Mavzu: milliy g‘oya darslarida talim vositalaridan foydalanish kirish asosiy qism

I.2.Milliy g‘oya darslarida texnika vositalaridan foydalanish

Ta'limiing vositalari o‘qitish va o‘rganish sifatini ko‘tarishga xizmat qiladi. Texnika vositalaridan foydalanish usullari, texnika vositalari joylashgan sinf xonasini jixozlash, o‘quv teledasturlarini tashkil etish.

Milliy g‘oya darslarida ta'limning texnika vositalaridan foydalanish darsning samaradorligini oshiradi. Ta'limning texnika vositalari o‘qitish va o‘rganish sifatini ko‘tarishga o‘quvchilarning o‘quv materialini qiziqib o‘rganishga va puxta o‘zlashtirishiga xizmat qiladi.
Milliy g‘oya o‘qitish tajribasiga ko‘ra maktabda ta'limning quyidagi texnika vositalaridan foydalanilmoqda :
1.Oddiy texnika qurilmalari: Karta va o‘quv kartinalari ilinadigan, yog‘ochdan yoki boshqa materialdan yasalgan siljiydigan oddiy qurilmalar: ko‘chma sinf yozuv taxtasi, sinf devoriga ilinadigan ikki yoqlama ochiladigan yozuv taxta.
2.Ovoz apparatlar: plastinkalar qo‘yib ovoz chiqaradigan asbob, . magnitafon, radiopryomniklar. Maktab tajribasida plastinkalar va magnit lentalar yordamida shuningdek radiopryomniklar vositasida o‘quvchilarni mumtoz va o‘zbek chet el bastakorlarining asarlari bilan tanishtirish borgan sari keng quloch yoymoqda. Chunki musiqiy ijobiy asarlarga doyr maktab kursining madaniy-milliy g‘oyaiy materialini plastinka va tasma yozuvlarisiz ko‘rsatib bo‘lmaydi. Masalan, madaniyatga doyr mavzularni o‘tgan musiqa asarlarini eshittirish darsni maroqli qiladi. Badiiy asarlar yozilgan plastinka va mangit tasmalari xam bor. Darsda G.Gulomning "Sen yetim emassan" she'ri yozilgan plastinkadan foydalanish mumkin.
Jamoat arboblarining, masalan Prezidentimizning nutqlarini mangit tasmalariga yozib olib eshittirish mumkin.
Bu manbalardan foydalanishda quyidagi usullar qo‘llaniladi :
1.Yozuv materiallari yuzasidan o‘quvchilarga savollar berish bilan bu yozuvlar dars materiali tarkibiga kiritiladi.
2.Avvalo gramplastinka yoki tasma yozuvi yozuvi eshitiladi. So‘ngra bu yozuv suxbati yordamida taxlil qilinadi.
3.Yozuvlar asosida o‘quvchilarning mustaqil ishlar tashkil qilinadi.
Ovozli texnika vositalariga radio eshittirishlari xam kiradi. O‘qituvchi o‘quvchilar uchun radio orkali maxsus dastur yoki umumiy dastur, bo‘yicha milliy g‘oyadan beriladigan eshittirishlarni eshittirishni tashkil etadi. Xozirgi vaqtda bunday eshittirishlar ko‘pincha magnit tasmasiga yozib olingan bo‘ladi.
Milliy g‘oya darslarida magnitafon yozuvlaridan keng foydalaniladi. Radio va televideniye orqali beriladigan o‘quv va sinfdan tashqari ishlarga bag‘ishlangan eshittirishlar milliy g‘oyaiy voqealarning ishtirokchilari, mehnat qaxramonlari, yozuvchilar va arboblar bilan o‘tkazilgan uchrashuv materiallari ana shu magnitafon yozuvlarining asosini tashkil etadi. Bu uchrashuv materiallari ana shu magnitafon yozuvlarini tashkil etadi. Bu uchrashuv va suxbatlar takrorlaymaydi, yozib olingan magnitafon tasmasidan uzok yillar davomida va istagan vaqtda darsda va darsdan tashkari mashgulotlarda foydalanish mumkin. Bu urinda xam texnika vositasi o‘quvchiga qo‘l keladi.
Xar xil ko‘rsatuv asboblari va qo‘llanmalari ta'lim texnika vositalarining uchinchi guruxini tashkil etadi. Ular epidiaskop, diapozitiv, diafilmlar va o‘quv kinofilmlaridan iborat.
Milliy g‘oya darslarida bunday texnik sharoiti mavjud bo‘lgan kino xonasi yoki texnika vositalaridan foydalanishga moslangan maxsus xonasi bo‘lishi kerak. Texnika vositalari bilan ta'minlangan xona asosan quyidagi talablarga javob berishi lozim :

