Mavzu: O'zgaruvchan tok
Ozgaruvchan tok. Kuchlanish va toklarning rezonansi
Download 1.86 Mb.
|
Tok
5. Ozgaruvchan tok. Kuchlanish va toklarning rezonansi. Konturda majburiy tebranishlar sodir bolayotgan vaqtdagi tok kuchi va kuchlanishning amplituda qiymati bu majburiy tebranishlarni yuzaga keltiradigan elektr yurituvchi kuchning chastitasiga bogliq.
Majbur etuvchi kuch chastotasining biror bir aniq qiymatida majburiy tebranishlar amplitudasining keskin oshib ketishi, yani maksimal qiymatga erishishi, rezonans deb ataladi. Rezonans yuzaga kelgandagi majbur etuvchi kuch chastotasi rezonans chastota, amplitudasi esa rezonans amplituda deyiladi va quyidagicha aniqlanadi: (bu yerda - sonish koeffitsiyenti); Tebranish konturida majbur etuvchi elektr yurituvchi kuchning biror bir chastotasida kondensator qoplamlaridagi kuchlanishning maksimal qiymatga erishishi kuchlanish rezonansi deb ataladi. Bu vaqtda rezonans chastota konturning parametrlari R,L,C bilan quyidagicha bogliq: Tok kuchining amplitudasi maksimumga erishishini taminlash uchun (**) tenglamaning maxraji minimumga intilishi lozim. Bu esa shart bajarilgandagina amalga oshadi. Shularni hisobga olib, quyidagi xulosaga kelamiz: Tebranish konturida tok rezonansi yuzaga kelishi uchun majbur etuvchi elektr yurituvchi kuchning chastotasi konturning xususiy chastotasiga teng bolishi kerak. Qarshilikning har xil qiymatlarida tok kuchi amplituda qiymatining konturning chastotasiga boglanishi keltirilgan.v Agar ozgaruvchan tok zanjiriga ketma-ket ulangan induktivlik va sigim qarshiliklar bir xil, yani XL=Xc bolsa, u paytda tola reaktiv qarshilik, yani X=XL-Xc nolga teng boladi, shuning uchun tok kuchi va kuchlanishning vektorlari orasida faza siljishi roy bermaydi va Om qonuni oddiy korinishda boladi: Ushbu roy beradigan hodisa kuchlanish rezonansi deyiladi, chunki galtakdagi kuchlanishning qiymati UL va kondensatordagi kuchlanishning qiymati Uc tarmogidagi kuchlanishning qiymatidan ancha katta qiymatlarga ega boladilar. Agar zanjirda kuchlanish rezonansi hodisasi roy bersa, u paytda zanjirda energiya faqat aktiv qarshilikning issiqlik tasiriga sarflanadi, lekin galtak va kondensator oraligida energiya almashishi roy beradi. Buning natijasida, agar kondensatorning elektr energiyasi kamaysa, galtakning magnit energiyasi oshadi, va teskari. Rezonans sharti UmL=Umc dan zanjirga ulangan ozgaruvchan tok manbaining rezonans siklik chastotasi ωrez quyidagiga teng bo‘ladi: (36)
yoki (37)
Bundan (38)
O‘zgaruvchan tok zanjirida ajralgan quvvat tok kuchi va kuchlanishlarning ta’sir (effektiv) qiymatlariga hamda tok bilan kuchlanish orasidagi fazaning siljishiga bog‘liq bo‘ladi. O‘zgaruvchan tok zanjirida ajralgan quvvat quyidagi formuladan aniqlanadi: (39)
bunda φ- faza siljishi bo‘lib, cos φ – quvvat koeffitsiyenti deyiladi. (39) formuladan ko‘rinadiki, o‘zgaruvchan tok zanjirida ajralgan quvvat cos φ ga bog‘liq bo‘lib, bunda ikki xil bo‘lishi mumkin: 1. Agar zanjirda faqat aktiv qarshilik R, ya’ni XL = 0 va Xc = 0 bo‘lsa, φ = 0 yoki cos φ = 1 bo‘ladi va quvvat maksimal qiymatga erishadi. Zanjirda ajralgan maksimal quvvatga to‘la quvvati deyilib, u esa S harfi bilan belgilanadi: S = Uef · Jef (40) S to‘la quvvat voltamper (B · A) larda o‘lchanadi [S] = 1 B · A 2. Agar zanjirda aktiv qarshilik bo‘lmasa, ya’ni R = 0, u holda ga yoki cos φ = 0 bo‘lgani uchun (39) formuladan P = Jef · Uef · cos φ = 0 Binobarin, faqat reaktiv qarshilikli o‘zgaruvchan tok zanjirida ajralgan quvvat nolga teng. Buni quyidagicha tushuntirish mumkin: o‘zgaruvchan tok davrining birinchi yarmida tok manbadan zanjirga o‘tgan energiya davrining ikkinchi yarmida tok manbaiga qaytarilar ekan. Natijada energiya sarf bolmaydi. Ozgaruvchan tokni uzatish liniyalarida quvvat koeffitsiyenti muhim ahamiyatga ega, chunki u zanjirda energiyani yoqotishini harakterlaydi. Elektr uzatish liniyalarini loyihalashda quvvat koeffitsiyentini yuksaltirishga harakat qilish kerak. Bizning zamonamizda elektr energiyasi ishlab chiqarish va undan foydalanish darajasi jamiyatda ishlab chiqarish kuchlari taraqqiyotining asosiy korsatkichi bolib qoldi. Bunda energiyaning eng universal va foydalanish uchun eng qulay turi bolgan elektr energiyasi yetakchi orin tutadi. Texnikaning barcha asosiy sohalarida chuqur sifat ozgarishlari sodir bolmoqda. Masalan, energetikadagi ozgarishi organik yoqilgi bilan ishlaydigan issiqlik elektr stansiyalardan atom elektr stansiyalariga otish bilan boglangan. Materialshunoslik sohasida bunday ozgarishlar odatdagidan tashqari, biroq amaliyot uchun juda muhim xossalarga ega bolgan suniy materiallar industriyasini yaratish bilan bogliqdir. Transport, qurilish, aloqa hozirgi zamon texnikasining prinsipial jihatdan yangi, yanada unumliroq va takomillashgan sohalari bolib bormoqda. Sanoat va qishloq xojaligi tobora kompleks avtomatlashtirilgan ishlab chiqarishga aylanib bormoqda. Kompleks avtomatlashtirish turli-tuman elektron boshqarish va nazorat-olchov qurilmalariga tayanadi, bularsiz avtomatlashtirishni tasavvur qilish mumkin emas. Bu qurilmalarning ilmiy asoslari, shuningdek, ularning amalda ishlatilishi radioelektronika, qattiq jism fizikasi, atom yadrosi fizikasi va hozirgi zamon fizikasining boshqa qator bolimlari bilan chambarchas bogliqdir. Energetikadagi ozgarishlarga atom energiyasining paydo bolishi sabab boldi. Atom yoqilgisida saqlanadigan energiya zahiralari hali sarflanmagan odatdagi yoqilgi energiya zahiralaridan kop marta katta boladi. Shuning uchun energetik maqsadda atom yoqilgisidan foydalanish katta ahamiyatga ega. Termoyadro elektr stansiyalari kelgusida insoniyatni energiya manbalari haqidagi tashvishdan umrbod xalos qiladi. Download 1.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling