Mavzu: Pul bozori va undagi muammolar. I kirish I bob pul bozori

jamgarish ( boylik to`plash) vositasi.
Umumiy ekvivalentlilik, yukori likvidlilik xususiyatlari pulni ideal to`lov 
vositasiga aylantiradi. Xozirgi zamon iktisodiyotida to`lovlar uch yo`l bilan 
amalgam oshiriladi: 1) nakd pul to`lovi; 2) bankdagi xisobvaraklarda yozuv orkali, 
ya`ni nakd bo`lmagan pul ko`chirish orkali; 3) bir shaxsning ikkinchi shaxsga 
karzdorliligini tasdiklovchi xujjatlar( veksellar, karz majburiyatlari) yordamida. 
Kiymat o`lchovi sifatida pullar tovarlar baxosini ifodalaydi va turli tovarlar 
kiymatini takkoslash imkonini beradi.
O`z tovari uchun olgan pulini sotuvchi doim xam birdaniga ishlatvermaydi.
SHu sababga ko`ra pullar ularga o`tkazilgan kiymatni saklab turishlari juda muxim. 
Agar pul aytilgan xususiyatga ega bo`lsa, unda u boylik to`plash maksadida 
jamgariladi. Pulning bu funktsiyasini mukobil tarzda mulkning boshka turlari - 
obligatsiyalar, aktsiyalar, ko`chmas mulk xam bajarishi mumkin.
Rivojlangan iktisodiyot sharoitida pulning to`lov vositasi sifatidagi vazifasi 
jamgarish vositasi vazifasiga nisbatan muximrok ao`xamiyat kasb etadi. 
Pulning yukori likvidliligi va kiymatni saklab turishi xususiyatlar barcha 
turdagi to`lov vositalarida bir xil emas. Nakd pullar va muddatsiz depozitlarning 

---

6 
likvidliligi djarajasi muddatli depozitlarga yoki veksellarga karaganda yukorirok.
SHu sababli pul massasi likvidlilik darajasining pasayib borishi tamoyiliga 
asoslangan agregatlarga bo`linadi. Rivojlangan mamlakatlarda pul massasini 
aniklashda - M1; M2; M3; M4 deb belgilanadigan pul agregatlaridan foydalaniladi. 
Pul agregatlarining tarkibi va mikdori turli mamlakatlarda o`zaro fark kilish 
mumkin. Kuyida umumlashtirib olingan pul agregatlari tarkibini keltiramiz: 
“M
0
- bank tizimidan tashkaridagi nakd pullar va tijorat banklarining
Markaziy bankdagi rezervlari; 
M1 = M
0 +
muddatsiz depozitlar, yo`l cheklari va boshkalar; 
M2 =M1 + (mikdori va muddati cheklangan) muddatli depozitlar va 
boshkalar ; 
M3 = M2+(mikdori va muddati cheklanmagan) muddatli depozitlar va 
boshkalar”
*
Makroiktisodiy taxlilda M1 va M2 pul agregatlari eng ko`p foydalaniladi. Pul 
agregatlarining dinamikasi turli sabablarga boglik. Masalan, daromadlarning oshishi 
natijasida M1ga talab tezrok o`ssa, foiz stavkasining o`sishi natijasida M2 va M3ga 
talab M1ga nisbatan tezrok o`sadi. Pulning mikdoriy nazariyasi pulga bo`lgan 
talabni almashinuv tenglamasi yordamida aniklaydi: 
M · V = P · Y 
Bu erda: M – muomaladagi pul mikdori; V – pulning aylanish tezligi; 
P – baxolar darajasi (baxo indeksi); Y – real YAIM.
1
Pulning aylanish tezligi, iktisodiyotda bitimlar tarkibi nisbatan barkaror 
bo`lganligi uchun xam doimiy kattalik deb kabul kilinadi. Ammo bank tizimiga 
xisob-kitoblarni tezlashtiruvchi texnik vositalar joriy kilinishi natijasida u o`zgarishi 
mumkin. V doimiy bo`lgan sharoitda almashtirish tenglamasi kuyidagicha bo`ladi: