Mavzu: Qandli diabet bilan kasallangan bemorlarning Covid-19dan keyingi asoratlarini davolashda zamonaviy texnologiyalar va dasturlardan foydalanish

MAVZU: Qandli diabet bilan kasallangan bemorlarning Covid-19dan keyingi asoratlarini davolashda zamonaviy texnologiyalar va dasturlardan foydalanish

Qandli diabet, qand kasalligi — organizmda insulin tanqisligi va moddalar almashinuvi buzilishi natijasida kelib chiqadigan kasallik. Qand kasalligi sharq xalq tabobat tarixida juda qadimdan maʼlum. Abu Ali ibn Sino bu dardga alohida eʼtibor beradi. "Suv qanday ichilgan boʻlsa, shu holda chiqadi", deb yozadi u. Bemorning koʻp suv ichishi boshqa kasalliklarni ham keltirib chiqaradi va bemor juda ozib ketadi. Davolarga toʻxtab tabib: "Bemorga sovuq mizojli suyuqliklar ichir, sovuqjomga sol, nordon ayron ichir, mevalar ber, yalpiz damlab ichir, yaʼni bemorni hoʻlla, sovut", deydi. Bu — kasallik odam badanida issiqlikning oshib ketishi tufayli paydo boʻlishini bildiradi. Qand kasalligi tarixiy tibbiy manbalarga koʻra, nasliy boʻlishi ham mumkin. Qandli diabetda qonda qand moddasi keskin koʻpayib, siydik bilan chikib turadi (tarkibida qand moddasi boʻladi), tashnalik, ozib ketish, quvvatsizlik, badan qichishishi va boshqalar alomatlar kuzatiladi.Kasallikning irsiy yoki hayotda orttirilgan, shuningdek, insulinga bogʻliq (diabetning 1turi) va insulinga bogʻliq boʻlmagan (diabetning 2turi) turi farq qilinadi.Diabetning 1turi koʻpincha oʻsmirlik yoshida uchraydi. Bunda bemor organizmida meʼda osti bezi hujayralari insulin ishlab chiqara olmaydi va ularni davolashda qand miqdorini pasaytirish maqsadida insulin preparatlari qoʻllanadi.Qandli diabetning 2turida meʼda osti bezi orolcha hujayralaridan insulin ishlab chiqarish saqlanib qoladi, bunda qon tarkibidagi insulin miqdori meʼyorida yoki undan sal yuqoriroq boʻladi.

Biroq, toʻqimalarning insulinga nisbatan sezgirligi keskin pasayishi tufayli toʻqimalar tomonidan glyukozani oʻzlashtirish hamda foydalanish kamayadi va u qon tarkibida toʻplanib qoladi, natijada qonda qand koʻpayib, siydik bilan chiqib turadi, bemor juda semirib ketadi. Diabetning bu turi bilan, asosan, oʻrta va keksa yoshdagilar kasallanadilar. Kasallik asta-sekin, zimdan rivojlanadi, u boshlanishida ogʻiz qurishi, chanqash, ozish kabi alomatlar yaqqol bilinmaydi. Bemorni koʻproq holsizlanish, toliqish, tashnalik bezovta qiladi. Qon tarkibidagi glyukoza miqdori yuqori boʻlishiga qaramay, diabetning 2turida qon tarkibida atseton modsasining ortishi va uning siydikda paydo boʻlishi juda kam kuzatiladi. Bunday bemorlar insulin qabul qilmay yashashlari mumkin. Ularga parhez, jismoniy mashqlar bilan shugʻullanish, qand miqdorini kamaytiruvchi dorilar qabul qilish yaxshi naf beradi.
