Mavzu: Qadriyat tushunchasining ma'nosi va uning turlari. Falsafa tarixida qadriyatlarga oid qarashlar Reja

Mavzu: Qadriyat tushunchasining ma'nosi va uning turlari. Falsafa tarixida qadriyatlarga oid qarashlar
Reja:
1. Qadriyat kategoriyasi, uning asosiy shakllari.
2. Qadriyatlar mavzusining tarixiy ildizlari.
3. Ijtimoiy taraqqiyot jarayonida qadriyatlarga munosabat.
4. Qadriyatlarning inson va jamiyat hayotidagi ahamiyati.

Zamonaviy insoniy qadriyatlar ham nazariy, ham amaliy psixologiyaning eng dolzarb muammosidir, chunki ular shaxsning dunyoqarashini shakllantirishga ta`sir qiladi va nafaqat alohida shaxsning, balki ijtimoiy guruhning (katta yoki kichik), jamoaning, etnosning, millatning va butun insoniyatning faoliyatini integrativ asosidir. Insonning hayotidagi qadriyatlarning rolini ortiqcha baholash qiyin, chunki ular uning hayotini yoritadi, hayotini uyg`unlik va soddalik bilan to`ldiradi, bu esa insonning iroda erkinligiga, ijodiy imkoniyatlarning irodasiga intilishini belgilab beradi.

Inson hayotidagi qadriyatlar muammosi aksiologiya fani (yunoncha axia - qadriyat, logos - oqilona so`z, ta`limot, o`rganish), aniqrog`i falsafa, sotsiologiya, psixologiya va pedagogika ilmiy bilimlarining alohida tarmog`i tomonidan o`rganiladi. Psixologiyada qadriyatlar deganda insonning o`zi uchun muhim bo`lgan, uning haqiqiy ehtiyojlariga, ideallariga, shaxsiy ma`nolariga javob beradigan narsa tushuniladi. Shuningdek, qadriyatlar deganda ular ijtimoiy ideallarni aks ettiradigan va shuning uchun zarur, bo`lishi lozim etalon hisoblanadigan ob`ektlar, hodisalar, ularning xususiyatlari va mavhum g`oyalar tushuniladi.
Ta`kidlash joizki, inson hayotidagi qadriyatlarning muhimligi va ahamiyati faqat aksi bilan qiyoslaganda vujudga keladi (odamlar yaxshilikka intilishadi, chunki yer yuzida yovuzlik mavjud). Qadriyatlar insonning ham, butun insoniyatning ham hayotini qamrab oladi, shu bilan birga ular mutlaqo barcha sohalarga (bilish, xulq-atvor va hissiy) ta`sir qiladi.
Qadriyatlar muammosi ko`plab taniqli faylasuflar, sotsiologlar, psixologlar va o`qituvchilarda qiziqish uyg`otdi, ammo bu masalani o`rganishning boshlanishi qadimgi davrlarga borib taqaldi. Masalan, Sokrat birinchilardan bo`lib yaxshilik, fazilat va go`zallikni nima ekanligini tushunishga harakat qilgan va bu tushunchalar narsalar yoki qilmishlardan ajratilgan. U ushbu tushunchalarni anglash natijasida olingan bilim insonning axloqiy xatti-harakatlarining asosi deb hisoblaydi. Protagorning g`oyalariga murojaat qilsak, ular har bir inson allaqachon mavjud va mavjud bo`lmagan narsalar o`lchovi sifatida qadriyatga ega deb hisoblashgan.