Mavzu: Ovqat hazm qilish sistemasi. Xazm qilish azolari kasalliklari, bilan ogrigan bemorlarni tekshirish usullari. So’rab surushtirish, anamnez yig’ish,umumiy va ogiz boshligini kozdan kechirish

MAVZU: Ovqat hazm qilish sistemasi. Xazm qilish azolari kasalliklari, bilan ogrigan bemorlarni tekshirish usullari.So’rab surushtirish, anamnez yig’ish,umumiy va ogiz boshligini kozdan kechirish.
Hazm qilish sistemasi|cute|Zuxriddinovna| |Ovqat hazm qilish sistemasi Ovqat hazm qilish sistemasi — odam va hayvonlar organizmida oziqmoddalarning qayta ishlanishi va hazm boʻlishini taʼminlaydigan organlar majmui. Koʻpchilik bir hujayralilar (mas, amyoba)da Ovqat hazm qilish sistemasi funksiyasini ovqat hazm qilish vakuollari bajaradi. Bundan tashqari, ayrim bir hujayralilarda oziq kiradigan (ogʻiz, halqum) va oziq qoldiqlari chiqadigan maxsus teshikchalar ham boʻladi. Tuban koʻp hujayralilar (mas, gʻovaktanlilar, boʻshliqichlilar, ichaksiz turbellariyalar)da oziq maxsus hujayralar ichida hazm boʻladi. Umurtqasiz hayvonlar Ovqat hazm qilish sistemasi juda xilma-xil. Eng oddiy tuzilgan hayvonlar (boʻshliqichlilar, taroqlilar) Ovqat hazm qilish sistemasi ogʻiz teshigi bilan boshlanadigan va shu teshik bilan tamom boʻladigan gastral boʻshliqdan iborat. Koʻpchilik hayvonlar (nemertinalar, toʻgarak chuvalchanglar, mollyuskalar, halqali chuvalchanglar, boʻgʻimoyoqlilar)rz- Ovqat hazm qilish sistemasiq.s. oldingi, oʻrta va orqa boʻlimlardan tashkil topgan boʻlib, ogʻiz va anal. teshik or-qali tashqi muhit bilan bogʻlangan. Odam va umurtqali hayvonlar Ovqat hazm qilish sistemasiq.s.ning tuzilishi oziqlanish xususiyati va sharoitiga bogʻliq. Ovqat hazm qilish sistemasiq.s. nayining ol-dingi qismi ixtisoslashib, ogʻiz boʻshligʻi, halqum va qiziloʻngacht hosil qiladi. Ogʻiz boʻshligʻida jagʻlar, tishlar, shilimshiq va soʻlak bezlari, til va boshqa joylashadi. Ovqat hazm qilish sistemasiq-S.ningoʻrta qis-mi hisobidan oshqozon, ingichka ichak, jigar, oshqozon osti bezi vujudga keladi. Ovqat hazm qilish nayining ke-yingi qismi yoʻgʻon ichak, toʻgʻri ichak va anal teshikdan iborat. Qiziloʻngach, oshqozon, ingichka ichak va yoʻgʻon ichak birgalikda ovqat hazm qilish nayini hosil qiladi; uning devori shilim-shiq, seroz va muskul qavatlaridan tashkil topgan. Evolyusiya jarayonida hayvonlar tanasining yiriklashuvi tufayli bilan ovqat hazm qilish nayi shilimshiq qavati yuzasi har xil yoʻl bilan (ichakning uzayib sirtmoq hrsil qilishi, burmalar paydo boʻlishi, shilimshiq qavat vorsinkalarining rivojlanishi, epiteliyning ichak devoriga yoki ichak boʻshligʻiga botib kirishi or-qali) kengayib borgan. Ana shu tariqa juda koʻp sonli mayda (ichak devori) yoki yirik (jigar, oshqozon osti) bezlar hosil boʻlgan. Ovqat hazm qilish nayi shilimshiq qavati ostida himoya funk-siyasini bajaradigan limfoid folli-kulalar joylashgan. Ovqat hazm qilish sistemasiq.s. qon va limfa tomirlari bilan taʼminlangan. Ovqat hazm qilish sistemasiq.yening funksional faoliyati murakkab neyro-gumoral va gormonal mexanizmlar orqali boshqariladi. Bu jarayonda Ovqat hazm qilish sistemasiq.s.ning oʻz gormonlari asosiy ahamiyatga ega. Ovqat hazm qilish tizimida nima bo'ladi?

