Mavzu: mintaqalar aholisi va mehnat resurslari

 
 
 
3.Mehnat resurslari va ulardan foydalanish 
Bugungi milliy istiqlol va bozor munosabatlari sharoitda aholining tabiiy
ko’payishi va chetdan kelayotganlar salmog’ining kattaligi tufayli mehnatga yaroqli 
kishilarning mutloq soni ortib, ularni ijtimoiy-foydali mehnatga jalb etish va undan 
oqilona foydalanish masalalari yuzaga kelmoqda. Qo’shimcha ish joyi yaratish sur’ati 
mehnatga 
yaroqlilarning 
ko’payish sur’atidan ortda qolayotganligi esa 
respublikamizda bu muammoni tezda bartaraf etishni tarixiy zaruriyat sifatida ilgari 
surmoqda. 
Paxta, pilla, qorako’l etishtirish, tabiiy gaz ishlab chiqarish, rangli metallurgiya, 
kimyo, paxtachilikni yalpi mexanizatsiyalashga xizmat qiladigan mashinasozlik 
sanoati kabi tarmoqlarni yuksaltirish uchun respublikamizning o’zida ish kuchlari 
etarli. 
O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I. A. Karimov “Respublikamiz 
boshqa mintaqalar xavas qilsa arziydigan ming-minglab ish kuchlariga, avloddan-
avlodga o’tib kelayotgan mehnatsevarlik, insonparvarlik, bag’rikenglik, bardoshlilik 
singari ma’naviy boyliklarga egadir” degan edi. 
Mehnatga yaroqlilar sobiq Ittifoqda respublikalararo ham ayirboshlanar edi. 
Juladan, kimyo, mashinasozlik, elektrotexnika, to’qimachilik, binokorlik va kon 
sanoati korxonalariga asosan Rossiya Federatsiyasi va Ukrainadan kadrlar jalb etilar 
edi. Bu nomaqbul jarayon tub joy aholisining zamonaviy ixtisosliklarni egallashlari 
uchun birmuncha to’siq bo’lib xizmat qilgan. Bugungi kunda esa respublikamizda 
milliy kadrlar tayorlash dasturiga asosan zamonaviy ilm-fan yutuqlarini yaxshi 
biladigan malakali mutaxassislar tayyorlanib moddiy ishlab chiqarishga jalb 
etilmoqda. Shu boisdan ham hozir respublikamiz qudratli mehnat salohiyatiga ega. 
Mehnat resurslarining shakllanishi, avvalambor yuqorida ko’rib o’tilgan 
aholining yosh-jinsiy tarkibi orqali aniqlanadi. Sababi uning o’zgarishi nafaqat mehnat 
resurslarida, balki jamiyat iqtisodiy taraqqiyotida ham o’z ifodasini topadi. Shu nuqtai 
nazardan olib qaraganda respublikamizda mehnatga yaroqli aholi soni 1990 yilda 10,0 
mln. kishi, 1996 yilda esa 11,4 mln. bo’lsa, 2015 yilda 17,7 mln. kishini tashkil etdi

---

6 
Tabiiy o’sish yuqori bo’lgan O’zbekiston aholisi tarkibida yosh avlod 
salmog’ining ko’p bo’lishi, o’z navbatida, mehnat yoshidagi aholi salmog’ining 
nisbatan kamayishiga olib keladi. Shu bilan birga, tabiiy o’sishning yuqoriligi unda 
mehnat resurslari sonini doimo ko’payib borishini ta’minlaydi. 
Ma’lumki, mehnat yoshidagi butun aholi ishlab chiqarishda turli sabablarga 
ko’ra ishtirok etolmaydi. Ishlab chiqarishdan ajralgan holda o’qish, armiya xizmatini 
o’tash, ishlashga salomatligi yo’l bermasligi kabi ob’ektiv sabablardan tashqari, turli 
sub’ektiv sabablarga ko’ra ham ba’zilari ijtimoiy ishlab chiqarishda ishtirok etmasligi 
mumkin. Ko’p bolali onalarning oilada bola tarbiyasi bilan mashg’ul bo’lishlari, 
shuningdek, shaxsiyxo’jalik yumishlari bilan bandligi O’zbekistonga xos bo’lgan 
sub’ektiv xususiyatlar bo’lib, mehnat resurslaridan foydalanish me’yorini hisobga 
olishda bu xususiyat e’tibordan chetda qolmasligi lozim. 
O’zbekiston ko’p bolali oilalar salmog’ining kattaligi bilan ham xamdo’stlik 
davlatlarida ajralib turadi. Ko’p bolalar ko’rib, ularni voyaga etkazish va tarbiyalash 
esa jamiyat uchun foydali mehnat xisoblanadi.
Keyingi yillarda respublikamizda sanoatning mashinasozlik va metalsozlik, 
kimyo, elektrotexnika kabi texnika taraqqiyotini ta’minlovchi sohalari jadal rivojlanib 
bormoqda. Mutanosib ravishda mazkur tarmoqlarda mehnat qiluvchilarning soni butun 
sanoatdagiga nisbatan yuqori sura’tlar bilan o’sib bormoqda. Ammo shunga qaramay 
sanoat, toransport va aloqa tarmoqlarida band aholi salmog’i respublikamizda 
xamdo’stilik mamlakatlaridagi o’rtacha ko’rsatkichlardan ancha past. Bu tarmoqlarda 
xalq xo’jaligida band bo’lgan aholining salmog’i mutonosib ravishda 12,8 va 5,3%ni 
tashkil qiladi. 
Buning sabablari bor. Birinchidan Respublikaning qulay tabiiy iqlim sharoiti 
qishloq xo’jaligining sermehnat tarmog’i xisoblangan paxtachilikni keng ko’lamda 
rivojlantirish imkonini beradi. Bu esa, o’z navbatida, mehnatda band bo’lgan 
kishilarning katta qismini qishloq xo’jaligiga bog’lab qo’yadi. Ikkinchidan, Oktyabr 
to’ntarishidan avval bu erda sanoat mehnati deyarli yo’q darajada edi. Aholining 
mehnat malakalari ham asosan qishloq xo’jaligi bilan bog’liq bo’lgan. Hatto hozirgi 
kungacha ham mahalliy millat yoshlarini sanoat mehnatiga jalb qilishning 
murakkabligi ularni qishloq xo’jalik sohalarida ishlashni avzal ko’rishlari bejiz emas. 
O’zbekiston mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik nuqtai nazaridan olib 
qaraganda quyidagi 3 guruga ajratilishi mumkin: