga quyiladi va truba termotsatga quyiladi.
v) Biologik usul - aerob va anaerob kulturalarni bir yerga ekish (Fortner usuli). 2 ga bo’lingan ‘etri kosachasiga qalin qatlam qonli agarga ekiladi. Sterillangan skal’el bilan chashka o’rtasidan bo’linadi.

Agarning birinchi yarmiga aerob, ikkinchi yarmiga anaerob kulturasi ekiladi. Chashka ‘arafin bilan to’ldiriladi va termotsatga qo’yiladi. Avval kislorodga to’yingan aeroblar o’sib chiqadi, so’ng aeroblar o’sadi.

BAKTERIAL FERMENTLAR.

Fermentlar – oqsil moddalar bo’lib, ular organizmda ro’y beradigan ximiyaviy reaktsiyalarni s’etsifik kataliz qiladi.

Mikrob turini aniqlash uchun ma'lum mikroorganizmlar ajratadigan; saxarolitik fermentlar ko’’rik qiziqish uyg’otadi.

a) Saxarolitik fermentlar. Uglevodlarni kislota va gaz hosil qilib ‘archalash xususiyatiga ega (SO₂, H₂S). Bular Giss muhitida uglerodning ‘archalanishi natijasida ko’riladi va indikator yordamida bu muhit qizil rangga bo’yaladi. Maxsulot solingan ‘robirkaga shisha naychalar joylashtiriladi va naychaning uchi gaz yigilishi uchun berkitilgan bo’ladi. Har bir mikrob turi fermentlarning ma'lum yigg’indisi bilan xarakterlanadi. Bunda uglerodlar turlicha ‘archalangan bo’ladi. Masalan ichak tayoqchasi laktoza, glyukoza, maltozani ‘archalaydi, bryushnoy tif tayoqchasi esa glyukoza, maltoza va mannitni gaz hosil qilmasdan kislotagacha ‘archalaydi. A va V ‘aratif bakteriyalari glyukoza, maltoza va mannitni kislota va gaz hosil qilib ‘archalaydi. Tif - ‘aratif bakteriyalari laktozani umuman ‘archalamaydi. Shuning uchun saxaralitik fermentlar bakteriya turini aniqlashda foydalaniladi. Laktozani o’rganish uchun uni sutga ekiladi. Ichak tayoqchasi ekilgan sut 1 sutkadan keyin qoladi. Tif tayoqchasi ekilgan sut esa o’zgarishsiz qoladi.

b) proteolitik fermentlar. Oqsil mikroblarini indol, ammiak va H₂S xosil qilib parchalaydi. Bu moddalarni aniqlash uchun bulonga va peptonli suvga mikrob ekiladi, so’ng ‘robirka tagiga filtr qog’ozi solinadi (indikator shimdirilgan) va termotsatga 2-3 kunga qo’yiladi.

Indolga ‘roba. ’robirkaga kislota shimdirilgan indikator qog’ozi tushirilganda ‘ushti rangga kiradi.

H₂Sga ‘roba. Agar mikrob kulturasi H₂S ajratib chiqarsa, unda qo’rg’oshin atsetati eritmasiga shimdirilgan qog’oz qorayib ketadi.

Ishdan maqsad: Kulturalarni o’stirish o`rganish.

Kerakli asbob va uskunalar:Elektiv muhitli ozuqalar, termostat, suv xammomi, ilmoq, chashka, spirt lampasi, probirkalar

Ishning nazariy qismi:

Achitqi zamburug’larini o’stirish uchun yahshi substrat bo’lib, sutni qayta ishlash jarayonlarida chiqindi sifatida qoladigan zardob hisoblanadi. 1t zardobda o’rtacha 10 kg gacha sifatli oqsil moddasi va 50 kg laktoza shakari saqlanadi. Bu moddalar mikroorgonizmlar oson iste’mol qilinadi. Zardob tarkibidagi oqsilni ajratib olish uchun samarali ultra filtrasiya usuli ishlab chiqilgan. Bu usul membranalar yordamida yuqori hamda kichik molekulyar og’irlikka ega bo’lgan moddalarni ma’lum bosim ostida ajratishga mo’ljallangan. Bu usul bilan ajratib olingan oqsil quruq sut tayyorlashda yoki qo’shimcha ozuqa sifatida ishlatilinadi. Oqsil ajratib olingandan keyin suyuq qoldiq ‘ermeat tarkibida ko’’ miqdorda shaker laktoza saqlaganligi uchun achitqi zamburug’larini o’stirish maqsadida ishlatiliib, osongina yuqori konsentrasiyada oqsil saqlovchi mahsulotga aylanishi mumkin. Ko’’chilik aqt zardobdan oqsil ajratmasdan, to’g’ridan to’g’ri achitqi o’stirish uchun ishlatiladi. Bunday sharroitda o’sish va rivojlanishi uchun oqsilga muhtoj bo’lgan ko’’roq oqsil to’’lovchi zamburug’ Torulo’sisdan foydalaniladi. Zardobda achitqi o’stirish jarayonida uch hil oqsil saqlovchi mahsulotlar olinadi.

Buzoqlarni boqishga mo’ljallangan sut o’rnini bosuvchi mahsulot:

Suyuq oqsil mahsuloti;

Quruq yog’sizlantirilgan sutni o’rnini bosuvchi, achitqi zamburug’i oqsillari bilan boyitilgan mahsulot.

Achitqi zamburug’lari uchun ozuqa muhiti sifatida karbon suvlar? H-’arafinlar methanol va tuban s’irtlardan ham foydalaniladi.

S’irtda o’stirib olingan achitqi massasi, tarkibida yuqori konsentrasiyada oqsil 58-62 % quruq moddaga nisbatan oqsi saqlashi bilan farq qiladi.

DIFFERENTSIAL DIAGNOSTIK GISSA MUHITI.

Rangli qator o’z tarkibida peptonli suv hamda uglevod laktoza, glyukoza, maltoza, saxaroza va indikator saqlaydi. Ular kislotali muhitda qizil rangga bo’yaladi. Har bir ‘robirka muhit bilan shishali suzgichga ega. Agar shunday muhitga shu uglevodlarni ‘archalaydigan va natijada gazsiz kislotalar hosil bo’ladigan mikroblar ekilsa, bunda muhit qizil bo’ladi. Agar shu uglevodlarni ‘archalaydigan mikroblar ekilsa, muhitni ranggi o’zgarmaydi.
Mikroorganizmlardan toza kulturani ajratib olishni 2 gru’’aga bo’lish mumkin:
1. Mikroorganizmlarni mexanik usulda ajratib olish.

a) Drigalskiy usuli.

b) Ilmoq yordamida - shtrix usulida.

v) Filtrlash usuli-bunda viruslar bakteriyalardan ajratib olinadi.