Qandli diabet — bir umrlik kasallik, uni butun hayot davomida davolash zarur. Toʻlatoʻkis davolanmaydigan va qon tarkibidagi glyukoza miqdori uzoq vaqt yuqori saqlanadigan bemorlarda Qandli diabetning tomir asoratlari — diabetga xos angiopatiyalar (makro va mikroangiopatiyalar) namoyon boʻladi. Bu barcha aʼzolarning (teri, muskullar, nerv va h.k.) kapillyarlarini shikastlaydi. Diabetga xos mikroangiopatiyalar buyrak, koʻz, oyoq va boshqalar aʼzolarda koʻproq va ertaroq kuzatiladi.Qandli diabet ateroslerozning rivojlanishi, oʻz navbatida, yurakning ishemik kasalligi (stenokardiya, miokard infarkti), miyada qon aylanishining buzilishi (bosh aylanishi, miya insulti) va h.k. ga olib keladi.Qandli diabetning har ikkala turida ham davolashdan asosiy maqsad iloji boricha qondagi qand miqdorini sogʻlom kishilardagi koʻrsatkichga yaqinlashtirish, yaʼni kompensatsiya holatiga erishishdir. Qondagi qand miqdorini meʼyorida saqlab turishning asosiy yoʻli qondagi glyukozani iloji boricha teztez aniklash; bunday nazorat Qandli diabetning insulinga bogʻliq 1turida juda zarur. Uy sharoitida mustaqil holda qondagi glyukoza miqdorini aniqlashda maxsus reaktiv qogʻozlardan foydalanish mumkin. Buning uchun ukol igna yordamida barmoqdan bir tomchi qon reaktiv qogʻozga olinadi (qon qogʻozni bir chetidagi chiziqchalarga tushiriladi). Bir daqiqadan soʻng qogʻozdagi qon paxta bilan artib tashlanadi va yana bir daqiqa oʻtgach, reaktiv qogʻoz rangi shkala bilan solishtiriladi. Rangi eng yaqin boʻlgan shkala koʻrsatkichi shu qondagi glyukoza miqdorini mmol/l (mg%) da ifodalaydi. Xuddi shunday usulda uy sharoitida siydikdagi qand miqdorini ham bemorlarning oʻzlari mustaqil maxsus reaktiv qogʻozlar yordamida aniqlashlari mumkin. Agarda qonda yoki siydikda glyukoza miqdori baland boʻlsa, darhol tegishli davo muolajalarini amalga oshirish lozim. Bulardan tashqari, bemorlar tana vaznlarini ham haftada bir marotaba nazorat qilishlari hamda uni oʻz boʻyi, yoshi va kasbiga mos boʻlgan meʼyorda saqlab turishlari kerak.Qandli diabetda davo har bir bemorning umumiy ahvoli, kasallik alomatlari, qon, siydik tahlili va boshqalarga qarab tayinlanadi, u bosqichmabosqich olib boriladi. Davolanish muddati kasallikning ogʻirengilligi, oʻtkazib yuborilgan yoki yangiligi va turiga bogʻliq.
Charchoq, parishonxotirlik, yurak va nafas olishdagi qiyinchilik – bular koronavirusga chalingan bemorlarda sog’aygandan keyin ham davom etadigan ba’zi muammolar. Olimlar kasallikning uzoq muddatli asoratlarini hanuz o’rganmoqda.Ko’plab odamlar koronavirus asoratlari hanuz batamom yo’qolmaganidan shikoyat qilmoqda.“FAIR Health” nodavlat tashkiloti hisobotiga ko’ra, virus yuqtirganlarning 15-20 foizida bir necha oy o’tgandan keyin ham simptomlar bo’y ko’rsatishda davom etadi.
4 yoshli Siana bir yilcha oldin koronavirus yuqtirgan.
