Mavzu:” Neft sathini nazorat qiluvchi intelektual tizmni loyihalash”

Qo`shilmalar deganda ­ yonilg`ining u yoki bu xususiyatini yaxshilash maqsadida оz miqdоrda (15 fоizgacha) qo`shiladigan mоddalar tushuniladi.
Mоylar har xil usullar bilan tоzalanadi: selektiv, kislоta-kоntaktli, asfaltsizlantirish, parafinsizlantirish va bоshqalar.
Selektiv tоzalash usuli ko`prоq qo`llaniladigan va takоmillashtirilgan usuldir. Bu usulda mazut haydashda hоsil bo`lgan distillyatlar selektiv eritmalardan o`tkazish natijasida uning tarkibidagi fоydasiz mоddalar eriydi. Sig`imlarda bu eritmani saqlanishi natijasida uning tarkibida ikkita qatlam hоsil bo`ladi: yuqоri qatlamida- tоzalangan mоy, pastki qatlamida esa erituvchi yordamida cho`ktirilgan zararli mоddalar aralashmasi. Ekstrakt, ya`ni pastki qismi qaytadan haydaladi va yuzaga chiqqan erituvchini qaytadan ishlatish mumkin bo`ladi.
Kislоta-kоntaktli tоzalash usuli-bu mоy distillyatlarini оltingugurt kislоtasi bilan aralashtirib smоlali mоddalarni ajratib оlish, so`ngra ishqоr eritmasida yuvib, оltingugurt kislоtasi qоldiqlaridan tоzalashdir.
Asfaltsizlantirish-asfalt-smоlali mоddalarni maxsus eritmalar (masalan, suyultirilgan prоpan) yordamida ajratib оlish va ularni cho`ktirishdir. Prоpanni past harоratlarda qaynashini hisоbga оlib asfaltsizlantirish jarayoni 2,5...4 MPa bоsim va 60...85 ⁰S harоratda bajariladi.
Parafinsizlantirish-bu mоy distillyatlaridan past harоratlarda kristallanuvchi va mоyni past harоratidagi xususiyatlarini yomоnlashtiruvchi parafinli uglerоdlarni ajratib оlishdir. Bunda mоylarni past harоratlarda quyiladigan eritmalar (atsetоn, suyuq prоpan, dixlоretan va bоshqalar) bilan biriktiriladi. Eritma sоvitilgach, prоpanli uglerоdlar quyiladi va ular filtrlash yoki tsentrifugalash usuli bilan ajratib оlinadi. Mоylarni tоzalash usuli xоm-ashyoning sifati va tayyorlanadigan mоy sifatiga bo`lgan talabga qarab tanlanadi. Qоldiq mоylarni, ayniqsa оltingugurtli mоylarni tоzalashda ham yuqоridagi usullardan fоydalaniladi.