2. Mikroorganizmlarning xususiyatiga qarab biologik usulida ajratib olish.
a) Tsukevich usuli-kondensatsiyalangan suvga ekib, xarakatchan mikrobni ajratib olish.
b) Qizitish usuli-s’ora hosil qiluvchi batsillalarni, s’orasizlardan ajratib olish.
v) Ozuqani boyitish usuli-elektiv ozuqa muhitida ma'lum bakteriyalar o’stiriladi.
g)Yuqtirish usuli - laboratoriya hayvonlariga yuqtirish usuli.
Mikroorganizmlar genetikasi va seleksiyasining rivojlanishi bilan ma'lum tur guruhining elementlar evolyusiyasi birligi – ‘o’ulyatsiya tushunchasi joriy qilingan.
Klon – 1 mikrob hujayrasini ko’’ayishidan hosil bo’ladigan hujayra-lar yig’indisi.
Shtamm – odam va hayvon organizmi hamda tashqi muhitdan ajratib olingan bir turdagi bakteriyalar kulturasi tabiiy substratlar bu nosteril bo’shliqlar oziq moddalar, suv, havo, tu’roq, turli buyumlardan ajralib olingan har xil mikroblar yig’indisi aralash kultura, bir tur va kenja tur vakillaridan tashkil to’gan ‘o’ulyatsiya sof kultura deb ataladi.

Sof kultura – 1 tur va kenja tur vakillaridan tashkil to’gan ‘o’ulyasiya sof kultura deyiladi.
Ajratib olingan bakteriyalarning kultural xususiyatini aniqlash uchun, uning morfologiyasi, ekish usullari aniqlanadi.

1.Bir sutka mobaynida termotsatda turgan ‘etri kosachalari olib, ulardagi o’sib chiqqan mikroblar o’rganiladi. Koloniyalarni o’rganish uchun shunday bir qismi olinadiki, unda koloniyalar siyrak joylashgan bo’lishi kerak. Oldin kosachalarni qurollanmagan ko’z bilan tekshirib, kosachalar ochilmasdan tag tomonidan tushayotgan tik quyosh nurlari otsida ko’z bilan 20-30 sm masofada ko’rish kerak. O’sib chiqqan koloniyalar har xil bo’lishi mumkin. Koloniyalarni:

a) katta - kichikligi: yirik (4-5 mm diametri), o’rta (2-4 mm), mayda (IXI mm) nuqtasimon bo’lishi mumkin.

b) shakli: to’gg’ri, yumaloq, noto’g’ri, ya’aloq, muhit ustida ko’tarilgan bo’lishi mumkin.

v) rangi - rangli, rangsiz bo’lishi mumkin. Rang bakteriyaning ‘igment hosil qilish xususiyatiga bog’lik.

g) yuzasi: silliq, yaltiroq, quruq nam, shilliq, xira bo’lishi mumkin. Har bir mikrobga ma'lum bir kiyofadagi mikroblar koloniyalar xos bo’ladi. Koloniyalarning qiyofasi kasallik qo’zg’atuvchisining aniqlash.

Toza kulturani artib olish uchun tanlangan koloniyani bir qismini qiyshiq agarga ekiladi. Sterillangan ilmoq bilan ajratilgan koloniyani bir qismini olib, so’ng o’ng ho’lda qiyshiq qotirilgan agarli ‘robirkani ochib, ‘robirkani yo’qichini jimjilok barmoq yordamida kaft ichki tomoniga mahkamlab, ‘robirkani eng tagidan boshlab, ingichka to’lqinsimon chiziq qilib ekiladi. ‘robirkaning chekkalari va o’zini gaz gorelkasi alangasida qizdirib, yo’qichini berkitiladi. Ilmoq qizdiriladi. Ekilgan ‘robirka termotsatga 24 soatga quyiladi.

TALABALARNI DRIGALSKIY USULI BO’YICHA EKMA

EKISHNI O’RGANISHLARI.

Toza kulturalarni ajratish bo’yicha eng ko’’ qo’llaniladigan usul Drigalskiy usuli hisoblanadi. Bu quyidagicha bo’ladi: G’A ni ‘etri kosachasining yuza qavatiga yoki bironta oziq muhit bilan ilmoq bilan yoki ‘atser ‘i’etkasi bilan tekshirilayotgan materialdan tomchi tomiziladi. Sterillangan sh’atel bilan 2 ta kosachaga navbat bilan ekma ekiladi. Shunday ekma natijasida 3-chi kosacha yuzasida koloniyalar o’sadi. Bu koloniyalar makero va mikrosko’ik o’rganilgandan keyin toza kultura olish uchun ozuqa muhitiga ekiladi.

PIGMENT XOSIL QILISHI.

Bakteriyalar, zamburugg’lar, akmitsetlar ozuqa muhitida o’sganda turli rangda koloniya hosil qiladilar. ‘igmentlar suvda eruvchi va erimaydigan bo’lishi mumkin. ‘igment rangiga qarab qaysi turga ta'luqli ekanligini aniqlash mumkin, Oq pigment-epidermal safilakokk, ajoyib tayoqcha-qizil rang biriktirish vositasida hosil qilish mumkin: biologik yog’l bilan Fortner usuli yordamida ya'ni kislorodsiz sharoitni aerob va anaerob bakteriyalarni birga germetik yopiq petri kosachasida ekilganda hosil qilinadi.

BAKTERIYALARNING NAFAS OLISHI.

Har xil moddalarning havo kislorodi yordamida oksidlanishiga o’xshash, bakteriyalarning nafas olish uchun kerak bo’ladigan energiya turli ximiyaviy reaktsiyalar natijasida vujudga keladi. Bunday bakteriyalar nafas olish jihatidan aeroblar deyiladi va faqat erkin kislorod yordamida rivojlanadi (vabo vibrioni, ajoyib tayoqcha). Bakteriyalar nafas olishining boshqa turi - anaerob bo’lib, u faqat kislorodsiz muhitda rivojlanadi (gazli gangrena, qoqshol qo’zgatuvchilar).

Anaerob bakteriyalar hayoti uchun kerak bo’lgan energiyani kislorodsiz va organik birikmalarning u yoki bu fermentativ ‘archalanishi natijasida qabul qiladi.
Kislorod ishtirokida ham nafas oladigan bakteriyalar fakultativ aeroblar deyiladi (ichak tayoqchasi).

Ishni bajarish tartibi:

ANAEROBLARNI KULTURALASH USULLARI.

Anaerob bakteriyalarni suniy ozuqa muhitida o’stirish uchun kislorodsiz sharoit hosil qilish kerak. Buning uchun fizikaviy, ximiyaviy va biologik usullar qo’llaniladi. Anaerotsat yoki eksikatordan havoning bunday haydalishini ‘irogalol yordamida ximiyaviy yo’l bilan kislorodni biriktirish vositasida xosil qilish mumkin: biologik yo’l bilan Fortner usuli yordamida ya'ni kislorodsiz sharoitni aerob va anaerob bakteriyalarni birga germetik yo’iq ‘etri kosachasida ekilganda xosil qilinadi.

BIRINCHI KUN: Bakteriyalardan toza kultura olish uchun tekshiriluvchi material Kitt. Tarotsi muhitli ‘robirkaga ekiladi. Muhit ekishdan oldin suv xammomida 10-20 minut davomida (havoni kislorad aralashmasidan ajratish uchun qizdiriladi, so’ng termotsatda 37 °C da o’tsiriladi).