“Hid bilish qobiliyatim qaytdi, lekin u o’zgarib turadi. Oddiy ovqatlar xuddi kuygan rezinaning isiga o’xshaydi. Bu g’alati hid”, - deydi Siana.Doktorlar bu holatni “uzoq davom etadigan kovid” deb atamoqda. Jahon Sog’liqni saqlash tashkilotiga ko’ra esa, bular “post-kovid” simptomlari.“Bu holat koronavirus yuqtirgan ba’zi odamlarda uch oy o’tgandan keyin yuz bermoqda. Simptomlar kamida ikki oy davom etadi va ularning aniq tashxisi yo’q”, - deydi Jahon Sog’liqni saqlash tashkiloti rasmiysi Janet Diaz.AQSh Kasalliklarni nazorat qilish va profilaktika markazi yo’tal, bosh og’rig’i, nafas olishdagi qiyinchilik, xronik toliqish kabi 18 ta simptomni aniqlagan.“Charchoq eng ko’p uchraydigani. U ko’pincha parishonxotirlik bilan keladi. Ya’ni diqqatni yig’ishda qiyinchiliklar bo’ladi”, - deydi doktor Linda Jeng.Jeng Stenford universiteti klinikasida koronavirusga chalingan sobiq bemorlar bilan ishlaydi.U simptomlarning qanchalik koronavirusga aloqador ekanini o’rganadi.“Simptomlarning koronavirusdan avval bo’lmagani hamda sog’liqda undan boshqa jiddiy o’zgarishlar yuz bermagani o’rtasida bog’liqlik bor. Demak, bu simptomlarning koronavirusdan boshqa sababi yo’q”, - deydi shifokor.
AQSh bo’ylab koronavirus asoratlari bilan shug’ullanadigan markazlar soni ko’paymoqda.Ijtimoiy tarmoqlarda bunday bemorlarga yordam beruvchi maxsus guruhlar ham tashkil etilgan.Ekspertlar fikricha, bemorlarda tushkunlik, kayfiyat o’zgarishi va bezovtalik ham ko’p uchramoqda.Sobiq hamshira Leni Bondning aytishicha, uning yordam guruhiga har hafta 1500 odam qo’shilmoqda.“Biz bemorlarning bilimini oshirishga e’tibor qaratyapmiz”, - deydi u.
AQSh Sog’liqni saqlash milliy instituti koronavirusdan keyingi simptomlarni o’rganish va ularga davo topish maqsadida 470 million dollarlik loyiha boshlagan.
Kasallikning tavsifi
Qandli diabet – bu metabolik jarayonlarning noto'g'ri ishlashi bo'lib, u insulin darajasining pasayishi va qonda shakar miqdorining oshishi tufayli yuzaga keladi. Kasallik surunkali bo'lib, ko'pincha kuchayib borish xavfi mavjud. Qandli diabet tufayli kelib chiqqan holatlar o'limga olib kelishi mumkin (bu giperglikemik va gipoglikemik koma). Statistik ma'lumotlarga ko'ra, qandli diabet kasalligi metabolizm buzilishi tufayli yuzaga keladigan ikkinchi eng keng tarqalgan kasallikdir (semizlik birinchi o'rinda). Dunyo miqyosida diabet aholining o'ndan birida tashxis qilinadi. Kasallik belgilarsiz kechishi mumkinligini hisobga olgan holda, olimlar aslida diabet bilan og'rigan bemorlarning ulushi ancha yuqori deb taxmin qilishadi.