Ovqat hazm qilish tizimi og'izdan anusgacha bo'lgan uzun burun tubi bilan biriktirilgan ichi bo'sh organlar seriyasidir. Bu trubaning ichki qismi shilliq qavat deb nomlangan epiteliya to'qimasining nozik, yumshoq membran qoplamasi. Og'izda, oshqozonda va ingichka ichakda shilliq qavat oziq-ovqatni hazm qilishga yordam beradigan sharbatlar ishlab chiqaradigan mayda bezlarni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, ikkita kuchli ovqat hazm qilish organlari, jigar va oshqozon osti bezi ham kichik ichak orqali ichakka yetib boradigan sharbatlar ishlab chiqaradi.

Bundan tashqari, boshqa organ tizimlarining ( asab va qon ) qismlari ovqat hazm qilish tizimida katta rol o'ynaydi. Nima uchun ovqat hazm qilish muhimmi?
Non, go'sht va sabzavot kabi narsalarni iste'mol qilsak, ular tananing oziq-ovqat sifatida foydalanishlari mumkin emas. Bizning oziq-ovqatimiz va ichimliklar qonga singib ketishidan oldin va tanadagi hujayralarga ko'chirilmasdan oldin kichik ozuqa moddalariga aylantirilishi kerak. Ovqat hazm qilish va ichimlikning eng kichik qismiga bo'linib ketadigan jarayon bo'lib, ular tanani hujayralarni qurish va oziqlantirish va energiya berish uchun qo'llashi mumkin.

Oziq-ovqat qanday tayyorlanadi?

Ovqat hazm qilish jarayonida oziq-ovqat mahsulotlarini aralashtirishni, oshqozon-ichak trakti orqali harakatlanishni va kichik molekulalarga oziq-ovqatning yirik molekulalarini kimyoviy buzilishini kiritadi. Ovqat og'izdan boshlanadi, biz chaynab, yutib, ingichka ichakda tugallanadi. Kimyoviy jarayonlar har xil oziq-ovqat turlari uchun bir oz farq qiladi.

Ovqat hazm qilish tizimining katta, ichi bo'sh organlari devorlari harakatlanishiga imkon beruvchi mushaklarni o'z ichiga oladi. Organli devorlarning harakatlanishi oziq-ovqat va suyuqlikni harakatga keltirishi va har bir organ tarkibini aralashtirishi mumkin. Qizilo'ngach, oshqozon va ichakning odatda harakati peristaltik deb ataladi. Peristalsisning ta'siri mushak orqali harakat qilayotgan okean to'lqiniga o'xshaydi. Organizmning mushaklari torayib ketadi va keyinchalik tor cho'zilib ketgan qismni organ uzunligiga sekin tushadi. Bu torayib borayotgan to'lqinlar ovqat va suyuqlikni har bir ichi bo'sh organ orqali oldinga suradi.

Birinchi yirik mushak harakatlanishi oziq-ovqat yoki suyuqlik yutulunca paydo bo'ladi. Garchi biz yutishni boshlashimiz mumkin bo'lsa-da, yutish boshlangandan so'ng, u istaksiz bo'lib qoladi va asab nazoratida davom etadi.

O'safagich

Qizilo'ngach yutib yuborilgan oziq-ovqat mahsuloti bo'lgan organdir. Yuqoridagi oshqozoni yuqoridagi oshqozon bilan bog'laydi. Qizilo'ngach va oshqozon kesimida ikkala organ orasidagi masofani yopadigan halqali valf mavjud. Biroq, oziq-ovqat yopiq halqaga yaqinlashganda, atrofdagi mushaklar gevşeyip oziq-ovqatning o'tishiga imkon beradi.