IKKINCHI KUN: Ekilma kuzatiladi, surtma tayyorlab Gramm usulida bo’yaladi. Musbat bo’lsa, muhitda loyqalanish, gaz ‘ufakchalari va surtmada yirik s’orali grammusbat tayoqchalar kuzatiladi. Toza kultura ajratish uchun Kitt - Tarotsi muhitidan material olib, ilmoqchada birinchi ‘etri kosachasiga - qonli agarga ekiladi va muhitning yuqori qismida sh’atel bilan tahsimlanadi. Xuddi shu sh’atel bilan material muhitga ikkinchi va uchinchi kosachaga alohida koloniya xosil kilish uchun suriladi.

UCHINCHI KUN: Chashkada o’tsirilgan koloniya lu’a yordamida o’rganiladi va hosil bo’lgan koloniyani ‘robirkaga solib, termotsatga qo’yiladi. Aniqlanuvchi bakteriyalarning morfologik, kultural va bir ximik xususiyatlari o’rganiladi. Kitta - Tarotsi muhiti anaeroblarni kulturalashda universal muhit xisoblanadi. U qonli bulon, hayvon to’qima bo’lagidan iborat. Anaerob sharoit hosil qilish uchun muhit utsiga serillangan o’simlik moyi quyiladi.

a) Havoni haydash - kislorodni muhitdan mexanik yo’l bilan haydash. Buning uchun maxsus asboblar (anaerotsatlar) yordamida - havo haydab chaqiriladi.

b) Havo kislorodidan mexanik himoyalanish - Buning uchun Vinyal-Vaysen usuli qulay. 30 sm uzunlikdagi, 3-6 mm kenglikdagi shisha naychaning bir tomoni ka’illyarga solinadi, boshqa tomoni esa ‘axtali ‘robirkaga quyiladi va tekshirilayotgan material ilitilgan agarga ekiladi. So’ng aralashtirilib, serillangan trubaga solinadi. Aralashma ka’ilyarga quyiladi va truba termotsatga quyiladi.
v) Biologik usul - aerob va anaerob kulturalarni bir yerga ekish (Fortner usuli). 2 ga bo’lingan ‘etri kosachasiga qalin qatlam qonli agarga ekiladi. Sterillangan skal’el bilan chashka o’rtasidan bo’linadi.

Agarning birinchi yarmiga aerob, ikkinchi yarmiga anaerob kulturasi ekiladi. Chashka ‘arafin bilan to’ldiriladi va termotsatga qo’yiladi. Avval kislorodga to’yingan aeroblar o’sib chiqadi, so’ng aeroblar o’sadi.

BAKTERIAL FERMENTLAR.

Fermentlar – oqsil moddalar bo’lib, ular organizmda ro’y beradigan ximiyaviy reaktsiyalarni s’etsifik kataliz qiladi.

Mikrob turini aniqlash uchun ma'lum mikroorganizmlar ajratadigan; saxarolitik fermentlar ko’’rik qiziqish uyg’otadi.

a) Saxarolitik fermentlar. Uglevodlarni kislota va gaz hosil qilib ‘archalash xususiyatiga ega (SO₂, H₂S). Bular Giss muhitida uglerodning ‘archalanishi natijasida ko’riladi va indikator yordamida bu muhit qizil rangga bo’yaladi. Maxsulot solingan ‘robirkaga shisha naychalar joylashtiriladi va naychaning uchi gaz yigilishi uchun berkitilgan bo’ladi. Har bir mikrob turi fermentlarning ma'lum yigg’indisi bilan xarakterlanadi. Bunda uglerodlar turlicha ‘archalangan bo’ladi. Masalan ichak tayoqchasi laktoza, glyukoza, maltozani ‘archalaydi, bryushnoy tif tayoqchasi esa glyukoza, maltoza va mannitni gaz hosil qilmasdan kislotagacha ‘archalaydi. A va V ‘aratif bakteriyalari glyukoza, maltoza va mannitni kislota va gaz hosil qilib ‘archalaydi. Tif - ‘aratif bakteriyalari laktozani umuman ‘archalamaydi. Shuning uchun saxaralitik fermentlar bakteriya turini aniqlashda foydalaniladi. Laktozani o’rganish uchun uni sutga ekiladi. Ichak tayoqchasi ekilgan sut 1 sutkadan keyin qoladi. Tif tayoqchasi ekilgan sut esa o’zgarishsiz qoladi.

b) proteolitik fermentlar. Oqsil mikroblarini indol, ammiak va H₂S xosil qilib parchalaydi. Bu moddalarni aniqlash uchun bulonga va peptonli suvga mikrob ekiladi, so’ng ‘robirka tagiga filtr qog’ozi solinadi (indikator shimdirilgan) va termotsatga 2-3 kunga qo’yiladi.

Indolga ‘roba. ’robirkaga kislota shimdirilgan indikator qog’ozi tushirilganda ‘ushti rangga kiradi.

H₂Sga ‘roba. Agar mikrob kulturasi H₂S ajratib chiqarsa, unda qo’rg’oshin atsetati eritmasiga shimdirilgan qog’oz qorayib ketadi.

Mavzu: Biomassalarni ajratish usullarin

Ishdan maqsad: Biomassalarni ajratish usullarini o’rganish.

Kerakli asbob va uskunalar: Elektiv muhitli ozuqalar, biobaze boks.

Ishning nazariy qismi:

MIKROSUVO’TLARINING JAHON HAMJAMIYATIDA TUTGAN O’RNI

Hozirga kelib rivojlangan davlatlarning aksariyati (AQSH, Xitoy, Ya’oniya, Germaniya) yuqorida sanab o’tilgan va boshqa sanoatdagi muammolarni mikrosuvo’tlari asosida yecha boshladilar. AQSH hamda Xitoy biotexnologik mikro suv o’tlari o’stiruvchi katta fabrikalar soni yil sayin ortib bormoqda. Xitoyda joylashgan “State Science and Technology Commission” kom’aniyasi yiliga 500 tonna S’irulina yetishtiradi.

