Mavzu: Muhit ifloslanishida transportning o’rni
Download 55.5 Kb.
|
1 2
Bog'liqMavzu Muhit ifloslanishida transportning o’rni-fayllar.org
Mavzu: Muhit ifloslanishida transportning o’rni Reja: 1. Avtotransport vositalarining havo muhitiga ta’siri. 2. Suv transportining suv muhitiga ta’siri. 3. Xavo transportining atmosfera havosiga ta’siri. 4. Atmosfera havosini avtotransport chiqindilaridan muhofaza qilish. Foydalanilgan adabiyotlar. Hozirgi davrda inson salomatligi uchun eng xavfli manbalardan yana biri avtotransport vositalaridan chiqadigan zaxarli gazlardir. Ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, AQSH va Yaponiyada atmosfera havosini ifloslantiruvchi asosiy manbalar ichida avtotransport vositalari oldingi o’rinda turadi. Xorijiy mamlakatlar atmosfera havosini ifloslantiruvchi gazlar ichida is gazi, uglevodorodlar, shuningdek, azot oksidlari barcha tajovuzkor gazlarning 60-70 % ini tashkil qilsa, bizda 14 % ini tashkil qiladi. Umuman, ichki yonuv vositalari atmosfera xavosini ifloslantirish borasida salmoqli o’rinni egallaydi. MDXda avtotransport vositalari 1988-yilning o’zida 35,8 mln.tonna zararli moddalarni havoga chiqarib tashlagan. Moskva, Sankt-Peterburg, Toshkent, Erevan va boshqa shaharlar havosida is gazi ruxsat etilgan mikdoridan 3-10 barobar ziyod ekanligi qayd etilgan. Qizig’i shundaki, sulfat angidridi atmosfera xavosida turli reaksiyalarga kirishib, atmosfera xavosi namligida erib, qataliz hamda fotokimyoviy jarayonlar vositasida oqsidlanadi va pirovardida, sulfat kislotasini hosil qiladi. Bunday kimyoviy birikmalar 750-1500 metr balandlikka ko’tarilib, hatto 3000-4000 metr masofaga yetadi. Shuning uchun sanoat korxonalari joylashgan markazlar atrofidagi turar joylarda sulfat kislotasi yomg’ir bo’lib yog’adi va tabiatga shu jumladan, tirik organizmlarga katta zarar etkazadi. Agar 1950-yili atmosferaga 70 mln.tonna, 1975-yili 120 mln.tonna, 1980- yili 181 mln.tonna zaxarli moddalar chiqarib tashlangan bo’lsa, 2000-yilda 280 mln.tonna tajavvuzkor moddalar atmosferani bulg’ashi taxmin qilinmoqda. Atmosfera havosining kundan-kunga, yildan-yilga bunchalik ifloslanib borishiga avtotransportning “aybi” borligi yaqqol ko’rinib turibdi. Shuni ham qayd qilish kerakki, avtomabillar purkagan gazlar tarkibidagi is gazlari (SO), azot qo’sh oksidi(NO2), uglevodorodlar bilan bir qatorda juda zaxarli modda qurg’oshin ham mavjud. Avtotransport vositalari tomonidan atmosfera havosining ifloslanishi dudbo’ronlardan chiqadigan gazlarning tarkibi va mikdoriga, transport xarakati tezligiga, mashinalar soniga, ko’chalarning katta-kichikligiga ularning loyixasiga, relefiga, turar joylarning topografik xolatiga, joylarning xolatiga, iqlim sharoitiga va meteorologik omillariga bog’lik bo’ladi. Avtotransportlarning atmosfera havosini ifloslantiruvchi asosiy moddalari is gazi, uglevodorodlar, azot oksidlari, aldegidlar, ketonlar, akrolein, qo’rg’oshin va boshqalar aksariyat xollarda gigienik nuktai nazardan juda zararli hisoblanib, belgilangan me’yordan ortgan xolda bo’ladi. Avtotransport vositasidan atmosfera havosiga tashlanadigan ba’zi zaxarli gazlar meteorologik sharoitlarda fotokimyoviy o’zgarishlarga uchraydi. Azot qo’sh oksidi parchalanib, azot oksidiga aylanadi, natijada atomlar xolidagi oksigen(kislorod) xosil bo’ladi, aldegid va kationlar esa radikallarni paydo qiladi. Mazkur ko’rinishdagi reaksiyalar navbatdagi ikkinchi reaksiyalarning kelib chiqishiga yordam beradi, oqibatda o’ta zaxarli tarkibga ega bo’lgan smog xosil bo’ladi. Biz yuqorida tashqi muxitga nixoyatda tasirchan ko’rg’oshin bilan ifloslanishiga asosan avtomobillar sababchi ekanligini ko’rsatib o’tgan edik. Manbalarda keltirilishicha, 1928-yildan avtotransport yonilg’ilari tarkibiga tetroetilko’rg’oshin birikmasi ko’shiladigan bo’ldi va bu usul 1959-yildan boshlab tadbiq etila boshlandi. Ichki yonuv dvigatellaridan chiqadigan qo’rg’oshin birikmalari 1 m3atmosfera h avosida 1-2 mg.dan 4-5 mg.gacha yetadi, bunda albatta, motorlarning ish rejimiga qarab, xavoning ifloslanish darajasi o’zgarib turadi. Manbalarda keltirilgan ma’lumotlarga qaraganda, qishloqlardagi turar joylardagi 1m3 havo tarkibida qo’rgoshin miqdori 0,1 dan 0,5 m ga teng bo’lsa, shaharlar havosida 1 dan 5 mkg atrofida bo’ladi. Katta magistral yo’llar atrofidagi 1 m3 havo tarkibida 14-38 mkg qo’rgoshin borligi aniqlangan. Avtotransport vositalari sonining ortib borishi tashqi muhitga ajralib chiqayotgan qonserogen moddalarning salmog’ini ortishiga olib keladi. Ko’rinib turibdiki, tajovuzkor va zaxarli hisoblangan qo’rg’oshin va qonserogen moddalar orasida qandaydir uzviy bog’lanish bo’lib, ulardan biri salmog’ining ortishi ikkinchisining ham ortishiga ham bog’liq bo’ladi. Ularning tabiatda aylanishini quyidagicha ifodalash mumkin: Download 55.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
1 2
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling