Mavzu: Qiymat o’lchovining mohiyati

4.Pulning vazifalari.
Eng keng tarqalgan pul qog'oz puldir. Ular deyarli dunyoning burchaklarida qo'llaniladi Kundalik hayot... Ularni chiqarish huquqiga faqat davlat ega. Qog'oz pullarning asosiy vazifalari shundaki, ular to'lov vositasi va ayirboshlash vositasidir. Qog'oz pullar qiymat belgisi bo'lib, uning mohiyati mamlakat byudjeti taqchilligini qoplashdan iborat. Banknot - bu faqat ma'lum bir davlatning markaziy banki tomonidan chiqarilgan qog'oz pullar. Qanday turdagi pullar mavjudligi haqida gapirganda, kredit pullarini eslatib o'tmaslik mumkin emas. Ularning paydo bo'lishi sanoatning barcha turlarining rivojlanishi va rivojlanishi bilan bog'liq, bunda sotib olish va sotish jarayoni bo'lib-bo'lib to'lash, kreditlash bilan amalga oshiriladi. Bunday holda, ular qarzni ma'lum vaqt ichida amaldagi pul bilan to'lash majburiyatidir. Pulning keyingi turi veksellardir. Ular qarzdorning so'zsiz yozma majburiyatini ifodalaydi. Hisob-kitob ma'lum bir miqdorni o'z vaqtida to'lashni va o'tkazishni kafolatlaydi belgilangan joy... Vekselning ikki turi mavjud - oddiy, u to'g'ridan-to'g'ri qarzdor tomonidan chiqariladi va kreditor tomonidan qarzdorga beriladigan o'tkazuvchan ("loyiha" deb ham ataladi). Cheklar ifodalaydi pul hujjatlari quyidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Hisob egasi kredit tashkilotida chek egasiga unda ko'rsatilgan miqdorni to'lash majburiyatini oladi.
Bu toifani ta'kidlashga arziydi elektron pul... Rivojlanishni hisobga olgan holda texnik taraqqiyot, ko'proq odamlar bunday mablag'lardan foydalanadilar.
Elektron pullar mijozning hisobidagi elektron qurilmalarda saqlanadi, agar u xohlasa, ularni real pulda maxsus xizmatlar yordamida yechib olish mumkin.
Cheklar ham tobora ko'proq kredit kartalari bilan almashtirilmoqda. Ular o'rnatilgan mikrotizim bilan jihozlangan va qoida tariqasida, ushbu karta egasining hisobvarag'i asosida chiqariladi.
Ushbu maqolada biz pul turlarini, ularning mohiyati nima ekanligini ko'rib chiqamiz, ba'zi misollarni ko'rib chiqamiz, shuningdek, pul turlarining evolyutsiyasini kuzatamiz.
Qiymat o’lchovi vazifalari - Bunda Tovar (xizmat) ning almashuv qiymati pul vositasida xisoblanadi va baxolanadi. Shuningdek, iqtisodiy resurs sarf-xarjatlari va daromadlarni xisoblash o’lchov birligi ham puldir. Pul qiymat oʼlchovi sifatida. Pulning birinchi funktsiyasi uning qiymat oʼlchoviligidir, yaʼni pul barcha tovarlarning qiymatini uchraydi, ularning bahosini aniqshda vositachi boʼlib xizmat qiladi. Qiymat oʼlchovi funktsiyasida pul, tovar ishlab chiqarishga sarflangan ijtimoiy mehnatni ifodalaydi va shu mehnat asosida tovarning qiymatini belgilaydi. Pulning bu fuiktsiyasida naqt pullar emas uylovdagi pullar ishtirok qiladi. Masalan, biz savdo dukoniga kirib, biron tovarni bahosini kurib, baho shu tovarga arziydigan bahomi, yoki tovarga baho yukori yoki past kuyilganmi - shu tutrisida oʼzimizning xulosamizga ega boʼlishimiz mumkin. Mana shu bizning xulosamiz asosida pulning qiymat oʼlchovi funktsiyasi yotadi.
Muomala vositasi vazifasi – Bunda pul tovarlar muomalasi jarayonida vositachi sifatida maydonga chiqadi.
Muomala vositasi funktsiyasida pul yordamida tovar oʼzining pul qiymatiga ayirbosh qilinadi. Bu funktsiyani bajarish uchun naqt pul boʼlishi lozim. Bu funktsiya yordamida tovarlarni bir-biriga ayirboshlash-barter usuliga chek qo’yiladi. Oʼzbekistonda muomala vositasi funktsiyasini Markaziy bank tomonidan chiqarilgan qogʼoz pullar va metall tangalar bajaradi. Muomalaga chiqariladigan naqd pullar miqdori savdo-sotiq xajmiga, ish xaqi toʼlashning vaqtiga, axolining bankdan qarzga mablag’lar olish imkoniyatiga va boshqalar omillarga bogliq.
Muomala vositasi funktsiyasining xususiyatdari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:
-bu funktsiyani real, naqt pullar bajaradi;
-tovar va pul bir-biriga karma karshi, bir traektoriyaga xarakat qiladi;
-tovar va pul xarakati bir vaqtda yuzaga keladi;
-tovar sotuvchi va tovar sotib oluvchi oʼrtasidagi munosabat tugallanadi va tomonlar tovarga yoki pulga ega boʼladilar;
-pul muomala vositasi boʼlishi uchun avvalombor qiymat oʼlchovi boʼlishi kerak.
To’lov vositasi vazifasi – tovarlar nasiyaga tolov muddati kechiktirilib sotilganda va turli hil to’lov majburiyatlari amalga oshirilganda pul bu vazifani bajaradi.
Tovarlar xar doim xam naqd pulga sotilavermaydi. Tovar sotuvchi tovarni sotish uchun muomalaga olib chiqgan vaqtda tovarni sotib olish uchun iste’molchining yetarli naqd puli boʼlmasligi mumkin. Natijada tovarni kreditga sotishga zarurat tug’iladi, yaʼni tovarning pulini toʼlash muddati kechiktiriladi. Toʼlov vositasi funktsiyasining asosiy xususiyati tovar va pul xarakatining bir vaqtda amalga oshmasligi, xarakatning bir tomonlamaligi va xarakatda boʼlinishlar mavjudligidadir.
Pulning toʼlov vositasi sifatida ishlatilishi nafaqat tovar kreditga sotilganda sodir boʼladi, balki barcha jarayonlarda tovarlar yoki koʼrsatilgan xizmatlar uchun toʼlovlar usha zaxotiyoq naqt pulda amalga oshirilmasa, bunday iqtisodiy munosabatlar pulning toʼlov vositasi funktsiyasi yuzaga kelishidan dalolat beradi.
Toʼlov vositasida sotuvchi tovarning pulini olguncha tovar istʼemolchi ixtiyoriga kelib tushadi va u oʼz extiyojini kondirish uchun tovardan toʼla foydalanishi mumkin.
Аgar tovar uchun toʼlov oldindan (avans) amalga oshiriladigan boʼlsa, tovar maʼlum vaqtdan keyin isteʼmolchi ixtiyoriga tushushi mumkin. Demak, ikkala xolda xam tovar va pul xarakati bir vaqtning oʼzida amalga oshmaydi.
Jamg’arish vazifasi – pul muomaladan chiqarib olinganda bu vazifani bajaradi. Real ravishda oltin pul va oltin buyumlar boylik to’plash vazifasini bajaradi.
Pulning bu funktsiyasi sotish va sotib olish jarayoniga zarurat boʼlmagan xolda yuzaga keladi.