Mavzu: Paskal dasturlash tili r e j a: Kirish 1

6. Xizmatchi so’zlar:
1. AND – va 17. GOTO – ga o’tish
2. ARRAY – massiv
18. IF – agar 
3. BEGIN – boshlamoq 
19. IN – ga 
4. CASE – variant 
20. LABEL – belgi 
5. CONST – o’zgarmas 
21.MOD – modul 
6. DIV –butunga bo’lish 
22.NOT – yo’q 
7. DO – bajarmoq 
23.OF – dan 
8. DOWNTO – gacha kamaytirish 24.OR –yoki 
9. ELSE – aks holda
25.PROCEDURE – prosedura 
10. END–tamom 
26. PROGRAM – dastur 
11. FILE – fayl
27. RECORD – yozuv 

---

8 
12. FOR – uchun 
28. REPEAT – takrorlamoq 
13. FUNCTION – funksiya 
29.UNTIL – gacha 
14. THEN –u holda 
30.VAR – o’zgaruvchi 
15. TO – gacha
31.WHILE – hozircha 
16. TYPE – turi
32. SET – to’plam 
2. Nom (yoki identifikator) harf va raqamlar ketma-ketligidan tashkil topadi va albatta harfdan 
boshlishi shart. Nom dasturda o’zgaruvchilarni, o’zgarmaslarni, turlarni, protseduralarni va 
funksiyalarni nomlash uchun qo’llaniladi. Nomlarni tanlash to’laligicha dasturlovchining 
ixtiyorida. Iloji boricha qaralayotgan ob’ektlarning ma’nosiga to’g’ri keluvchi nomlarni tanlash 
maqsadga muvofiqdir. Nom sifatida Paskal tilining xizmatchi so’zlari va standart nomlarni 
qo’llash mumkin emas. Ko’pgina kompyuterlarda nomlarning uzunligi chegaralangan, ya’ni 8 ta 
simvoldan ortmasligi kerak. 
Masalan: X,Y, X5, XI, MAX, MIN, A55, ALFA, BETTA va hokazo. 
3. Hisoblash jarayonida qiymati o’zgarmaydigan kattaliklar o’zgarmaslar deyiladi. Pskal 
algoritmik tilida o’zgarmaslar: butun (integer), haqiqiy (real), mantiqiy (boolean), belgili (char), 
matnli (text) ko’rinishlarida bo’lishi mumkin. 
Butun yoki haqiqiy turdagi o’zgarmaslar, oldiga “+” yoki “–” ishorasi qo’yilgan 
raqamlardan hosil bo’ladi. 
Mantiqiy turdagi o’zgarmaslar faqatgina 2 ta qiymat: TRUE (rost) va FALSE (yolg’on) 
qiymatlarni qabul qilishi mumkin. 
Belgili turga mansub o’zgarmaslar qo’shtirnoq belgisi ichiga olingan belgilar ko’rinishida 
yoziladi. Masalan, «KASSA», «INFORMATIKA». Matnli konstanta (qatorlar) belgilar ketma-
ketligini qo’shtirnoq belgisi ichiga olib yoziladi. Masalan: «Y=», «ILDIZ=»… 
Hisoblash jarayonida qiymati o’zgaradigan kattaliklar o’zgaruvchilar deyiladi. Mazkur 
algoritmik tilda dasturda qatnashayotgan o’zgaruvchi miqdorlarni belgilab yozish uchun 
o’zgaruvchilardan foydalaniladi. Paskal tilida oddiy va indeksli o’zgaruvchilardan foydalaniladi. 
Oddiy o’zgaruvchilar butun, haqiqiy, mantiqiy va belgili turlarning biriga tegishli bo’lishi 
mumkin. 
Masalan: SR, XMAX, DELTA, IFA, REZ, SUMAR. 
Indeksli o’zgaruvchilar massivlarning elementini tashkil qiladi. Umumiy ismga ega bo’lgan 
o’zgaruvchilar to’plami massivlar deb ataladi. Bitta indeks bilan belgilangan massivlar bir 
o’lchovli massivlar deb, ikkita indeks bilan belgilangan massivlar esa iki o’lchovli massiv deb 
ataladi. Massivlarning elementlari kvadrat (o’rta) qavsga olinib yoziladi. 
Masalan: A[4], A[25], A[I] – bir o’lchovli massivlar; B[2,5], B[I, J] – ikki o’lchovli 
massivlar.

---

9