Oshqozon
Oziq-ovqat keyinchalik uchta mexanik vazifaga ega bo'lgan oshqozonga kiradi. Birinchidan, oshqozon yutilgan oziq-ovqatlarni va suyuqlikni saqlashi kerak. Bu oshqozonning yuqori qismidagi mushakni gevşetmek va katta hajmdagi yutulan moddalarni qabul qilishni talab qiladi. Ikkinchidan, oshqozon ishlab chiqaradigan oziq-ovqatlar, suyuqlik va oshqozon sharbatini aralashtirishdir. Oshqozonning pastki qismida bu materiallarni mushak harakatlari bilan aralashtiradi.

Oshqozonning uchinchi vazifasi uning tarkibini asta ichakka bo'shatishdir.

Ichaklar
Ko'pchilik omillar oshqozonni bo'shatishga ta'sir qiladi, shu jumladan oziq-ovqatning tabiati (asosan uning yog' va oqsil miqdori) va oshqozon bo'shlig'ining mushaklarning harakati va oshqozon tarkibini (ingichka ichak) olish uchun keyingi organ. Oziq-ovqat ingichka ichakda hazm qilinganligi va oshqozon osti bezi , jigar va ichakdan chiqqan sharbatlarga singib ketganligi sababli, ichakning tarkibi aralashtiriladi va qo'shimcha hazm qilish uchun oldinga suriladi.

Nihoyat, barcha hazm qilingan oziq moddalar ichak devorlari orqali so'riladi . Ushbu jarayonning chiqindilari tarkibida tolaning taniqli qismlari va shilliq qavatdan chiqarilgan eski hujayralar kiradi. Ushbu materiallar yo'g'on ichakda harakatlanadi, bu erda ular odatda bir yoki ikki kun davomida qolib ketadi va ular ichakning harakati bilan chiqariladi.

Gut mikroblari va oshqozon

Inson ichak tutilishi mikrobiomasi ovqat hazm qilishda ham yordam beradi. Trillionlab bakteriyalar ichakning og'ir sharoitlarida rivojlanadi va sog'lom oziqlanish, normal metabolizm va to'g'ri immun funktsiyasini saqlab turishga katta hissa qo'shadi. Bu boshlang'ich bakteriyalar nobud bo'lmaydigan uglevodlarni hazm qilishda yordam beradi, safro kislotasi va preparatlarini metabolizatsiyalashga yordam beradi va aminokislotalarni va ko'plab vitaminlarni sintezlaydi. Bu hazm qilish yordamiga qo'shimcha ravishda bu mikroblar ham zararli bakteriyalarni ichaklarda ko'payishidan himoya qiluvchi antibiotiklar bilan zararli moddalarni ajratib, patogen bakteriyalardan himoya qiladi. Har bir inson ichak mikroblarining noyob birikmasiga ega va mikrob tarkibida o'zgarishlar gastrointestinal kasallikning rivojlanishiga bog'liq.

Oshqozon tizimi bezlari va oshqozon sharbatlari ishlab chiqarishOvqat hazm qilish tizimining bezlari birinchi bo'lib og'izda - tuprik bezlari . Bu bezlar tomonidan ishlab chiqarilgan tupuriklar kraxmalni oziq-ovqatdan kichikroq molekulalarga singishga kirishadigan ferment mavjud.

Keyingi ovqat hazm qilish bezlari qorin bo'shlig'ida joylashadi . Ular oshqozon kislotasi va proteinni hazm qiladigan ferment hosil qiladi. Oshqozon kislotasi sharbati oshqozon to'qimasini eritib bo'lmaydi, chunki oshqozon tizimi hal qilinmagan jumboq biri hisoblanadi.

Ko'pchiliklarda, oshqozon shilindig'i shiraga qarshi turishga qodir, garchi tananing oziq-ovqatlari va boshqa to'qimalari bo'lolmasa.