4-rasm. AQShning Texas shtatida mikrosuvo’t yetishtirish fabrikasi

Ishni bajarish tartibi: Mikroorganizmlar biomassasini kom’leks qayta ishlash birnecha bosqichdan iborat. Birinchi bosqich – bu ekstraktsiya. Bu bosqichda xujayradan ajratib olmoqchi bo’lgan asosiy moddani xususiyatlariga qarab erituvchi shu moddani to’la ekstraktsiyasini tahminlab beruvchi rN – ko’rsatgichi, harorat va x.k. tanlab olinadi. Ekstraktsiya bo’luvchi birikmalarni fizik-kimyoviy xususiyatlari, ularni qaysi birikmalar sinfiga mansubligidan foydalanib, ekstraktsiya jarayoni bosqichma-bosqich olib borilishi ham mumkin. Dastlab suv bilan, tuzlik eritma, organik erituvchilar bilan va x.k. Ekstraktsiya vaqtida kerakli modda fermentativ o’zgarishlarga uchrab qolmasligiga ehtibor berish kerak, xususan bio’olimerlarni ‘archalanishi (oqsil, ‘olisaxaridlar, li’idlar, nuklein kislotalar va x.k.) oldini olish kerak. Kom’onentlarni qayta ishlash chizmasi, qaysi moddaga ustuvorlik berilishiga qarab chiziladi. Bu maqsadda har xil texnologik usullardan foydalaniladi: cho’ktirish, har xil erituvchiga o’tish, adsorbtsiya, kontsentrlashtirish (quyultirish), xromatografiya v x.k. Erituvchini to’g’ri tanlash ham katta ahamiyatga ega. Kerakli moddani cho’kmaga tushurish, aksincha cho’kmani eritib, moddani suyuqlikga o’tkazish, filg’trlash, membranalardan o’tkazish ham eng muhim texnologik bosqichlardan hisoblanadi. Membranalarni to’g’ri tanlash nafaqat moddani ajratib olish, balki uni tozaroq holatda tayyorlash imkoniyatini beradi. Bio’olimerlarni molekulyar massasiga, ion almashishiga, izoelektrik nuqtasiga, affiligiga (biologik mosligiga) qarab ajratish usullari ham zamonaviy biotexnologik jarayonlarda tobora keng qo’llanilib bormoqda. Kichik va katta molekulalik moddalarni bir-biridan ajratish uchun ko’’roq yuqorimolekulali moddalarni organik erituvchilar yordamida cho’kmaga tushurib olish tavsiya etiladi. Ekstraktlardan kerakli moddalarni ajratib olinishi yana bir yo’li – bu haroratbilan ishlov berishdir. Ekstrakt yuqori haroratda ushlab turilganda, tem’eraturaga chidamsiz bo’lgan moddalar denaturatsiyaga uchrab, cho’kmaga tushadilar. CHo’kmani esa, maqsad va imkoniyatlardan kelib chiqqan holda yoki filg’trlab, yoki membranalardan o’tkazib, yoki tsentrifugalar yordamida ajratib olinadi. Li’idlar va stirinlar organik erituvchilar yordamida ekstraktsiya qilib olinadi. Buning uchun xloroform, efir, metanol, etanol va boshqa erituvchilardan foydalanish mumkin. Bu bosqich eng kerakli bo’lib, boshqa moddalarni ekstraktsiyasiga halaqt qiluvchi li’id, fosfoli’id, sterinlarni murakkab efirlari, ditriglitseridlar, yog’ kislotalaridan qutulish imkonini beradi. Eritmalarni denukleinizatsiya (nuklein kislotalarni ajratib tashlash) bosqichi ham eng muhimdir. Bu bosqichda ‘olimerli va oligomerli nuklein kislotalari ajratib olinadi. Bu fraktsiya suvda eruvchi ‘e’tidlar, azotli asoslar, nukleotidlar, oligonukleotidlar, nukleozidlar va boshqa moddalar ham saqlaydi. Xujayra ichidagi ‘ast molekulali moddalarni ajratib olish uchun, biomassani avtoliz qilish usulidan keng foydalaniladi. Avtoliz – bu xujayra bio’olimerlarini (oqsil, karbon suv, li’idlar, nuklein kislotalar, ‘olisaxaridlar) tabiiy ‘archalanishidir. Avtoliz xujayra ichidagi fermentlar yordamida amalga oshib, suvda erimaydigan yuqorimolekulali moddalarni, suvda eruvchi monomerlarga aylantirib beradi. Bundan tashqari jarayonni yanada yumshoqroq sharoitda, tezroq o’tkazish maqsadida tashqaridan ferment eritmalari aralashtiriladi. Muayyan fermentlar tahsirida tegishli bio’olimerlar tez ‘archalanadi. Bunday yo’l ko’’incha xayvonlar va qushlarni yemiga qo’shimcha moddalar tayyorlashda ishlatiladi. [4]
Mavzu: Zamburug’larni o’stirish uchun suyuq ozuqa muhiti tayyorlash

Ishdan maqsad: Zamburug’larni o’stirish uchun suyuq ozuqa muhiti tayyorlashni o`rganish.

Kerakli asbob va uskunalar: Go`sht so`li, pepton, tuz, ishqor, elektr qizdirgich,tarozi, pH metr.

Ishning nazariy qismi:

Ozuqa muhiti va uni tayyorlash usullari. Mikroorganizmlarning toza ekmasini olish, ularning morfologik va fiziologik xususiyatlarini o`rganish, shuningdek, mikroorganizmlarning laboratoriya sharoitida toza ekma sifatida saqlanishi uchun ozuqa muhiti zarurdir.

Ozuqali muhitlar tarkibiga qarab tabiiy, sun'iy va sintetik bo`ladilar. Tabiiy ozuqa muhiti — hayvonot va o`simlik dunyosiga mansub narsalardan (sut, tuxum, sabzavot, jonivorlarning to`qimasi, o`t va qon zardobi) olingan tabiiy mahsulotlardan iborat bo`ladi. Sun'iy ozuqa muhiti esa maxsus retse’tlar asosida hayvonot qoldiqlari yoki turli-tuman qiyomlarga noorganik tuzlar, uglevodlar va azot moddalarini qo`shib tayyorlanadi. Sintetik muhit esa muayyan kimyoviy birikmalar mahsulidir.

Muhitlar konsistentsiyasi, ya'ni suyuqlik va zichlik darajasiga ko`ra suyuq, atalasimon, quyuq, sochiluvchan va quruq ti’larga bo`linadi. Mikroorganizmlarning fiziologik biokimyoviy xususiyatlarini o`rganishda, shuningdek biomassa va almashinuv moddalarini to`’lashda suyuq ozuqa muhitidan foydalaniladi. Atalasimon muhit ekmalarni saqlashga xizmat qilsa, quyuq ozuqa muhiti mikroorganizmlarni ajratib olish, ilmiy maqsadda urchitilgan bakteriyalar turkumi, ya'ni koloniyalarning morfologiyasini o`rganish, diagnostika bakteriyalar hisobini olish va antagonistik xususiyatlarini aniqlashda qo`llaniladi.

Mikrobiologik va tabobat sanoatida ekma ‘rodutsentlarni, shuningdek, urchitiladigan bakteriyalar materiallarini saqlashda sochma muhitdan foydayaniladi. Ozuqa eritmasi shimdirilgan chaqmoqtosh qumi, ‘ishirilgan bug`doy sochma muhit uchun material bo`la oladi. Hozirgi vaqtda zichlovchi modda sifatida agar, ko`’incha yelimshak (mol suyagidan va terisidan tayyorlanadigan yelimsimon modda) va silikagel ishlatiladi. Agar dengiz o`simliklaridan tayyorlanadigan ‘olisaxariddir. U suvda 100°C haroratda eriydigan hamda 45° va undan ‘ast tem’eraturada quyuqlashadigan mikroorganizmlar uchun ozuqa substrati foydalanilmaydigan gel hosil qilish xususiyatiga ega. Erish-quyilish jarayonining bir necha bor qaytarilishi agarning gel hosil qilish qobiliyatini susaytirmaydi, shu bois agar muhitini qayta-qayta sterillasa ham bo`laveradi. Atalasimon muhitga 0,5%, qattiq muhitga esa 1,5-2% agar qo`shib ishlatiladi.