1. 
   xonani tezda qorong‘ulashish va tezda yoruglatish mumkin bo‘lsin.
   
2. 
   Qorong‘u paytda o‘quvchilarning yozuv-chizuv ishlarini olib borshi, tasvirlarni daftarga tushirishi, darslik matni bilan ishlashi uchun o‘tirgan o‘rinlari maxsus lampochkalar bilan yoritiladigan bo‘lsin.
   
3. 
   xonada juda katta yozuv taxtasi bo‘lishi kerakki, uning bir qismi tasvir bilan band bo‘sa, bir qismi uchun bo‘sh bo‘lsin.
   
4. 
   xarita va rasmlar ilinadigan maxsus moslama bo‘lsin.
   
5. 
   zarur texnika vositalari va ularni ko‘rsatadigan apparatlar xonada mavjud bo‘lishi bilan birga ular tuzuk ishga yaroqli xolda saqlansin. Bunday maxsus milliy g‘oya xonasi bo‘lmagan taqdirda sinfni xam uni texnika vositalaridan foydalanadigan qilib jixozlasa bo‘ladi. Bu xolda tegishli vosita va jixozlar maxsus javonda saqlanadi.
   

Shisha yoki plyonkadan ishlangan rangli diapozitlar epidiaskop yordamida ko‘rsatiladi. Keyingi yillarda shishaga tushirilgan diapozitlar o‘rniga diafilmlar yordamida namoyish qilinadi. Diafilmlardan xar bir o‘qituvchi xattoki, o‘quvchilar xam foydalana oladilar.
O‘qituvchi darsda diapozitif yoki diafilmdan to‘liq yoki qisman foydalanishi, ba'zan butun darsni o‘sha materillar asosida o‘tkazishi mumkin.
Diapozitiflardan yangi mavzuni bayon qilishda xam takrorlash darslarda xam foydalaniladi. Har qanday xolatda xam diapozitif va diafilmlar o‘qituvchi bayonining aniq va jonli bo‘lishiga yordam beradi.
O‘quv kinofilmlari xam ta'limning ko‘rsatmali vositalari jumlasidandir. Milliy g‘oya o‘qitishda o‘quv kinofillmli vositadir. Kinofilm o‘quvchilar ko‘z o‘ngida milliy g‘oyaiy voqeaning jonli obrazini ko‘rsatmali qilib to‘liq xarakatda gavdalantiradi.
O‘quvchilar boshqa ko‘rgazmali qurollardan ko‘ra kinofilmlar vositasida milliy g‘oyaiy o‘tmishni jonliroq idrok etadi. Milliy g‘oyaiy mavzularga bagishlangan badiiy filmlar (masalan "Muz jangi") "Milliy g‘oy" fanini o‘qitishda o‘zining mazmuni va milliy g‘oyaiy voqealarni jonli qilib ko‘rsatish jixatidan milliy g‘oyaiy badiiy asarlarga o‘xshab ketadi.
Kinofilmlar, ayniqsa badiiy filmlar o‘quvchilarga ijobiy ta'sir ko‘rsatish, estetik va axloqiy tarbiya berish vositasi xamdir. Kinofilmlar bilim olish vaqtini iqtisod qilish yordam beradi. O‘quvchilar oddiy sharoitda o‘quvchining bayonidan muzey va xar xil milliy g‘oyaiy joylarga ekskursiyalarda bo‘lib soatlar sarf qilib oladigan bilimlarni 10-15 daqiqali filmni ko‘rib xam olishlari mumkin. O‘quv filmlarining emosional, estetik ta'siri xam boshqa ko‘rsatmali qurollarga nisbatan shubxasiz kuchlidir.
Hozirgi davrda barcha jabxani o‘z ichiga oli borayotgan kompyuter tizimi dan xam milliy g‘oya darslarida foydalanish ijobiy natijalarga olib keladi. Masalan, o‘quvchilarning olgan bilimlarini aniq baxolashda kompyuterdan foydalanish mumkin. Bunda o‘tilgan bob bo‘yicha test savolllari tuzib javoblarini kompyuterdan olish mumkin.
Kinofilmni o‘quvchilarga ko‘rsatishdan oldin, o‘qituvchining o‘zi uni sinchiklab ko‘rib chiqishi va o‘rganishi lozim. Bu bilan o‘qituvchi filmning umumiy mazmuni bilan, asosiy diqqatni jalb qiladigan eng muxim kadrlar va suxandon matni bilan tanishtiradi. Shundan keyingi film o‘quvchilarga ko‘rsatiladi so‘ngra film yuzasidan suxbat o‘tkaziladi eng muxim kadrlar yuzasidan savollar beriladi, film mazmuniga bog‘lab uyg a vazifa topshiriladi.
Milliy g‘oya fanlarini o‘qitish tajribasida o‘quv filmlaridan foydalanishning quyidagi asosiy usullari mavjud :
a) o‘qituvchi o‘z bayonini o‘quv filmining eng muxim va yorqin kadrlarni ko‘rsatish bilan bog‘lab olib beradi. Tanlab olingan o‘sha kadrlarni izoxlaydi va tegishli xulosa chiqaradi.