Oshqozon ovqatni va uning sharbatlarini ingichka ichakka bo'shatib bo'lgach, boshqa ikki hazm qilish organining sharbati ovqat hazm qilish jarayonini davom ettirish uchun oziq-ovqat bilan aralashtiriladi. Ushbu organlardan biri oshqozon osti bezi hisoblanadi. Oziq-ovqatlarimizda uglevodlar , yog'lar va oqsillarni parchalash uchun keng miqyosli fermentlar mavjud bo'lgan sharbat ishlab chiqaradi. Jarayonda faol bo'lgan boshqa fermentlar ichak devoridagi bezlardan yoki hatto devorning bir qismidan kelib chiqqan.

Jigar yana bir oshqozon sharbati ishlab chiqaradi - safro . Safro o't pufagida ovqatlantiriladi. Ovqat paytida u o't pufagidan ichakka yetib borib, yog'da yog ' bilan aralashtiriladi. Safro kislotalari yog 'ichakning suvli tarkibiga, masalan, qovurilgan idishdan yog'ni erituvchi yuvish vositalariga o'xshashdir.

Yog 'eritilgach, oshqozon osti bezi va ichak astarlari fermentlari tomonidan hazm qilinadi. Salomatlikka aloqador muammolarning ko‘pchiligi hazm qilishdagi muammolardan kelib chiqadi. Noto‘g‘ri ovqatlanish tufayli inson organizmiga foydali oziq moddalar juda kam miqdorda tushadi. Shu tufayli, ovqat hazm qilish jarayoni normal kechishi, shuningdek, butun organizm uchun ham to‘g‘ri ovqatlanish kerak. Ovqat hazm qilishni yaxshilash uchun quyidagi maslahatlarga quloq tuting:

Shoshmasdan tanovvul qiling. Ovqatni yaxshilab chaynash kerak: hazm qilish og‘iz bo‘shlig‘ida boshlanadi. Yaxshilab chaynash orqali oshqozon va ichak ishini ancha yengillashtirgan bo‘lasiz.

Katta tishlamang. Ovqatni katta-katta tishlab, tez-tez yeganda, hazm qilish tizimiga ovqat bilan birga havo ham kiradi, natijada oshqozonda og‘irlik, og‘riq paydo bo‘ladi.

Ko‘proq suyuqlik iching. Ichak faoliyatini yengillashtirish va qabziyatlar oldini olish uchun kuniga kamida 8—9 stakan suv iching. Me’da shirasini suyultirmaslik va hazm qiluvchi fermentlarni yuvib yubormaslik uchun, suyuqlikni ovqat qabul qilishdan yarim soat avval ichish tavsiya etiladi.

O‘ta qaynoq yoki o‘ta sovuq narsa yemang. Gap shundaki, oshqozonda ovqatni hazm qilish jarayoni ovqatning harorati odam tanasi harorati bilan bir xil bo‘lsagina boshlanadi.

Muntazam ravishda ovqatlaning. Hazm qilish tizimiga ortiqcha og‘irlik tushirmaslik uchun kun davomida asosiy ovqatlanish paytidan oldin tamaddi qilib olmaslik kerak. Shuningdek, har kuni bir xil vaqtda ovqatlanish maslahat beriladi, shunda organizmda ishlay boshlash vaqti bo‘yicha odat shakllanadi.

To‘g‘ri ovqatlaning. Ovqat hazm qilishi yaxshi bo‘lishi uchun tez tayyor bo‘ladigan oziq-ovqatlardan (fast food) voz kechish kerak. Ertalab hali uyg‘onib ulgurmagan organizmga og‘irlik tushirmaslik va butun kun uchun energiya to‘plab olish maqsadida yengil, lekin kaloriyali ovqat yeyish kerak. Og‘irroq taomlar tushlikka mos tushadi, biroq kechki ovqatga bunday taomlar yeyish va to‘yib ovqatlanish hech ham mumkin emas.

