Mavzu: Muhandislik geologiyasida gruntlar Reja

Mavzu: Muhandislik geologiyasida gruntlar


Reja:
1. Muhandislik geologiyasida gruntlar
2. Gruntli materiallardan barpo etiladigan to’g’onlarning umumiy tasnifi
3. Muhandislik - geologik qidiruvlar va gruntli materiallarning fizik-mexanik tavsiflari
4. To’g’onlarni barpo etish uchun ishlatiladigan gruntli materiallar
5. Gruntli to’g’onlar zaminlariga qo’yiladigan talablar va ularning stvorini tanlash

Muhandislik geologiyasida gruntlar

XVII - XVIII asrlarda quruvchi muhandislar joylarning muhandis-geologik sharoitlarini o’zlari aniqlaganlar va shunga yarasha loyihalarshtirganlar. XIX asrda yirik sanoat yo’llarini qurishda quruvchlar turli geologik jarayonlarga (surilma, karst hodisasi, abraziya va boshqalar) duch keladilar. Bu hodisalarni o’rganish jarayonida ko’pgina ma’lumotlar to’plana boshlandi va bu ma’lumotlar asosida 1923 yilda Leningrad shahrida birinchi “Geologik-yo’l qurilish byurosi” tashkil etildi. Shundan so’ng yirik temir yo’l va avtomobil yo’llarini qurish ishlari rivojlana boshladi.

Muhandislik geologiyasi fani murakkab geologik va tabiiy sharoitlarda juda katta vazifalarni bajarishga kirishdi. 1917-1925 yillarda mamlakatda qurilish ishlari keng avj ola boshladi. Jumladan, bir qancha yirik kanallar, sug’orish tarmoqlari (O’rta Osiyoda) hamda yirik suv omborlari qurildi.

Muhandislik geologiyasi fani, o’z navbatida, quyidagi mustaqil fanlarni o’z ichiga oladi: 1. Gruntshunoslik – gruntlar haqidagi fan bo’lib, inshoot zaminini tashkil etuvchi, qurilish materiali bo’lib xizmat qiluvchi tog’ jinslarinng tarkibi, tuzilishi va xossalarini o’rganadi. 2. Gruntlar mexanikasi – gruntlarning turg’unligi va mustahkamligini o’rganadi. 3. Muhandislik geodinamikasi – geologik jarayon va hodisalarni o’rganadi. 4. Regional muhandislik geologiyasi – joylarni bir xil muhandis-geologik sharoitga qarab viloyatlarga ajratib o’rganadi. Hozirgi davrda muhandislik geologiyasining boshqa tarmoqlari ham keng rivojlana boshladi. Bulardan lyossshunoslik – bu, lyossimon tog’ jinslari, muzshunoslik – muzlagan gruntlarni, dengiz-muhandislik geologiyasini o’rganuvchi fanlar taraqqiy etmoqda. Shunday qilib, muhandislik geologiyasi tabiiy geologik sharoitni, har qanday qurilishni loyihalashdan oldin, qurilish davomida va qurilish tamom bo’lgandan keyin unda ro’y beradigan o’zgarishlarni o’rganadi. Hozirgi davrda muhandislik inshootlarni muhandis-geologik ishlarining xulosasisiz loyihalash man etiladi. Joylarning geologik sharotini bilmay turib, avtomobil yo’llarining yo’nalishini tanlash mumkin emas, ko’priklarni, yo’l inshootlarini loyihalash ham shular jumlasiga kiradi. Avtmobil yo’llarini, ko’priklarni hamda aerodromlarni qurishda har turdagi to’g jinslari inshootning zamini yoki qurilish materiali sifatida ishlatiladi. Buning 19 uchun tog’ jinlslarining tarkibi, tuzilishi va xossalarini bilish talab etiladi. Bu vazifalarni muhandislik geologiyasi fani yordamida hal etish mumkin. Muhandislik geologiyasi fani geologiya fanining boshqa sohalari bilan chambarchas bog’liq. Masalan, mineralogiya, tarixiy geologiya, petrografiya, geomorfologiya, tektonika, geofizika shular jumlasidandir. Mineralogiya– minerallar to’grisidagi fan bo’lib, minerallarning hosil bo’lishini va ularning fizik - kimyoviy xususiyatlarini o’rganadi. Tarixiy geologiya – yerning uzoq tarixiy o’tmishini, yer qobig’ini, unda bo’lib o’tgan o’zgarishlarni o’rganuvchi fan. Petrografiya – yer qatlamini tashkil qiluvchi tog’ jinslari haqidagi fan. Bu fan tog’ jinslarining hosil bo’lishi va ularning tarkibini, tuzilishini va yotish shakllarini o’rganadi. Geomorfologiya – yer sathi shakllarining hosil bo’lishi va o’zgarishini o’rganuvchi fan. Tektonika – yer qobig’ining harakati, undagi bo’ladigan o’zgarishlar haqidagi fan. Geofizika – yer qobig’ining tuzilishi, yer osti suvlari va tog’jinslarining fizik xususiyatlarini fizik asboblar yordamida o’rganadi. Bu usul arzon va qulay geologik qidiruv usullaridan biridir.

Gruntli to’g’onlar haqidagi umumiy ma’lumotlar • Gruntli to’g’onlarning asosiy va muhim afzalligi shundan iboratki, ularni barpo etishda mahalliy qurilish materiali grunt ishlatiladi. Bu materialni qazib chiqarish uchun karerlar yuzalarini ochish ishlariga mablag’lar sarflanadi va bu mablag’lar inshoot umumiy bahosining bir qisminigina tashkil etadi.

Quyidagi afzalliklar bo’yicha gruntli to’g’onlar keng tarqalgan: 1) har qanday geografik xududlarda qurish mumkinligi; 2) seysmik xududlarda mustahkamlik va ustivorlikni ta’minlash imkoniyati borligi; 3) qurilish xududida mavjud bo’lgan har qanday gruntni ishlatish imkoniyati mavjudligi; 4) gruntni qayta ko’mish, ko’chirish, yotqizish va zichlashtirish ishlarini mexanizatsiyalashtirish mumkinligi; 5) vaqt mobaynida grunt tanasidagi gruntlarning ilgari xossalarini yo’qotmasligi; 6) boshqa to’g’onlarga ko’ra arzonligi; 7) har qanday balandlikdagi to’g’onni barpo etish mumkinligi Shu bilan bir qatorda gruntli to’g’onlar quyidagi kamchiliklarga ega; 1) to’g’on ustidan toshqin suvlarini o’tkazib bo’lmasligi; 2) to’g’on tanasi orqali filtratsiya suvlarining o’tishi, uning tanasini deformatsiyalanishga sharoit yaratib berishi; 3) ba’zi bir gruntlar uchun katta miqdordagi filtratsiya suvlarining yo’qolishi filtratsiyaga qarshi maxsus qurilmalarni qurishni taqozo etadi.