Mavzu: "Qissasi Rabg'uziy"asarida qadimgi turkiy til hamda O'g'iz-qipchoq unsurlarining aks etishi

El orasida qadimdan mashhur boʻlgan bu asar “Paygʻambarlar qissasi” yoki “Avliyolar qissasi”deb ham yuritiladi. Zero, asarda Odam Atodan boshlanib, Muhammad alayhis-salomgacha oʻtgan barcha paygʻambarlar haqida zikr etiladi. Kitobda afsonaviy paygʻambarlar bilan birga paygʻambarlashtirilgan shaxslarga, jumladan, Luqmoni hakim, Iskandar Zulqarnaynga ham katta oʻrin berilgan.

Shuningdek, muallif ikkinchi kitobning sheʼriy xulosasida ham uni qachon yozganligini ifoda etadi. “Oʻzgalar dunyo lazzati deb, qimmatbaho toshlardan mol dunyo yiqqanida, xushmanzara joylarda koʻngil ochib yurganida men soʻzdan gavharu dur tuzdim”, deb bashorat qiladi. 

Shuningdek, muallif ikkinchi kitobning sheʼriy xulosasida ham uni qachon yozganligini ifoda etadi. “Oʻzgalar dunyo lazzati deb, qimmatbaho toshlardan mol dunyo yiqqanida, xushmanzara joylarda koʻngil ochib yurganida men soʻzdan gavharu dur tuzdim”, deb bashorat qiladi. 

Darhaqiqat, ushbu kitob oʻlmas ganjina boʻlib, asrlardan asrlarga, xalqlar tilidan oʻzga xalqlar tiliga oʻtib kelyapti. Rabgʻuziy uni shunday ifoda etadi:

• Darhaqiqat, ushbu kitob oʻlmas ganjina boʻlib, asrlardan asrlarga, xalqlar tilidan oʻzga xalqlar tiliga oʻtib kelyapti. Rabgʻuziy uni shunday ifoda etadi:
• Oʻzgalar koʻp olamunchoq tuzdilar el tizginib,
• Man guvar, dur, yinju tuzdim, kezmadim yobon yozi.
• Yetti yuz oʻn erdi yilgʻakim bitildi bu kitob,
• Tugʻmish erdi ul oʻgʻurda Hut saodat yulduzi.

Qisasi Rabgʻuziy”ning boshqa nusxalari keyingi davrlarda koʻchirilgan boʻlib, bularning leksikasi vaqt taqozosiga koʻra oʻzgarib borgan. XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asrning boshlarida yodgorlik Toshkent, Qozon shaharlarida litografiya asosida bir necha marta nashr qilingan. Asarning toʻla teksti ilk marta rus turkshunos olimi N. I. Ilminskiy tomonidan 1859 yili Qozon shahrida eʼlon qilingan. Bu nashr nisbatan keyinroq koʻchirilgan nusxaga asoslangan boʻlib, til jihatdan asl nusxadan ancha farq qiladi.