Qatiq mahsulotlarini iste’mol qiling. Qatiqda ichak faoliyatini normallashtiruvchi foydali bakteriyalar bo‘ladi. Bundan tashqari, qatiq moddalar almashinuvi jarayonini yaxshilaydi, hazm qilish organlarining shilliq qatlamini shakllantiradi, zaharli moddalarni chiqarib tashlaydi. OVQAT HAZM QILISH Siz ovqat hazm qilish organlaringiz naqadar aktiv faoliyat olib borishini tasavvur ham qilmasangiz kerak.

Odam organizmi uchun maxsus tayyorlangan ovqat zarur. Ovqatdan siz manfaatlanishingiz uchun, og‘zingizga tushgan barcha taom — kartoshkami, sabzimi, go‘shtmi, nonmi, yog‘ yoki olmami — qonga singishi va qon orqali butun organlarga o’tishi uchun hazm bolishi kerak. Bu vazifalarning hammasini sizning ovqat hazm qilish organlaringiz bajaradi.

Ovqat hazm qilish organlari og‘izdan boshlanadi. Siz shirin ovqatni ko’rganingizda, ishtaha ochuvchi biror hidni sezganingizda og‘zingizda so‘lak paydo bo’ladi. So’lak og‘izga tushgan ovqatni hollash uchun kerak.

So’lak bo’lmasa, og‘izdagi ovqatni chaynash va yutish qiyin bo‘ladi. So‘lak bilan ho’llangan va chaynalgan ovqat luqmasi qizilo‘ngachga, undan me’daga tushadi.

Me’da devorlarida maxsus bezlar bo’ladi. Me’daga ovqat tushganida bu bezlardan oqsil molekulalarini parchalay- digan nordon shira ajralib chiqa boshlaydi.

Shunisi qiziqki, no.n bo‘lagi hali og‘zingizdaligida me’da bezlari shu non bo‘lagining hazm bo’lishiga yetarli miqdorda muayyan tarkibda shira ishlab chiqaradi. Bu murakkab ajoyibot bir-biri bilan muvofiqlashib ishlaydi.

Sizning hazm qilish organlaringiz har biri o‘z vazifasini yaxshi biladi.

Ovqatning ko‘rinishi qanchalik chiroyli, hidi qanchalik yoqimli bo‘lsa, sizda so‘lak va me’da shirasi shunchalik ko‘p ajralib chiqadi.

Demak, ovqat tez hazm bo‘lib, kishiga yaxshi quwat beradi. Agar ovqatlanayotgan vaqtingizda boshqa narsalar bilan mashg‘ul bo‘lsangiz, masalan, berilib suhbatlashayotgan, televizor ko‘rayotgan yoki kitob o‘qiyotgan bo’lsangiz, shira ajralishi pasayib, hatto keskin kamayishi mumkin.

Me’da vaqtiwaqti bilan qisqaradi va chala hazm bo‘lgan ovqatni ichakka tomon haydaydi. Ichak ovqat hazm qilish organlarining eng uzun qismi hisoblanadi. Uning uzunligi 8 metrcha.

Me’dada atalaga aylangan ovqat ichakning aylanma yo’llaridan o‘tib boradi. Ichakning turli joylarida unga boshqa shiralar ta’sir etib, oqsilning hazm bo’lishi tugaydi, uglevod va yog’lar parchalanadi.

Ular ichak devorlari orqali so’riladi va qon ularni gavdadagi barcha organlarga yetkazadi.

Ovqat tarkibidagi suv, mineral tuzlar va vitaminlar hech qanday o’zgarishsiz organizmga so’rilaveradi.

Odamda ovqat hazm qilish jarayoni 1-2 sutka davom etadi.

Har qanday ovqatni yaxshi chaynash kerak. Ovqatni katta bo’lak holida yutmang, chunki u me’daga og‘irlik qiladi.

Ovqatni me’yoridan ortiqcha ham yemang. Hazm bo’lmagan ovqat me’dada turib qoladi. Bu ichning buzilishiga sabab bo’ladi.

