Mavzu: Qishloq turizmini rivojlantirish turistik resurslarning asosiy omili mundarija

Agroturizm tushunchasi va turlari
Hozirgi davrning muhim masalasi iqtisodiyotni rivojlantirish, aholini ijtimoiy – iqtisodiy ahvolini yaxshilashdir. Respublikamiz aholisining 60% dan ortiq qismi qishloq joylarida istiqomat qiladi. Shuning uchun mehnat resurslariga boy hisoblangan qishloq joylarida yangi ish o‘rinlarini ochish, aholini faravon yashashida asosiy omil bo‘lib hisoblnadi. Bu borada 2007 yil 12 fevralda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006 yilda ijtimoiy – iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2007 yil iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirishning eng muhim ustivor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan majlisida respublikamiz prezdenti I.A. Karimovning «Yangilanish va barqaror taraqqiyot yo‘lidan yanada izchil harakat qilish, xalqimiz uchun farovon turmush sharoiti yaratish – asosiy vazifamizdir» deb nomlangan nutqida qishloq aholisini yashash tarzini yanada yaxshilash, buning uchun yangi ish o‘rinlarini ochish muhimligini ta’kidladilar.
Bugungi kunda turizm jahondagi eng ko‘p foyda keltiruvchi biznes ko‘rinishlaridan biriga aylangan. U bozor iqtisodiyotining ajralmas qismi bo‘lib, danyoning ko‘pgina mamlakatlarida tezkorlik bilan rivojlanib borayotgan tarmoqqa aylandi. Turizm sohasi jahon xo‘jaligining transport, aloqa, savdo-sotiq, qurilish industriyasi, qishloq xo‘jaligi, iste’mol mollari ishlab chiqaruvchi sanoat tarmoqlari bilan chambarchas holda rivojlanib, jahon iqtisodiyotida o‘z o‘rniga ega bo‘lmoqda.
Turizm ham respublikamiz iqtisodiyotida qishloq xo‘jaligi, sanoat, transport va boshqa makroiqtisodiy tarmoqlar qatori o‘zining munosib o‘rniga ega bo‘lishi uchun yetarlicha resurslarga ega. Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari bo‘yicha Markaziy Osiyo davlatlari ichida yetakchi hisoblanadi. Respublikamiz tarixiy, arxeologik, arxitektura, san’at va boshqa turistik resurslarga boy hisoblanadi. Bundan tashqari mamlakatimizning betakror tabiati, tog’ va tekisligi, daryolari, cho‘l va vaholari, turli landshaft zonalari asosiy rekreasiya resurslaridir. Mamlakatimizda yosh tarmoq hisoblangan turizm, kundan kunga rivojlanmoqda. Bu esa, ko‘pgina ish o‘rinlari ochish imkoniyati mavjudligini bildiradi. Ayni kunlarda respublikamizda iqtisodiy faol aholining turizm sohasida bandlik ulushi juda ham oz. Bu borada qishloq aholisining ishtiroki umuman kam.
Hozirgi kunda jahon tajribasida turizmning agroturizm shakli keng rivojlanmoqda. Agroturizmni mamlakatimizda rivojlanishi istiqbollari porloq hisoblanadi. Chunki, mamlakatimiz agrar-industrial xo‘jalikka ega bo‘lib, asosiy mehnat resurslarimiz qishloq xo‘jaligida band. Undan tashqari, mamlakatimiz rekreasiya resurslariga boy hisoblanib, rekreatsiya faoliyati tarmoqlarini rivojlantirish mumkin. Bozor iqtisodiyotiga o‘tuvchi mamlakatlar uchun moliyaviy resurs manbalari o‘ta zarur hisoblanadi. Shu jihatdan oladigan bo‘lsak, agroturizm yuqori daromat keltiruvchi xizmat ko‘rsatish sohasi hisoblanadi. Mutaxasislar agroturizmni besh turini ajratishadi:

• 
  Sport;
  
• 
  Madaniy – tanishuv;
  
• 
  Fermerchilik;
  
• 
  Ish yuzasidan faoliyat;
  
• 
  Yekologik.
  

