Mavzu: Ozar tilining fonetik xususiyatlari

Ozar tilining fonetik qonuniyatlari

• Turkiy tillarning eng muhim va eng qadimiy xususiyatlaridan biri ularning uyg‘unlik qonuniga amal qilishidir. Uyg'unlik qonuni so'zdagi qalin yoki ingichka unli va undoshlarning ketma-ketligini bildiradi .

Garmoniya qonuni tilimizning asosiy fonetik qonunidir. So‘zdagi qalin yoki ingichka unlilarning uyg‘unligi va ketma-ket kelishi garmoniya qonuni deyiladi. Uyg‘unlik qonuniga ko‘ra, so‘z yo‘g‘on unli bo‘g‘indan boshlansa, keyingi bo‘g‘inlarda ham qalin unli bo‘ladi. Masalan: ya-zi-chi-lar. Xuddi shu narsa ingichka unli bilan boshlangan so'zlarga ham tegishli. Masalan: a-kin-chi-le-ri-miz. Haqiqiy ozarbayjoncha so‘zlar uyg‘unlik qonuniga amal qiladi. (Nur, ilon, sarob, inom, iroq, ilxiy, ildirim, ilik, isharti, elat kabi bir necha so'zlar bundan mustasno).

• Garmoniya qonuni tilimizning asosiy fonetik qonunidir. So‘zdagi qalin yoki ingichka unlilarning uyg‘unligi va ketma-ket kelishi garmoniya qonuni deyiladi. Uyg‘unlik qonuniga ko‘ra, so‘z yo‘g‘on unli bo‘g‘indan boshlansa, keyingi bo‘g‘inlarda ham qalin unli bo‘ladi. Masalan: ya-zi-chi-lar. Xuddi shu narsa ingichka unli bilan boshlangan so'zlarga ham tegishli. Masalan: a-kin-chi-le-ri-miz. Haqiqiy ozarbayjoncha so‘zlar uyg‘unlik qonuniga amal qiladi. (Nur, ilon, sarob, inom, iroq, ilxiy, ildirim, ilik, isharti, elat kabi bir necha so'zlar bundan mustasno).

Ko'p qarz so'zlarda uyg'unlik qonuni buziladi. Masalan: olim, sodiq, nur, byuro kabilar. O‘zak va qo‘shimcha o‘rtasida uyg‘unlik qonuni kuchliroq va barqarorroq (o‘zgarmas). Demak, har qanday so‘zga tilimizga xos qo‘shimcha qo‘shsak, u so‘zning oxirgi bo‘g‘inining ohangiga mos kelishi kerak. Masalan: ki-tab+da, tey-ya-re+chi+s va hokazo. Demak, o‘zak va qo‘shimcha o‘rtasida uyg‘unlik qonuni kuchayib, doimiy bo‘ladi. Ildiz va qo‘shimcha so‘zning morfologik tuzilishini belgilaydi.

• Ko'p qarz so'zlarda uyg'unlik qonuni buziladi. Masalan: olim, sodiq, nur, byuro kabilar. O‘zak va qo‘shimcha o‘rtasida uyg‘unlik qonuni kuchliroq va barqarorroq (o‘zgarmas). Demak, har qanday so‘zga tilimizga xos qo‘shimcha qo‘shsak, u so‘zning oxirgi bo‘g‘inining ohangiga mos kelishi kerak. Masalan: ki-tab+da, tey-ya-re+chi+s va hokazo. Demak, o‘zak va qo‘shimcha o‘rtasida uyg‘unlik qonuni kuchayib, doimiy bo‘ladi. Ildiz va qo‘shimcha so‘zning morfologik tuzilishini belgilaydi.