Mavzu: Mineral oitlar ishlab chiqarish, umumiy xossalari va ahamyati. Reja

1.1. Tuproqga mineral oitlar solishning zaruryati Kimyolashtirish, kompleks mexanizatsiyalash, elektrlashtirish, melioratsiya ishlari va tuproqning unumdorligini oshirish borasidagi boshqa tadbirlar qishloq hojaligini izchil va xar tomonlama intesivlashda kimyolashtirish aloxida axamiyat kasb etadi. Kimyolashtirish oitlar, osimlik ozi elementlarni xavodan barg orqali, basimliklar tarkibiga 70 dan ortik kimyoviy elementlar kiradi. Ulardan 16 tasi: orgonogenlar deb ataladigan fosfor, kaliy, kalsiy, magniy va oltingugurt; mikroelementlar deb ataladigan simliklarning xaet faoliyati davomida muxim ahamiyatga egadir. Bir element urnini boshqasi bosa olmaydi, chunki ularning xar bir osimliklar va tuproq tarkibiga boshqa elementlar xam, masalan, kremniy, natriy, xlor va boshqalar kirishi mumkin. Ammo bu yoki boshqa elementlarning bosimliklar xayoti uchun muxim axamiya kasb etmaydi. YAshil osimlikning quruk. massasiga nisbatan 93,5% ni tashkil etadi, shu jumladan uglerodga 42% va vodorodga gsimlikning mesishi va rivojlanishi uchun uni etarli miqdordagi ozuqa moddalari bilan tasimliklar uchun azot, fosfor, kaliy, kalsiy, magniy, oltingugurt va temir asosiy ozuqa moddalari xisoblanadi. Oladi va makroelementlar deyiladi. Osimlik va tuproqda mingdan bir ulush foizda bosimliklarning xayotiy faoliyatida uglerod, kislorod va vodoroddan keyin azot fosfor va kaliy xam muxim axamiyatga egadir. Bunday elementlar tosimliklarning ozuqa maxsulotlari kishlok xujaligida asosiy mineral oitlar nomi bilan yuritiladi. Fosfor, azot va kaliy osimlik bu elementlarni tuproqdan oladi, tuproqda bu moddalar mikdori yildan-yilga kamayib, tuproqning unumdorligi pasayib boradi, bu ekinning xosildorligiga salbiy tagng - organik oitlardan eng foydaligi hisoblanadi. Gung tarkibida uning har tonnasida 5 kg azot, 2,5 kg fosfat angidrid va 6 kg kaliy oksid bominlashi uchun gektariga 20 t dan 40 t gacha gung solinishi lozim. Organik oitlar qishloq hogglsa, 1 t ammiakli selitrada 350 kg azot bogyorida ishlatilishi kerak. Tuproqni oitlashtirishning uzigina xosildorlikni oshirishning yagona sharti boorilishi, turli kasallik va zararkunandalarga qarshi qurashish lozimdir. Tuproqdan xosil bilan chiqib ketadigan tasir etuvchi moddalar
Xosildorlik
Qishki bugxori kogsishi, T
N	P2O5	K2O
Paxta	10-14	5-6	2
SHakar lavlagi	120-160	50-55	40-50
Buggllash xisobiga oggdoy	7-8	20-40
SHakarqamish	100-120	200-500

Mineral oitlardan foydalanilganda paxta va boshqa texnika ekinlarining xosili tobora ortmoqda. Masalan, 1930 yilda Olsa, xozirga paytga kelib, gektaridan oshimcha 6-7 kg paxta, 50-60 kg kartoshka, xar 1 kg azot esa qushimcha ravishda 15-20 kg paxta va 150 kg kartoshka olish imkonini bermokda.
Mineral oitlar ekinning xosildorligiini oshirishi bilan birgalikda maxsulotlar sifatini xam yaxshilaydi: dondagi oksil va kartoshkadagi kraxmal mikdorlarini koshimcha xosil olish oitlar xissasiga tori keladi. Ogrta Osiyoda, xususan, Ogggra, noorganik lishi mumkin.


Mineral oitlar (yoki sung ishlab chiqariladi:
noorganik xom ashyolarni kimyoviy yoki mexanik qayta ishlash (masalan, agroqimyoviy rudalar simliklar uchun ozuqa bog kokslash pechi gazlari yoki kaprolaktam ishlab chiqarishning oraliq maxsulotlaridan olinadi. Fosfor tutgan rudalardan metallarni suyuqlatirib olinishida fosforli oitlar sifatida qogsir etuvchi moddalarning yuqori konsentratsiyaliligi bilan ajralib turadi.


Organik oitlar Ulardagi elementlar oladi. Bunday oitlarga birinchi navbatda gung, shuningdek oggladi; bunday oitlar torf, kong yoki torfni fosforli oitlar bilan aralashtirish yog tuproqdagi va oitlardagi havo azoti yoki minerallashgan organik moddalar bilan oziklanuvchi mikroorganizmlar toggsiri boggsimliklar olinadi.