Bunda, birinchi ikkitasi ijtimoiy ahamiyatga, keyingi ikkitasi ishlab chiqarish ahamiyatiga ega. Fermerchilik asosida agroturizmni tashkil etish asosida qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish faoliyati yosa, ish yuzasidan agroturizm ilmiy – texnik hamkorlik, qo‘shma korxonalar tashkil etish va boshqa faoliyatlarda shakllanadi.
Agroturizmni rivojlantirishni o‘ziga xos xususiyatlariga ega. Bularga quyidagilar hisoblanadi:

• 
  qishloq joylarida joylashish va ovqatlanish shaharga nisbatan 2-2,5 marotaba arzonligi;
  
• 
  qishloq joylarining ekologik jihatdan tozaligi;
  
• 
  ekologik toza ovqat turlarining mavjudligi;
  

1. 
   etnografik turizm obekti sifatida, qishloq joylarida milliylikni ko‘proq saqlanib qolganligi va boshqalar.
   

3. Hozirgi davrda turizm rivojlangan ko’pgina mamlakatlar yalpi ichki mahsulotining 10 foizidan 25 foizigacha turizm bilan bog’liq. Shuning uchun turistik mahsulotga va uning xilma-xilligiga, uning sifatiga katta e’tibor beriladi.

Turizm industriyasida bo’lgan ehtiyojlarning xilma-xilligi, ularga berilgan ahamiyat darajasi turistlarning ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy tomonlaridan kelib chiqadi. Bunday hodisalar turistik bozorda sodir bo’ladi. Turistik bozorning serdaromadli faoliyatini boshqarish turistik mahsulotni ishlab chiqaruvchidan iste’mol qiluvchilargacha bo’lgan tarqoqlik tufayli mehmonxonalar, restoranlar,tur mahsulotni yetkazib beruvchi transport vositalari, joyni band qilish, zahiralar yaratish bo’yicha jahon kompyuter tarmog’iga ulanish, tur operatorlar va agentliklar faoliyati (vositachilik faoliyatlari) va turistik mahsulot iste’molchilari (turistlar) bozor harakatiga ta’sir etuvchi omillar hisoblanadi.
4. Turizm industriyasini amal qilishning muhim vositalaridan biri bu transport xizmatini yo’lga qo’yish va tashkil etishdir. Turistlarni tashish xizmati tur mahsulot tarkibiga kiradi, uning bog’liqligi shundaki, barcha turistik marshrutlar sayohatchilarni yashash joylaridan dam olish joylarigacha faqatgina transport vositasi orqali amalga oshirish mumkin. Quruqlikdagi transport xillaridan turistlar uchun eng muhumi – bu avtomobil va temir yo’l transportidir avtomobil transporti turizmda juda keng qo’llaniladi shu maqsad uchun doimiy turistlarni tashuvchi reysli avtobuslar va doimiy bo’lmagan (shaxsiy, arenda va boshqa transport vositalari) transportdan foydalaniladi.
5. Turizm industriyasini tashkil etishning eng muhim elementlaridan biri turistlarning hayoti va sog’ligi xavfsizligini ta’minlashdir. Ko’rsatilgan yo’nalishlar bo’yicha xavfsizlikni taminlash turistik faoliyatga qatnashuvchi barcha tuzulmalar vazifalaridan iborat, shu bilan birgalikda shuni aytish kerakki, turistlarning xavfsizligini taminlash xar xil darajada: turistik korxona, turistik markaz ma’muriyati, mahalliy hokimiyat, turizm bo’yicha milliy organlar va mamlakatning markaziy davlat organlari darajasida xal etiladi. Turistik firma va korxonalar turizm tizimining asosiy unsuri sifatida o’zining mijozlari xavfsizligini taminlash uchun eng birinchi javobgar xisoblanadi. Turistik firma va korxona xamkorlar tanlashda, marshrutlar ishlab chiqishda, transport vositalarini tanlagan vaqtda turistlar xavfsizligini esdan chiqormasliklari shart. Bulardan tashqari ular vabo, o’lat, xolera, sariq bezgak, isitma to’g’risida yetarli ma’lumotlarga ega bo’lishlari va ular to’g’risida turistlarni o’z vaqtida ogohlantirishlari zarur bo’ladi.
6. Har bir turistik firma va koronaning faoliyati albatta biror vaqtda boshqa korxonalar bilan biznes bo’yicha hamkorlik shartnomalariga (kontrakt) ega bo’lishlari shart. Bu ular o’rinidagi o’zaro aloqalarni tartibga solib turadi va turizm indisturyasi sohasida amalga oshiriladigan tadbirkorlikka asos bo’ladi. Tur xizmatlarga bo’lgan mijozlar talabini o’sib borishi va raqobatlar shartlarini kuchayishi sharoitida turistik korxonalar faolyatida bo’ladigan ishonchli shartnoma muxim axamiyatga ega. Tur o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lgani uchun ya’ni ko’rsatiladigan xizmatlar xarakteri, sotish shartlari maqsad xarakteri, o’ziga xos bo’lganligi uchun shartnomaviy munosabatlar xam aloxida xususiyatlarga ega bo’ladi.
7. Turizm industriyasining tizimini samarali boshqarish uchun uni rejalashtirish, muvofiqlashtirish va davlat tomonidan nazorat qilishlikni taqozo etadi. Bu esa o’z o’rnida davlatning turistik yagona siyosatini ishlab chiqishni talab etadi. Turistik yagona davlat siyosati shundan iboratki, bu ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy, tashqi-siyosiy, madaniy va boshqa xarakterga ega bo’lgan tadbir-choralar va uslublar tizimi bo’lib parlament, hukumat, davlat organlari, xususiy, hissadorlik va boshqa korxonalarni turistik zahiralardan to’g’ri foydalanish, turistik industriyani rivojlantirish uchun va turizm industriyasi tizimining samarali faoliyatini yanada oshirish uchun bo’lgan harakatidan iboratdir. Sayohatning yetarlicha oliy darajada qulayligi, yuqori tezligi, turistik guruhlarni qulay joylashtirilishi, uncha yuqori bo’lmagan baholar bo’lishi bilan farqlanadi.