2. 
   10-15 daqiqali qisqa o‘quv filmlariga bag‘ishlab dars o‘tkaziladi.
   
3. 
   maxsus kino darsi tashkil etiladi.
   
4. 
   darsdan tashqari vaqtda film tomosha qilinadi.
   

Ta'lim tizimida ijobiy o‘zgarishlar davom etayotgan bir paytda milliy g‘oya o‘qitishda teleeshittirishning ikki xilida foydalanilmoqda.
a) sinfda qabul qilish uchun beriladigan ertalabki ko‘rsatuvlar.
b) o‘qishdan tashqari vaqtlardagi teleko‘rsatuvchilar. O‘quvchilar bu eshittirishlarni uyda tomosha qiladilar. O‘quv teleko‘rsatuvlarini qabul qilish uchun maktabda oynadari parda bilan berkitilgan, ikki televizorli maxsus yoritish apparatlari muxayyo bo‘lgan sinf xonasi bo‘lishi zarur.
Darsda o‘quv telekursatuvlarining ikki xil turi qabul qilinadi .
a) 15 daqiqali teleko‘rsatuv.
b) 30-40 daqiqa davom etadigan yangi mavzuni bayon qilishga bag‘ishlangan mavzuga mos teledars yoki takrorlash darsi.
Teleko‘rsatuvga yirik olimlarni, yozuvchilar, tajribali o‘qituvchilar, yuristlarni hamda milliy g‘oyaiy voqealarning ishtirokchilarini jalb etish o‘quv materialini o‘rganishning dolzarbligi va mazmundorligini oshiradi.
O‘qituvchi teleeshittirshni qabul qilishga puxta tayyorgarlik ko‘radi. O‘quvchilarning teleko‘rsatuvlar mazmunini puxta o‘zlashtirib olishlari uchun o‘qituvchi ularga eshittirsh mazmuni yuzasidan savollar beradi yoki boshqa vazifalar topshiradi. Natijada o‘quvchilar ko‘rsatishni faol fikrlab o‘zlashtiradilar. O‘qituvchi teledarsni suxbat bilan yakunlaydi.
Shunday qilib, teleekran milliy g‘oya o‘qitishda ko‘rsatmalilikning samaradorligi yanada oshirib yuboradi. Milliy g‘oya o‘qitish tajribasi teledars goyaviy-tarbiyaviy va didaktik jixatdan ko‘rsatmali vositalarda ko‘ra xiyla afzal ekanligini isbotlaydi.