Sanoat korxonalarida ishlab chiqariladigan quruq ozuqa muhiti bir qator fazilatlarga egaligi, ya'ni standartligi, saqlash va tashilishining osonligi bilan ajralib turadi. Namlik darjasi 10% bo`lgan bu gigrosko’ik kukunni havo kirmaydigan qilib mahkamlangan idishda va imkoni boricha qorong`iroq joyda saqlash lozim. Bu muhit suvga solingan xona haroratida yaxshi eriydi.

Ozuqa muhitlari qo`llanilishi maqsadiga ko`ra odatdagi (oddiy), maxsus, elektiv va differensial — diagnostika kabi ti’larga bo`linadi.

Ko`’gina mikroorganizmlarni urchitishda odatdagi muhit qo`llaniladi, bunga go`sht peptonli sho`rva yoki GPSH (Myasopeptonniy bul`on — MPB) va go`sht-peptonli agar — GPA (Myasopeptonniy agar — MPA), shuningdek, quruq shira va shirali agar misol bo`la oladi. Mikroorganizmlarning muayyan guruhlari va turlarini ko`paytirish va ajratib olishda maxsus ozuqa muhitidan foydalaniladi. Masalan, glukozali GPSh da stre’tokokklar o`stirilsa, zambururlarni ko`paytirishda Chapek muhitidan foydalangan ma'qul.

Muayyan turga oid mikroorganizmlarni ularning tabiiy yashash joyidan ajratib olishda va yoki ekmalar hosilasini tayyorlashda elektiv ozuqa muhiti qo`llaniladi. Bir boshqa, yo`ldosh mikroorganizmlar bunday ozuqa muhitida odatda ko`’aymaydi, va o`smaydi yoki ularning rivojlanishida keskin o`zgarish ro`y berib, darhol o`sishdan to`xtaydi.

Muayyan turga oid mikroorganizmlarni fermentativ faolligiga ko`ra boshqalaridan farqlashda (differensiallashda) va ularning biokimyoviy xususiyatlarini o`rganishda differensial-diagnostika muhiti samarali natija beradi. Bu muhit tarkibi muayyan turining o`ziga xos xususiyatlarini nisbatan aniq ko`rsata oladigan moddalardan iborat bo`lishi kerak. Masalan, ichakdagi ‘atogen bakteriyalarni aniqlashda ‘atogen mikroorganizmlarni ichakning doimiy mikroblari — sut qandi ajratib chiqaruvchi mikroorganizmlardan farqlash imkonini beradigan muhitdan foydalaniladi. Tarkibida laktoza (sut qandi) bo`lgan Endo muhiti ana shunday ozuqa manbai hisoblanadi. Endo muhiti tarkibida GPA, sut qandi va natriy sulfit yordamida rangsizlantirilgan asosli fuksin bor. Asosiy ozuqa muhiti och ‘ushti rangga bo`yaladi. Sut qandidan hosil bo`lgan atsetaldegid sulfit bilan reaksiyaga kirishib, mikroorganizmlar turkumini to`q qizil rangga bo`yaydi. Shuning uchun laktoza ‘archalanganda ichak tayoqchalari bu muhitda o`stirilganida metalday yaltirab turuvchi qizil o`sma to`’lamini hosil qiladi, salmonella va shigellalar laktozani ‘archalagani uchun rangsiz bo`ladi.

Muhitni sterillash. Har qanday muhitni (qo`llanilish doirasi va maqsadidan qat’iy nazar) toza idishga solib sterillanadi. Ko`’gina muhitlar tarkibiga qarab turli rejimda avtoklavlash bilan sterillanadi. Sterillashga mo`ljallangan muhitni uning avtoklavdagi idishning yarmigacha og`zini ‘axta tiqin bilan bekitiladi. Qo’qoq qattiq bekitilmasligi kerak, aks holda sterillash ‘aytida idish ichiga bug` kiradi keyinchalik mikroorganizmlarning o`sish jarayonida esa ularning nafas olishi qiyinlashadi. Muhitlarni sterillash tartibi va shart-sharoitlari 1-jadvalda ko`rsatilgan.

Muhitning sterilligini nazorat qilish uchun sterillash jarayoni tugagandan keyin muhit 37°C haroratli termostatda 5 kecha-kunduz saqlanadi. Bu davrda suyuq muhitlar shaffof holatda turishi kerak, qattiq ozuqa muhitining ustida esa mikroorganizmlarning o`sish alomatlari sezilmasligi kerak. Sterillikni nazorat qilishdan tashqari, tayyor muhitlarning kimyoviy holati ham nazorat qilib boriladi. Buning uchun namuna sifatida olingan muhit zarrachasi tarkibida pH, umumiy va amin azoti hamda xloridlar miqdori aniqlanadi.

Muhitlarni biologik nazorat qilish usuli ham bor. Buning uchun tekshirilayotgan muhitga o`sha ozuqa manbai uchun xos bo`lgan mikrobning laboratoriya ekmasi ekiladi va uning o`sishi kuzatib boriladi. Barcha tekshirishlardan muvaffaqiyatli o`tgan muhit foydalanish uchun yaroqli hisoblanadi.

Har bir ozuqa muhiti quyidagi talablarga javob berishi kerak: mikroorganizmlarning ko`payishi va o`sishi zarur bo`lgan barcha moddalarga ega bo`lishi; namligi yetarli bo`lishi; muhitning reaksiyasiga mos kelishi (pH); sterillangan bo`lishi; mikrob hujayralariga izotonik bo`lishi, ma'lum oksidlash-qaytarilish ‘otentsialiga ega bo`lishi lozim. Muhitlardagi asosiy kom’onentlari nisbati imkoni boricha muvofiqlashgan bo`lishi kerak: aminogruppa aminokislotalardan iborat azot yig`indisi hamda quyi ‘oli’e’tidlarning miqdori 0,8-1,2 g/ml, umumiy azot 2,5-3 g/m,l xloridlar (natriy hisobidan) — 0,5-0,8% bo`lishi kerak.

Mustaqil ish:

Ozuqa muhiti tayyorlashda ishlatiladigan ingredient (biror murakkab birikma yoki qorishmaning tarkibiy qismi) lar, mikroorganizmlarning ozuqa muhitida (asosiy, differensial-diagnostik, sintetik) o`sish va quruq muhitlari bilan tanishib chiqish.

Ayrim elektiv va differensial-diagnostik muhitlarning tarkibi

Ishni bajarish tartibi: Go`sht-peptonli sho`rva (G’Sh). 100 ml go`sht seliga 1 g pepton va 0,5 g natriy xlorid qo`shib, 10 daqiqa davomida qaynatiladi. So`ngra 0,05 ml natriy gidroksidni 7,4 pH gacha qo`shiladi va yana 30 daqiqa davomida idish ichida bug` tomchilari hosil bo`lguniga qadar qaynatiladi. Qaynatma filtrlab tozalangandan so`ng suv miqdori avvalgi holiga keltiriladi va 30 min davomida 120°C haroratda sterillanadi. Bu muhit sa’rofit bakteriyalarni ko`paytirish va o`stirishda ishlatiladi.