b. NEFTNI AJRATISH TEXNOLOGIYASI 4.1. Neft ajratgichning ishlatish prinsipi Neftning sifatiga, yig‘ ish va ajratish texnologiyasining sxemalari, tashish va saqlash sharoitlariga b o g iiq holda yengil fraksiyalarning yo'qotilishi har xil darajada ta’ sir qiladi. Ajratish bosqichlaridagi bosimning oshirilishi bilan neftdan ajralib chiqadigan gazning miqdori kamayadi, uning tarkibidagi—o g ‘ir komponentlarning miqdori esa oshadi. Neftdan gazni ajratish jarayonida-bosh uglevodorodlar va yoMdosh gazlar ajratiladi. Bunda bosim pasaytirilganda va neft harorati oshirilganda hamda neftning ustida fazali konsentratsiya boMganda uglevodorod va boshqa komponentlarning molekular diffuziyasi sodir boMadi. YoMdosh gazlarni ajralish jarayoni neftning umumiy harakatlanish yoMida: quduqda, shleyfda, neftni yigMsh kollektorlarida, kondagi rezervuarlarda va uning tashqi chegarasida hamda neftni suv yoki temir yoM transporti orqali tashishda ajralishi sodir boMadi. Uglevodorodlami va yoMdosh gazlarni atmosfera sharoitida ajralish jarayoniga - neftni bugManishi deb ataladi. Neft konlarida qoMlaniladigan ajratgichlar shartli holda oltita bosqichga boMinadi: 1) moMjallanishi bo'yicha - oMchov ajratgichlariga va oddiy ajratgichlarga; 2) geometrik shakli va fazodagi holati - silindrik, sferik, tik, gorizontal va qiya. 3) harakatlanish tartibi bo'yicha - gravitatsiyali, inersiyalli (qovurg‘ ali) va markazdan qochma (gidrosiklonli); 4) ishchi bosim - yuqori (6,4 MPa), 0 ‘ rtacha (2,5 MPa), past (0,6 MPa) bosimli va vakuumli; 5) ajratish bosqichlarining soni - bir, ikki, uch va hokazo; 6) fazolarga ajralish - ikki fazali (neft+gaz), uch fazali (neft+gaz+suv). Har qanday turdagi neft ajratgichlar quyidagi seksiyalarga boMinadi: asosiy ajratgich, tindirgich, suyuqlikni yigMsh seksiyasi, nam tutqich. 93 Asosiy ajratgich-quduqning mahsulotini gaz va suyuqlikka ajratish uchun xizmat qiladi. Quduqlardan mahsulotning kirib kelishi tangensial yoki normal holda maxsus gaz olgich (deflektor) kontruksiyasi orqali kirib kelishi amalga oshiriladi. Suvning tagida quduqning mahsulotidan ajralib chiqqan gaz q o ‘ shimcha markaziy kuchlar ta’ sirida va suyuqlikning oqimini o'zgarishi natijasida yuqoriga ko‘ tariladi va gaz ajratgichdan chiqadi, suyuqlik esa pastga tushadi. Cho'ktirgichda - neftning tarkibida okklyuziv (yutinish degan ma’ noni beradi) holatdagi q o ‘ shimcha gaz pufaklari ajratiladi. C ho‘ ktirma ajratish seksiyasida gaz ajratgichning pastki qismida joylashgan bir yoki bir nechta deflektorlar (oqim burgich) orqali neft qatlamlarga ajralmasdan oqqanda neftning tarkibidan gazning ajralishi sodir b o‘ ladi. Suyuqlikniyig'ish .se/r.s/m.sv-suy uql ikni y ig ‘ ish uchun xizmat qiladi, gaz ajratgichda ushlab turiladigan bosimning va haroratning ta’sirida gazni to‘ liq ajralib chiqishini ta’ minlaydi. Bu seksiya ikkiga b o ‘ lingan: yuqoridagi birinchi seksiya neft uchun; ikkinchisi esa suv uchun xizmat qiladi va ajratgichdan suyuqlikni mustaqil chiqishini ta’minlaydi. Suyuqlikning qatlami seksiyada o ‘rnatilgan sath ushlagich yordamida ushlab turiladi. Nam tutqich-ajratgichning yuqori qismida joylashgan. U gaz oqimi orqali keladigan suyuqlik zarrachalarini ushlab qolish uchun xizmat qiladi. Neftning tarkibidagi gazni ajratish gorizontal ajratgichning birinchi p og ‘onasida ijobiy ajralishi (4.1-rasm) tavsiya qilingan. Tik ko‘ rinishdagi ajratgichlaming konstruksiyasi mavjud b o ‘ lib, neftdan ajratish, gazni va suvni o ‘ lchashni amalga oshiradi. Shuning uchun bu ajratgich oMchagich ham deyiladi. Buni boshqa ajratgichlardan farqi unda neftdan suvni ajralishi sodir b o ‘ ladi hamda suyuqlik y ig ‘ iluvchi seksiyali hisoblagich montaj qilingan. 0 ‘ lchagichlardagi va neft-gaz ajratgichlardagi suyuqliklarni ajralishi va k o‘ piklarning balandligini kamaytirish suyuqlikni qizdirish orqali amalga oshiriladi. Gaz ajratgichda o ‘ rnatilgan pechka yordamida isitish jarayonida qizdirish olib boriladi va isitishda yoqilg‘ i yoki gazdan foydalaniladi.

K IR IS H Neft va gaz sanoati korxonalari texnologik qurilma va mashinalarining elektr jihozlari xizmatini tashkil etuvchi yuksak malakali o ‘rta b o ‘g‘in mutaxassislarni tayyorlasb davlat ahamiyatiga ega masala bo'lib, mamlakatning energetika mustaqilligining asosini tashkil etadi. Neft va gaz sanoatining birlamchi korxonalari negizi bo‘lgan burg‘ulash qurilmalari mashina va mexanizmlari yer ostidan chiqarib olinayotgan xom neft va gazni tortib olish yordamida quvurlar orqali qayta ishlovchi korxonalarga uzatadi. Burg‘ulash qurilmalari mashina va mexanizmlarining elektr yuritmalari o ‘nlab turlarga ega. Bu elektr yuritmalarning kuch sxemalarida zamonaviy yarim o‘tkazgichli asbob (tiristorlar, kuch tranzistorlari va b.) lar va boshqarish tizimida mikroprotsessorli tizimlar qo‘llaniladi. Elektr yuritmalarning yakka'holda katta quvvatli ekanligini hisobga oladigan b o ‘lsak, ularni boshqarishda energiya tejam kor usullardan foydalanish katta samara beradi. Neft va gaz sanoati zamonaviy elektr jihozlari tarkibini o ‘rganish, elektr energiya bilan ta’minlash va boshqarish asoslari sxemalarini tahlil qilish k o ‘nikmalarini hosil qilish, sanoatning ushbu sohasi bo ‘yicha o lrta b o ‘g‘in mutaxassislari b o ‘lgan elektromexaniklarni tayyorlashda katta o ‘rin egallaydi.