Insulinning ahamiyati - Qandli diabet insulin yetishmovchiligi tufayli yuzaga keladi. Oqsil, uglevod va yog almashinuvidagi buzilishlar bu kasallikka xosdir. Uglevodlar almashinuvida ishtirok etadigan insulin jigarda glikogenning parchalanishi, sintezi va ishlatilishini ta'minlaydi, shuningdek, uglevod birikmalarining parchalanishini oldini oladi. Oqsil almashinuvi jarayonida insulin oqsil va nuklein kislotalarni sintez qila boshlaydi, birinchisining parchalanishiga yo'l qo'ymaydi. Insulinning yog 'almashinuviga ta'siri shundaki, u glyukozaning gepatositlarga kirish tezligini oshiradi, energiya hujayra jarayonlarini ishga tushiradi, yog'larning parchalanishini sekinlashtiradi va yog' kislotalari sintezini yaxshilaydi. Agar insulin yetarli bo'lmasa, natriy hujayralarga kira olmaydi.Kasallikning shakllari Qandli diabetning og'irligi jihatidan yengil, o'rtacha va og'ir bolishi mumkin. Ushbu kasallikning to'rtta asosiy klinik shakli mavjud:
1-tip qandli diabet (insulinga bog'liq). 35 yoshgacha bo'lgan odamlarda va yosh bolalarda uchraydi.Insulinning tabiiy ishlab chiqarilishi butunlay to'xtaydi, shuning uchun uni doimiy ravishda inyeksiya orqali yuborib turiladi.2-tip qandli diabet (insulinga bog'liq bo'lmagan). U qirq va ellik yoshdan oshgan odamlarda uchraydi, uning paydo bo'lishining sababi to'qimalarning insulinga anormal sezgirligidir. Bunday diabetda shakarning ozlashtirilishi qiyin kechadi, insulinni inyeksiya orqali yuborish talab qilinmaydi.Simptomatik (ikkilamchi) qandli diabet. Boshqa kasallik tufayli paydo bo'ladi (masalan, oshqozon osti bezi kasalliklari). Shuningdek, dori-darmonlarni uzoq muddat qo'llash, genetik patologiyalar tufayli ham yuzaga kelishi mumkin.Bolalik davrida noto'g'ri ovqatlanish tufayli yuzaga kelgan qandli diabet. Ko'pincha tropik mintaqalarda yashaydigan odamlarda uchraydi.Bundan tashqari, ayollarda homiladorlik davrida yuzaga kelovchi gestasion qandli diabetni ajratish mumkin. Qondagi glyukoza miqdori darajasiga qarab quyidagicha tasniflanadi:Kompensatsion qandli diabet - bemor sog'lig'idan shikoyat qilmaydi, och qoringa qondagi shakar darajasi 4 mmol/l dan oshmaydi, kun davomida esa 9 mmol/l dan oshmaydi.Subkompensatsion qandli diabet - alomatlar paydo bo'lmaydi va qonda shakar darajasi 8 dan 11 mmol/l gacha boladi.
Dekompensatsion qandli diabet - bemor sog'lig'ining yomonligidan shikoyat qiladi, kasallik belgilari aniqlanadi, qondagi glyukoza darajasi 11 mmol/l dan yuqori.

Życie z Dukrzycą” matbuot va internet kampaniyasining 9-nashri allaqachon boshlangan. Loyiha ko'p yillar davomida ko'plab taniqli ekspertlar, jamg'armalar, uyushmalar, fikr bildiruvchi ommaviy axborot vositalari va tashkilotlarning jiddiy ko'magida ishlab chiqilgan. U mutaxassislarni, bemorlarni va ularning qarindoshlarini, shuningdek, tibbiy ma'lumotga g'amxo'rlik qilish, bemorlar va ularning oilalariga zamonaviy, xavfsiz va samarali davolanishdan foydalanishda yordam berish uchun eng muhimi bo'lishi kerak bo'lgan qaror qabul qiluvchi shaxslarni bog'lashga qaratilgan.

Ushbu muhim nomning muqovasida Polsha diabet assotsiatsiyasi Bosh kengashi prezidenti Anna Slivinska tasvirlangan. Biz bilan bo'lgan intervyusida u Polsha diabet assotsiatsiyasi yillar davomida bemorlarni o'qitishga qanday harakat qilganini aytadi, nima uchun bu juda muhim? Qandli diabet bilan kurashayotgan polshalik bemorlarning xabardorlik darajasi qanday? "Shubha yo'qki, qandli diabet kasalligida faqat yaxshi ma'lumotli va g'ayratli bemor kasallikni nazorat qila oladi."