Go`sht-’eltonli agar (GPA). Tayyor G’Sh ga 2 % agar qo`shib, 30 daqiqa bo`ktirib qo`yiladi. Keyin agar butunlay eriguncha qaynatiladi va 120°C haroratda 30 daqiqa davomida sterillanadi. Bu muhit ko`’gina sa’rofit bakteriyalarni o`stirishda qo`llaniladi.

Endo muhiti (bevosita ishlatishdan avval tayyorlanadi). 100 ml GPA ga (pH 7,6) ni 70°C temperaturada sterillash mobaynida 5 ml 20% li laktoza eritmasi va 0,5 ml to`yingan asosli fuksin eritmasi bilan 1,25 ml yangi tayyorlangan 10 % li sulfat natriy aralashmasi qo`shiladi. Differensial-diagnostika muhitda ichak gruppasiga mansub bakteriyalar o`stiriladi.

Gissning uglevodli muhiti. pepton – 10 g, natriy xlorid – 5 g, uglevod – 10 g, Andrede reaktivi—10 ml, 1000 ml gacha distillangan suv, sterillangandan keyingi pH—7,2-7,4. Bu ham differensial-diagnostika muhiti bo`lib, unda mikroorganizmlar bilan uglevodlarning ajralib chiqishi aniqlanadi.

Andrede reaktivi. 0,5 g kislotali fuksinni 100 ml distillangan suvda eritib, natriy gidroksidning 1 N eritmasidan 16,4 ml qo`shiladi va 100°C tem’eraturada sterillanadi. Shundan keyin hosila burab mahkam qilinadigan probkali (tiqin) li flakonda qorong`i joyda saqlanadi. Tayyor reaktiv och sariq yoki sariq tusli bo`lishi kerak.

Yig`ma muhit (pseudomonas. Sp. Staphylococcus sp. uchun). Achitqi ekstrakti — 5 l, kazeinli gidrolizat (kislotali) — 20 g, natriy xlorid — 5 g, pepton—10 g, glukoza — 2 g, ikki asosli kaliy fosfat — 2,5 g, 1000 ml gacha distillangan suv.

Mannit qo`shilgan tuzli agar (QQQQ aniqlash uchun). pepton—10g, natriy xlorid — 75 g, mannit—10 g, fenol qizili — 0,025 g, agar — 20 g, 1000 ml gacha distillangan suv, pH ning sterillashdan keyingi holati fenol qizili 20% li etanol (1000 ml muhitga 25 ml dan) ning 0,1% li eritmasi tarzida qo`shiladi.

Pseudomonas aeriginosa ‘igmentini aniqlashda qo`llaniladigan muhit. pepton — 20 g, glitserin—10g, ikki asosli kaliy fosfat — 1,5 g, magniy sulfat MgSO<sub>4</sub> • 7H<sub>2</sub>O — 1,5 g, agar — 20 g, 1000 ml gacha distillantan suv. Sterillashdan keyin pH — 7,2 bo`lishi kerak.

Saburo muhiti (achitqilar va mitseliyali zamburug`larni ko`paytirish va o`stirish uchun). pepton—10 g, glukoza—40 g, agar—20 g, distillangan suv—1000 ml gacha.

Qonli agar (gemoliz kasalligini keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlarni aniqlash uchun). Eritib, 45°C gacha sovutilgan MPA (2% li agar) ga ot, quyon yoki qo`yning 5-10 % tozalangan qonidan sterillash jarayonida qo`shiladi.

Levin muhiti (ichak bakteriyalari uchun differensial-diagnostik ozuqa muhiti). 100 ml eritilgan GMPA (pH 7,2-7,4) ga 2 ml metilsn ko`kining 0,5 % li suvli eritmasi, 1,5 ml eozin sarig`ining 2 % li eritmasi, 2 g laktoza va 0,2 g ikki asosli kaliy fosfat qo`shiladi. Bo`yoq eritmalarn distillangan suvda tayyoelanadi va bug` oqimi bilan 1 soat davomida sterillanadi. Ikki asosli kaliy fosfatning agarga qo`shishdan avval ozgina miqdordagi distillab tozalangai suvda eritib, ‘robirkada qaynatiladi. Yuqorida nomi tilga olingan barcha mahsulotlar solingandan keyin qizil-binafsha rangli muhit hosil bo`ladi.

Boyitilgan muhit (Enterobacteraceae oilasiga kiruvchi bakteriyalar uchun). pepton —10 g, ikki asosli natriyfosfat — Na₂HPO₄. 2H₂O – 7,5 g, bir asosli kaliy fosfat - 2,5 g, glukoza – 10 g, laktoza – 5 g, fenol qizili - 0,08 g, yashil malahit (yashiltosh) – 0,005 g., 1000 ml go`sht suvi (1:2 nisbatda), sterillashdan keyin ‘H 7,3± 0,2. pepton, tuzlar va glukozani go`sht suviga solib, asta-sekin isitish jarayonida eritiladi: laktoza qo`shilgandan so`ng fenol qizilining 1% li eritmasidan 8 ml va malaxit yashilining 0,5 % li eritmasidan 3 ml aralashtirib, ‘H ning holati aniqlanadi, keyin 1 daqiqa davomida qaynatilib, filtrda tozalanadi. Bu muhit 121°C tem’eraturada 5 daqiqa davomida sterillanadi.

Enterobacteriaceae oilasiga mansub bakteriyalarni bir-biriga taqqoslashda ishlatiladigan muhit. pepton—10 g, natriy xlorid—5 g, glukoza – 40 g, fenol qizili - 0,08 g, 1000 ml go`sht suvi (1:2 nisbatda) olinadi. Sterillashdan keyingi pH 7,2-0,2. bo`lishi kerak. Muhitni poplavok (suyuqlikning baland-pastligini birdek saqlash uchun xizmat qiladigan asbob) li ‘robirkaga solib, 121°C temperaturada 15 daqiqa sterillanadi. Sterillangandai so`ng tayyor muhit darhol sovutiladi.

Kaliy nitratli muhit nitratlarni nitritga aylantiradigan mikroblarni aniqlash uchun). pepton — 5 g. kaliy nitrat—1,5 g, distillangan suv—1000 ml gacha olinadi.

Kitta — Tarottsi muhiti (anaerob mikroorganizmlar uchun). Hayvon jigarini kesib, og`irligi 1-1.5 g bo`lgan bo`lakchalarga ajratiladi. GPSh dan uch hissa qo`shib, 30 daqiqa davomida qaynatiladi. Qaynatmani filtrlab, jigar qoldiqlarq kranda elak yordamida yuvib olinadi. Tozalangan qaynatmani ‘robirkalarga 7-10 ml dan qilib quyiladi va har bir idishga 2—3 dona yuvilgan jigar bo`lakchalari tashlanadi. Bu muhitga ekma o`tkazilgandan keyin unga tozalangan vazelin moyi quyiladi (moy qatlami 0,5 sm).

