Mavzu: Pozitivizim va uning evolyutsiyasi

Huquqiy pozitivizm tarixi.
Huquqiy pozitivizmning kelib chiqishi qadimgi Rimga borib taqaladi. Unda Rim huquqining eng rivojlangan tizimlaridan biri yaratilgan. G‘arbiy Yevropa ko‘p jihatdan Rim madaniyatini meros qilib olganligi sababli u yerda ham dastlab huquqshunoslikda pozitivistik yondashuv ustunlik qilgandi. Biroq o‘rta asrlar davrida tabiiy huquq ta’limoti faol rivojlandi, unga ko‘ra pozitivistik ta’limotdan farqli o‘laroq, huquqiy normalarning ma’lum bir doirasi insonga xos tur sifatida tushuniladi. Misol uchun uning tug‘ilish haqiqati. Demak hukmdorga qarshi xalq qo‘zg‘oloni g‘oyasini ko‘plab mutafakkirlar olqishladi, bu esa subyektlarning tabiiy huquqlarini buzadi. O‘rta asrlarda pozitivizm va tabiiy huquq ta’limoti o‘rtasidagi qarama-qarshilik, shuningdek diniy dunyoqarashning hukmronligi bilan izohlanadi, u ilohiy irodaning hukmron irodasidan ustunligini ta’kidlaydi va tabiiy huquq odamlarning in’omi sifatida e’lon qilindi.
Huquqiy pozitivizmning qonuniy pozitsiyasi Yangi davr kelishi bilan o‘zgardi. Dunyoviy davlat va unga mos keladigan dunyoqarash faol shakllana boshlaganidan so‘ng suveren huquqning asosiy manbai sifatida e’tirof etila boshlandi. Huquq esa muayyan davlatning ma’lum tartibli irodasi sifatida tushunila boshlandi. Dunyoqarashning bunday o‘zgarishi huquqiy pozitivizmning rivojlanishini oldindan belgilab berdi.
Huquqiy pozitivizm 19-asrda butun G‘arbiy Yevropani Buyuk Fransiya inqilobi tomonidan turtki bo‘lgan inqiloblar to‘lqini qamrab olgan paytda, o‘z rivojlanishida jiddiy yutuq bo‘ldi. Bu liberalva demokratik g‘oyalar pozitsiyalarining misli ko‘rilmagan darajada mustahkamlanishiga olib keldi. Bunday sharoitda davlatlarning yaxlitligini saqlab qolish uchun davlat va odamlarning e’lon qilingan huquq, erkinliklari o‘rtasidagi bog‘liqlikni asoslash kerak edi, shuning uchun pozitivistik maktab vakillari pozitivizm.Aynan 19-asrda Yurisprudensiya yoki pozitiv huquq falsafasi boʻyicha maʼruzalar J.Ostin huquqiy normalarni suverenning, ya'ni davlatning irodasi sifatida belgilagan. Qonun ijodkorligining faqat davlat yurisdiktsiyasi sohasi sifatida tan olinishi asosida huquq normalariga utilitar yondashuv katta darajada qo'llanila boshlandi, ular ushbu jamiyat uchun maqsadga muvofiqlik nuqtai nazaridan baholana boshladi. Shu munosabat bilan huquqiy soha va axloqiy qonunlarning harakat maydoni o'rtasida keskinlik yuzaga keldi va axloq,huquqni ajratish to'g'risidagi munozaralar keskinlashgan edi.
Legalizmning statistik ko'rinishi.
Statistik versiyaga ko'ra, huquq davlat irodasi bilan birlashtirilgan o'ziga xos avtonom intizom sifatida namoyon bo'ladi, uning ifodasi esa bunday huquqdir. Bunday vaziyatda qonun va uning yagona manbai bo'lgan, evolyutsiyasi yoki mutatsiyasi qonun uchun tegishli o'zgarishlarni keltirib chiqaradigan davlat o'rtasida ziddiyat bo'lmasligi kerak. Huquq davlat atributlari darajasiga tushiriladi va ko'pincha hokimiyatning o'zboshimchaligiga yoki kuch siyosatiga aylanadi.
Pozitivistik ta’limotlar ko‘pincha ijobiy huquqlarning xilma-xilligidan kelib chiqadigan noaniqliklardan va har qanday adolat g‘oyasidir. Agar unga "o‘zgarmas" va "umumiy" epitet qo‘llanilsa, natijada sun’iy bo‘lib chiqadi degan tushunchadan kelib chiqadi. .
Zamonaviy yurisprudensiyada huquqiy pozitivizm nazariyasi ishlab chiqilgan bo‘lib, u siyosiy jihatdan tashkil etilgan jamiyat faoliyatining tarixiy qonuniyatlariga muvofiq huquqiy tartibga solish tamoyillariga, shuningdek, mehnat taqsimoti va kooperatsiyasiga asos bo‘lib xizmat qiladi. Rossiyada bu g‘oyani professor Sergey Drobyshevskiy asosladi.
Sotsiologik ko‘rinishi.
Sotsiologik pozitivizm tarafdorlari huquqiy munosabatlar qonunining asosiy tamoyilini ko‘rib chiqadilar. Ularning nuqtai nazarida, huquq ijtimoiy munosabatlarning haqiqiy tartibidir; qonun ozmi-ko‘pmi odamlar o‘z munosabatlarida amal qiladigan qoidalarni adekvat tarzda belgilab beradi va ularda hayotga tatbiq etish yo‘li bilangina hayotga erishadi . Sotsiologik ko‘rinish pozitivistik sotsiologiya usullaridan foydalangan holda huquqni haqiqiy ijtimoiy hodisa sifatida o‘rganadi.