Xulosa
Hozirgi vaqtda rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotini turizm sohasi tarmoq sifatida salmoqli o’rinni egallab bormoqda. Bu hol ushbu sohani ilmiy va amaliy jihatdan tadqiq qilishni zaruratini keltirib chiqaradi. Mazkur kurs ishida O’zbekiston milliy iqtisodiyotida turizm industriyasini shakllanishi, uning tarixi hamda hozirgi davrda rivojlanishining o’ziga xos xususiyatlari va jihatlarini ochib berishga harakat qilindi. Olib borilgan tadqiqotlar natijasida quyidagi muhim xulosalarni e’tirof etish mumkin:
1. Turizm industiriyasi iqtisodiyotning o’ziga hos sohalaridan biri hisoblanadi. Turizm bilan odamlar uzoq davrdan boshlab shug’ullanib kelmoqdalar. Kishilik jamiyati taraqqiy etishi bilan chuqur iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va fan texnika taraqqiyoti sababli sayohatchilik ham o’zgarib borgan. Insoniyat hayot yo’lida fan texnika taraqqiyoti tufayli sayohatchilik shakllari bir turdan, ikkinchi turiga o’tib turgan. Masalan: agarda qadim zamonlardan sayohatchilikning asosiy harakat vositasi ot, eshak, tuya va boshqa hayvonlar bo’lgan bo’lsa keyinchalik kema, mashina, samolyot va shu kabi zamonaviy texnika vositalaariga almashinib boravergan. Vaqt o’tishi bilan turizm sohasi sayohatchilikdan turizm ko’rinishiga o’ta boshlagani ham muhim ahamiyatga egadir.
2. O’zbekistonda turizm industriyasi o’tgan XX asrning 20-yillaridan boshlab sekin-asta rivojlana boshlagan. Turizmning ayrim turlari, shu jumladan odamlar yashab turgan manzillardan o’zga joylarga, yurtlarga, viloyatlarga borish, piyoda sayr etish, Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xiva kabi qadimiy shaharlarga borish, Burch-mullo, Ohangaron, Chimyon, Omonqo’ton, Urgut, Ohalik tog’ va tabiat manzillariga har xil ―yurishlar‖ uyushtirish kabi turlari rivojlana boshlagan. Uning oqibatida O’zbekiston va uning viloyatlarida turistik-ekskursiyali harakatlarni tashkil etish va turizm infratuzilmalarini rivojlantirish maqsadida O’zbekiston Narkomprosi‖da va uning viloyatlar bo’limlari qoshida ―Turistik ekskursiya byurolari va uyushmasi‖ tashkil etildi va bu ―byurolar‖ asosan o’lkashunoslik va tarixiy arxitektura yodgorliklarini o’rganish, yaqin va o’zoqroq joylarda bo’lgan qadimiy shaharlarga turistik ekskursiyalar tashkil etish bilan shug’ullandilar.