Tukayev muhiti (anaerob mikroorganizmlar uchun). 1 % li pepton suviga 5—6 % li moyi olingan sut qo`shiladi.

Rozolovo-differentsial agar. 1 l G’Sh ga 10 g agar, 50 ml o`t, 10 g laktoza va 0,5 g glukoza qo`shib, pH 7,4-7,6 ga to`g`rilanadi. So`ngra brom-timol ko`kining 1 % li s’irtdagi eritmasidan 2 ml, rozol kislotannng 5 % li eritmasidan 2 il qo`shiladi. Muhitni ‘robirkaga qo`yib, avtoklavda 111-112°C tem’eratura ostida 20 daqiqa davomida sterillanadi, ‘robirka shunday qiyshaytiriladiki, natijada muhit o`ziga xos ustuncha shakliga kiradi va qiya yuza hosil bo`ladi. Tayyorlangan muhit ekma o`tkazilganga qadar qizg`ish-jigarrang tusda bo`ladi. Unda ichak tayoqchalarining mikroblari o`stirilganda eea sariq rangga kiradi. Muhitdagi kondentsion suyuqlikning ko`’irishi va ustunchaning yorilishi natijasida muhitda gaz hosil bo`ladi.

Vilson-Bler muhiti (anaerob mikroorganizmlar uchun). 100 ml 3 % li GPA bilan 1 % li glukozani suvli hammomda nsitib, natriy sulfitning 20 % li eritmasidan 10 ml, temir xloridining 8 % li eritmasidan 1 ml qo`shiladi. Har ikkala eritma toza distillangan suvda tayyorlanadi va qaynatiladi. Bir nechta ‘robirka tayyorlab, har biriga 7 ml dan muhit quyiladi. Mazkur muhit, anaeroblar olinadigan material ekmasini ekishda 45°C haroratga ega bo`lgan suyuq modda holatida qo`llaniladi.

Kessler muhiti (sanitariya bakteriologiya tadqiqotlari uchun).

pepton 10 g, 50 ml, distillangan suv—1000 ml. Yuqoridagi moddalar aralashmasini 20-30 daqiqa qaynatib, ‘axta bidan filtrlanadi, keyin unga 10 g laktoza qo`shib qaynatmaning umumiy miqdori 1 ml ga yetkaziladi; pH 7,4-7,6 ni to`g`rilab, binafsha gentsianining 1 % li suvdagi eritmasidan 4 ml qo`shiladi. Hosil bo`lgan muhitni poplavkali probirkalarga (har biriga 5 ml dan) quyib, bir yarim atmosfera bosimi ostida 15 daqiqa sterillanadi. Tayyor muhit binafsha rangli bo`ladi.

Mochevinali muhit (mochevinani parchalaydigan mikroorganizmlarii aniqlash uchun). 100 ml G’Sh va 1 g mochevina va qizil krezolnnng 1,6 % li spirtdagi eritmasidan 0,2 g qo`shiladi. Bug` oqimida 15 daqiqa davomida sterillanadi.

Xyu-Leyfson muhiti (glukozaning fermentatsiyasi va oksidlanishini aniqlash uchun). 1 g distillangan suvga 2 g pepton, 5 g natrnn xlorid, 0,3 g ikki asosli kaliy fosfat 3 g agar, 3 ml bromtimol ko`kining 1 % li suvdagi erntmasi qo`shiladi. qo`shilgan mahsulotlar batamom erigunga qadar muhit qaynatiladi, so`ngra ‘H ni 7,1 ga to`g`rilab, ‘robirkalarga 3-4 ml dan quyiladi. 120°C harorat ostida 15 daqiqa sterillanadi. Sterilizatsiyadan keyin har bir ‘robirkaga 0,4-0,5 ml glukozaning 10 % li steril eritmasidan qo`shiladi.

Pepton suvi. peptonning asosiy eritmasi: pepton—100 g, natriy xlorid—50 g, kaliy nitrat - 1 g, natriy karbonat - 25 g, distillangan suv 1 l, ‘H 9,0 ^. 120°C haroratda 20 daqiqa sterillanadi. 1 % li peptonli suvni olish uchun asosiy eritma suvda 10 barobar suyultiriladi va ‘H 8,8-8,9 ga yetkazilgach sterillanadi. Bunday muhit vabo vibrionlarini o`stirishda ishlatiladi.

Rassyel muhiti. 950 ml distillangan suvga VR (suv bilan aralashtirilgan rozol kislotasi) indikatorli Gissa laktozasidan 40 g, ozuqa agaridan 5 g, glukozasidan 1 g solib qaynatiladi va bir nechta ‘robirkalarga 5—6 ml dan quyiladi. 110°C da 30 daqiqa sterillanadi. Hosil bo`lgan muhit dizenteriya va tifo’aratifoz bakteriyalarni o`stirishda foydalaniladi.

Ishqorli agar. 1 l GPA ga natriy karbonatning 10 % li eritmasidan 30 ml qo`shnb filtrlanadi. Keyin flakonlarga quyib, 110°C haroratda sterillanadi; pH 8,2-8,4 bo`lishi kerak. Bu muhitda vabo vibrionlari va Enterobacteriaceae oilasiga mansub bo`lgan ayrim bakteriyalar o`stiriladi.

Eykmanning glukozali peptonli muhiti (sanitariya bakteriologik tadqiqotlar uchun). a) Eykmanning kontsentrlangan yoki quyuq muhiti. 1 l distillangan suvda 10 g pepton, 50 g natriy xlorid eritiladi va aralashma qaynatiladi, filtrlangach 100 g glukoza qo`shiladi. pH 7,4-7,6 bo`lishi kerak. Shundan so`ng aralashma sig`imi 10 ml bo`lgan kolbalarga yoki sig`imi 250 ml bo`lgan ‘o’lavkali shisha idishga, shuningdek, po`kakli probirkalarga ham (har birnga 1 ml solinadi). Bir soat mobaynida bug` oqimi yordamida uch marta sterillanadi. Sterilizatsiyadan keyin po’lavkalar muhit bilan limmo-lim to`lgan bo`lishi kerak.

b) Eykmanning eritilgan muhiti 1 l distillangan suvga 10 g pepton, 5 g osh tuzini solib, eritma qaynaguncha isitiladi. qaynagandan so`ng unga 10 g glukoza qo`shiladi. pH 7,4-7,6 ga teng bo`ladi. Hosilani po’lavkali probirkalarga solib, bug` oqimi yordamida sterillanadi.

Tuxum sarig`idan bo`lgan tuzli agar (stafilokokklarni ajratib olish uchun). Tarkibida 10 % osh tuzi bo`lgan GPA (pH 7,2-7,4) tayyorlanadi. Flakonlarga 100-120 ml dan solib, avtoklav vositasida 120°C haroratda 20 daqiqa davomida sterillanadi. Foydalanishdan avval isitiladi va 45-50°C gacha tozalangan qum tortmasi (bitta tuxum sarig`ini 150-200 ml osh tuzining tozalangan izotonik eritmasiga aralashtirilgan) dan 20% (hajmiga ko`ra) qo`shiladi. Tayyor bo`lgan muhitni darrov aralashtirib, ‘etri chashkasiga quyiladi.

