Mavzu: Qarzdorning kreditga layoqatlilik tahlili va uning baholash usullari

Bu yerda aylanma aktivlarning o‘rtacha qoldig‘i, o‘rtacha xronologik usulda aniqlanadi.
Mijozning moliyaiviy ahvolini xarakterlovchi yana bir muhim ko‘rsatkich – bu ularning o‘z aylanma mablag‘larining haqiqiy mavjudligini tasdiqlovchi ko‘rsatkich hisoblanadi.
O‘z aylanma mablag‘larining mavjudligi ko‘rsatkichi (O‘AyMM) quyidagicha aniqlanadi:
O‘AyMM = o‘z mablag‘lari manbalari – uzoq muddatli aktivlar (110–330-balans qatorlari) qoplanmagan zararlar.
Agar korxonaning asosiy aktivlari o‘z mablag‘lari manbalaridan yuqori bo‘lsa, u holda korxona balansi nolikvid ekanligini ko‘rsatadi. Nolikvid balansga ega bo‘lgan korxonalar bank kreditlaridan foydalanish huquqidan mahrumdirlar.
Korxonalarga kredit berishda uning kreditga layoqatliligini baholashda quyidagi jadvalda keltirilgan ko‘rsatkichlar hisob-kitob qilinishi lozim.


12-jadval

№	Ko‘rsatkichlar		Davrlar
		1 chor.	1/2 yil	9 oy	yil
1.	Qoplash koeffi tsiyenti
2.	Likvidlilik koeffi tsiyenti
3.	Muxtorlik koeffi tsiyenti
4.	O‘z aylanma mablag‘lari mavjudligi dinamikasi
5.	Foydalilik
6.	To‘lanmagan qarzlar bank ssudalari bo‘yicha hisob kitoblar bo‘yicha
7.	Aylanma mablag‘lar aylanishi a) aylanish koeffi tsiyenti b) kunlarda aylanishi

III.bob. Korxonalarning kreditga layoqatliligini NA’F” va “BALSAM PHARM” ma’suliyati cheklangan jamiyati misolida
3.1. Korxonalarning kreditga layoqatliligi, uni aniqlash ko’rsatkichlari 
Korxona, tashkilotlar o`z qarz, majburyotlarini sotilishdan tushgan tushum yoki bashqa har xil tushumlar hisobidan omalga oshirsa, kredit bo`yicha qarzlarni to`lash birinchi navbatda mahsulotni sotish hisobidan tushgan tushumdan amalga oshirish belgilanadi. Bank kreditini to`lash bo`yicha muammolar yuzoga kelganda, ssudaning to`lash kafolastlilik manbalariqo`l kelishi mumkin: Bular: - ssuda boyicha garov sifatida olingan mulk; - boshqa bank yoki korxonaning kafolati; - sug`urtalash hisobidan qoplash va boshqalash; Yuqoridagilardan shuni xulosa qilib aytish mumkinli, tog`ri kredit bergan bank korxona to`lavga layoqatli bo`lmagan holda, ham bergan kreditni, to`liq yoki qisman qaytib olishni mo`ljalishi mumkin. O`zining barcha ahamiyatiga qaramasdan bu ko`rsatkichlar ayrim manoda chegaralangan ahamiyatga.
Birinchidan ko`pgina ko`rsatkichlar, shu jumladan ahvoli, kapitalning borligi, va boshqalarni xarakterlovchi ko`rsat kichlar asosan o`tmish bilan bog`liq bo`lib, ular o`tgan davr ko`rsatkichlari asosida hisoblanadi, kelajakdagi kreditga bog`liq bo`lib, ular o`tgan davr ega kelajakda ssudalari qaytarilishi umkoniyatlariga baho beradi. Ikkinchidan odatdabunday ko`rsatkichlar hisobot muddatiga qolgan qoldiq asosida hisoblanadi, vaholanki ma`lum davrdagi oborotga ma`lumotlar ssudalarni imkoniyatlarini to`laroq tasvirlaydi. 38 Kreditga layoqatlilikni tahlil qilishda ma`lumotlarning har xil manbalaridan foydalanadi. a) Bevosita mijozlardan olingan materiallar; b) mijoz haqidagi bank arxivida mavjud bo`lgan materiallar; c) mijoz bilan ish yuzasidan aloqada bo`lgan shaxslar (uning mol yetkazib beruvchilari, kreditlari, uning mijozlari, banklari va boshqalar). Bank tamonidan o`rganib chiqilgan materiallari va mijoz tomonidan berilgan bevosita olgan kredit bo`limining ekspertlari o`z bank arxiviga mirojad keladi. Agar mijoz oldin ham kredit olgan bo`lsa arxivda uning qarzini kechiktirib to`langanligi va boshqa kamchiliklari haqida ma`lumot bo`ladi. Undan tashqari bank boshqa kredit tashkkilotlari bilan aloqa o`rnatib, ushbu qarzdor toqrisida ma`lumot olishi mumkin. Kredit arizasini bohalashda kredit bo`limi xodimlari aniq qarz oluvchi bilan bog`liq savollarni ko`rib chiqibgina qulay, u faoliyat ko`rsatayotgan mintaqa, tarmoqlarda yuzaga kelgan uqtisodiy ahvoli ham hisobga olishlari lozim. Kredit berish bo`yicha sifat tahlili ham bir necha bosqichlardan amalgam oshiriladi: qarz oluvchi obro`sini o`rganib chiqish; kredit maqsadini aniqlash; asosiy qarz va foizlarning asosiy qarz va foizlarning asosiy qarz va foizlarning qaysi manbalar hisobidan qoplashini aniqlash; qoplanishini aniqlash; bank qisman o`z bo`yniga oladigan qarz oluvchining risklarini baholash.
Qarz oluvchining reputasiyasi sinchikovlik bilan tekshiriladi, bunda mijozning kredit tarixini o`rganib chiqish juda muhimdir. Korxona rahbarining shaxsiy va bilan bog`liq bo`lgan xislatlariga ham katta e`tabor beriladi.