Bunda ovqat hazm qilish organlarining faoliyatini tuzatish uchun davolanishga to‘g‘ri keladi.

OVQAT HAZM QILISH SISTEMASI — odam va hayvonlar organizmida oziqmoddalarning qayta ishlanishi va hazm boʻlishini taʼminlaydigan organlar majmui. Koʻpchilik bir hujayralilar (mas, amyoba)da Ovqat hazm qilish sistemasi.q. s. funksiya-sini ovqat hazm qilish vakuollari bajaradi. Bundan tashqari, ayrim bir hujayralilar (mas, tufelka)da oziq kiradigan (ogʻiz, halqum) va oziq qol-diqlari chiqadigan maxsus teshikchalar ham boʻladi. Tuban koʻp hujayralilar (mas, gʻovaktanlilar, boʻshliqichlilar, ichaksiz turbellariyalar)da oziq maxsus hujayralar ichida hazm boʻladi. Umurtqasiz hayvonlar Ovqat hazm qilish sistemasi juda xilma-xil. Eng oddiy tuzilgan hayvonlar (boʻshliqichlilar, taroqlilar) O. h. q. s. ogʻiz teshigi bilan boshlanadigan va shu teshik bilan tamom boʻladigan gastral boʻshliqdan iborat. Koʻpchilik hay-vonlar (nemertinalar, toʻgarak chuvalchanglar, mollyuskalar, halqali chuval-changlar, boʻgʻimoyoqlilar) rz – O. h. q. s. oldingi, oʻrta va orqa boʻlimlardan tashkil topgan boʻlib, ogʻiz va anal. teshik or-qali tashqi muhit bilan bogʻlangan. Odam va umurtqali hayvonlar Ovqat hazm qilish sistemasining tuzilishi oziqlanish xususiyati va sharoitiga bogʻliq. Ovqat hazm qilish sistemasi nayining ol-dingi qismi ixtisoslashib, ogʻiz boʻshligʻi, halqum va qiziloʻngacht hosil qiladi. Ogʻiz boʻshligʻida jagʻlar, tishlar, shilimshiq va soʻlak bezlari, til va b. joylashadi. Ovqat hazm qilish sistemasi q-S. ningoʻrta qis-mi hisobidan oshqozon, ingichka ichak, jigar, oshqozon osti bezi vujudga keladi. Ovqat hazm qilish nayining ke-yingi qismi yoʻgʻon ichak, toʻgʻri ichak va anal teshikdan iborat. Qiziloʻngach, oshqozon, ingichka ichak va yoʻgʻon ichak birgalikda ovqat hazm qilish nayini hosil qiladi; uning devori shilim-shiq, seroz va muskul qavatlaridan tashkil topgan. Evolyutsiya jarayonida hayvonlar tanasining yiriklashuvi tufayli bilan ovqat hazm qilish nayi shilimshiq qavati yuzasi har xil yoʻl bilan (ichakning uzayib sirtmoq hrsil qilishi, burmalar paydo boʻlishi, shilimshiq qavat vorsinkalarining rivojlanishi, epiteliyning ichak devoriga yoki ichak boʻshligʻiga botib kirishi or-qali) kengayib borgan. Ana shu tariqa juda koʻp sonli mayda (ichak devori) yoki yirik (jigar, oshqozon osti) bezlar hosil boʻlgan. Ovqat hazm qilish nayi shilimshiq qavati ostida himoya funk-siyasini bajaradigan limfoid folli-kulalar joylashgan. Ovqat hazm qilish sistemasi qon va limfa tomirlari bilan taʼminlangan. Ovqat hazm qilish sistemasi yening funksional faoliyati murakkab neyro-gumoral va gormonal mexanizmlar orqali boshqariladi. Bu jarayonda Ovqat hazm qilish sistemasining oʻz gormonlari asosiy ahamiyatga ega (yana q. Neyro-gumoral regulyatsiya, Gormonal regulyatsiya).