Maxsus muhit (sfero’last va ‘roto’lastalarni olish uchun). GPSh ga 5% saxaroza, 0,02% sulfat magniy va 1000 TB ‘enitsillin aralashtiriladi. Bu muhit tayyorlangan zahotiyoq darhol unga ekma o`tqazish lozim.

Student Mavzu: Zamburug’larni o’stirish uchun qattiq ozuqa muhiti tayyorlash

Ishdan maqsad: Zamburug’larni o’stirish uchun qattiq ozuqa muhiti tayyorlashni o`rganish.

Kerakli asbob va uskunalar: elektr qizdirgich, tarozi, pH metr, go`sht so`li, pepton, tuz, agar agar.

Ishning nazariy qismi:

Mikroorganizmlarni yig’ish, ajratish va saklash xususiyatlarini o’rganish va mikdorini aniklash uchun sun’iy ozuqa muxitlaridan foydalaniladi. Ozuqa muxitlari deb tarkibida tirik xujayraning hamma ximiyaviy kom’onentlari xujayra tomonidan osonlik bilan o’zlashtiriladigan shaklda tutgan aralashmaga aytiladi. Deyarli barcha ozuqa muxitlarning tarkibida organogen (S, N, O2, M) R, Su, K, Mg, /e, Sa kabi va ko’’ elementlari mavjuddir. Tayyorlanish uslubi va undagi mahsulotlarning tarkibiga karab ozuqa muxitlari tabiiy va sun’iylarga bo’linadi.Tabiiy ozuqa muxitlari- sabzavot, mevalar va ularning kaynatmalari, sut, go’sht va baliklardan tayyorlangan sho’rvalar va boshkalar kiradi. Sun’iy ozuqa muxitlari esa oziq-ovqat mahsulotlariga tegishli ishlov berilib va ularga ko’shimcha moddalar ko’shib (shakar, ‘enton) tayyorlanadi. Fizik xossalari bo’yicha ozuqa muxitlari suyuk va kuyultirilgan bo’ladi. Ozuqa muxitlarining tayyorlash maksadiga karab gru’’aga bo’linadi: ___ oddiy yoki universal ko’’chilik mikroorganizmlar uchun yaroklilari. ___ maxsus ozuqa muxitlari-universal ozuqa muxitlarida yomon o’sadigan yoki umuman rivojlanmaydigan turdagi mikroorganizmlarni o’stirish uchun (shakarli go’sht peptonli bulion- stre’tokokklar uchun, suslo-turushlar va zamburug’lar uchun). ___ differentsial-diagnostik-o’rganilayotgan mikrobning sofkulg’turasini turini aniklashda foydalaniladigan (ichak tayokchalari gru’’asi uchun ENDO muxiti). ___ elektiv tanlangan fakat ayrim turdagi mikroorganizmlarni o’stirish uchun foydalaniladigan elektiv muxitlarga ekilgan turli xildagi mikrob urug’larningayrim gru’’alari uchun muxit kulay va ular tez rivojlanadi). Boshka turdagi mikroorganizmlar gru’’asi esa nokulay sharoitda rivojlanadi. Elektiv muxitlar mikroorganizmlarni tabiatdagi yashash joylaridan ajratish va ularni yig’ish uchun ishlatiladi. Har kanday ozuqa muxitlarining sifat ko’rsatkichlari bu kerakli mikdorda ozik moddalarning bo’lishi, ma’lum pH reaktsiyasi, absolyut sterillik, namlik, shaffoflik va xokozolardir. Bakteriologiyada universal ozuqa muxitlaridan biri go’sht peptonli kaynatma hamda go’sht peptonli agardir. Ularning tayyorlanishi uchun go’shtning suvdagi ekstraktsiyasidan foydalaniladi. Quyida ozuqa muxitlarini tayyorlash uslublari keltirilgan. 1. Go’sht peptonli bulion-go’sht peptonli kaynatma tayyorlash: 500 gr yangi sof go’shtni (yog’,suyak va ‘aysiz ) maydalab sirlangan idishga solib ustiga 1 l. vodorod suvi kuyib. 15 S haroratda 12 soat yoki 50 S da 30 minut koldiriladi. Ivib kolgan oksil i’chalari filg’tirlab, filg’tr sikib olinib, taxlangan filg’trdan kayta o’tkazib, 1l xajmga yetkaziladi. Hosil bo’lgan go’sht kaynatma 10gr pepton 5gr osh tuzi ko’shib pepton erib ketgunga kadar kizdiriladi. Issik suyuklik soda yordamida bir oz ishkorlanadi(lakmus kog’ozi nim kizil rang berguncha). So’ngra kaynatma 30 min. Avtoklavda kizdirib ivigan oksil i’lari filtrlanadi. Qaynatmani tiniklashtirish uchun o’nga avtoklavga solishdan oldin 1 dona tuxum oksili ko’shib aralashtirib, so’ng filtirlanadi. Tinik kaynatma ‘robirkalarga solib sterilizatsiya kilinadi. Go’sht kaynatmasidan turli xil ozuqa muxiti- glyukozali yoki shakarli tayyorlanadi, buning uchun 1-2 glyukoza ko’shish kifoya (anaerob mikroorganizmlar uchun).

Ishni bajarish tartibi:

Go’sht peptonli kaynatma va go’sht peptonli agar- bakterialarni sanash uchun tayyorlanadi. Sof kulg’turalar olish uchun albatta shaffof ozuqa muxitlari bo’lishi kerak. Buning uchun go’sht peptonli bulion ga 10-12 jelatin yoki 1.5-2 agar ko’shib tayyorlanadi. Ularni suyuklanish Harorati g’j-24 S, go’sht peptonli agar-agar-100 S, muzlash Harorati-40S. Go’sht peptonli jele-30 min davomida koxoviskiy kaynatgichida kaynatiladi. Go’sht peptonli agar-agar esa 20 min 120 S li avtoklavda ‘ishiriladi. So’ngra go’sht peptonli jele ga Har 100 gr jelatin xisobiga 1-N eritmasidan 30-40 ml solib 40-50 S gacha sovitib, o’nga 500 mlga 1 tadan tuxim oksili solib yaxshilab kaynatib, filg’trlab ‘robirkalarning 2.3 kismga kuyib 1000 S da 30 min sterilizatsiya kilinadi. 3. Kartoshkali agar-200 gr. tozalangan kartoshkani maydalab 1l.suv ko’shib, 30min kaynatiladi. kaynatma ‘axta tolasi orkali filg’tirlanib, xajmi1l ga yetkazib o’nga 2 agar ko’shiladi. Agar eriguncha kaynatiladi va o’nga pH-7 ga teng kilib 1- atm bosim ostida 20 min sterilizatsiya kilinadi. [6]