Mavzu: qo`shilgan qiymat solig`ini byudjetga undirishda mavjud muammolar va ularni bartaraf etish yo`llari

2.3. Qo`shilgan qiymat solig`ini budjetga to`lash va hisob-kitoblarni 
taqdim etish muddatlari 
Qo`shilgan qiymat solig`i bo`yicha hisob-kitoblarni korxona ortib boruvchi 
yakun bilan ro`yxatdan o`tgan joyidagi Davlat soliq idoralariga har oyda, 
hisobot oyidan keyingi oyning 25-kunidan kechiktirmasdan va yil yakunlari 
bo`yicha yillik moliyaviy hisobotni topshirish muddatida qo`shilgan qiymat 
solig`ini to`lovchilar hisoblangan mikrofirma va kichik korxonalar yilning har 
choragida hisobot davridan keyingi oyning 25-kunidan kechiktirmay, yil 
yakunlari bo`yicha esa yillik moliyaviy hisobot topshirilgan muddatda taqdim 
etadi. 
Soliq to`lovchilar qo`shilgan qiymat solig`ining hisob-kitoblari bilan bir 
vaqtda hisobot davri mobaynida olingan tovarlar (ishlar, xizmatlar) bo`yicha 
hisobvaraq-faktura reyestrini ham taqdim etadilar. Hisobvaraq-fakturalar 
reyestrining shakli davlat soliq qo`mitasi tomonidan belgilanadi.
Hisobotlarni o`z vaqtida topshirmaslik korxona va korxonaning mansabdor 
shaxslariga nisbatan Davlat soliq idoralari tomonidan moliyaviy va ma`muriy 
jazo choralarini qo`llanishiga olib keladi.
Korxonalar qo`shilgan qiymat solig`ini soliq hisobini topshirgan kundan 
kechiktirmay tegishli davrdagi haqiqiy sotish oborotidan kelib chiqib to`laydi. 
Agar korxona hisoblangan soliq summasini budjetga o`z vaqtida o`tkazib 
bermasa, bunday holatda Davlat soliq idoralari mas`ul xodimlari tomonidan 

---

51 
hisoblangan soliq summasiga nisbatan kechiktirilgan har bir kun uchun 0,05 foiz 
miqdorida penya (moliyaviy jazo) qo`llanilishiga olib keladi. Bunda korxona 
rahbariyatiga nisbatan ma`muriy chora qo`llanilmaydi. 
1998-yil 1-yanvardan O`zbekistondagi barcha korxonalar va tashkilotlar 
uchun, shu jumladan, soliqqa tortishning alohida tartibi o`rnatilgan kichik 
korxonalar, savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari hamda qo`shilgan qiymat 
solig`idan ozod bo`lgan korxonalar ham tovarlarni sotganda, ish va xizmatlar 
ko`rsatganda hisobvaraq-fakturani to`ldirishi qonun asosida shart qilib belgilab 
qo`yildi. 
Hisobvaraq-faktura mahsulot yetkazib beruvchi tomonidan tovarlarni 
yuklab 
jo`natilishi, 
ish va xizmatlar 
ko`rsatilishi sanasi 
(kuni)dan 
kechiktirmasdan yoziladi. 
Hisobvaraq-fakturada – uning tartib raqami va yozilgan sanasi, 
jo`natiladigan tovarlar bo`yicha shartnomalar raqami va sanasi hamda soliq 
to`lovchi va xaridorning nomi, manzili, STIRi va shu kabi rekvizitlari 
ko`rsatiladi. 
Jadvalli shaklni to`ldirishda quyidagilarni qayt etish kerak: 

1-ustunda tovarlar (ish va xizmatlar) nomi; 

2-ustunda tovarlarning o`lchov birligi (dona, metr, kg va hokazo); 

3-ustunda yuklab jo`natiladigan tovarlarning miqdori va soni; 

4-ustunda tovarlarning shartnoma bo`yicha qo`shilgan qiymat 
solig`isiz narxi; 

5-ustunda tovarlarning jami yetkazib berish qiymati (qo`shilgan 
qiymat solig`isiz); 

6-ustunda qo`shilgan qiymat solig`i stavkasi, agar qo`shilgan qiymat 
solig`idan ozod bo`lsa, chiziqcha tortib qo`yiladi; 

7-ustunda jo`natilayotgan tovarlar bo`yicha tegishli stavkalarga ko`ra 
hisoblangan qo`shilgan qiymat solig`i summasi; 

---

52 

8-ustunda jo`natilayotgan tovarlarning qo`shilgan qiymat solig`i bilan 
hisoblangan summasi. 
Soliq kodeksiga ko`ra qo`shilgan qiymat solig`i to`lovchisi bo`lmagan, 
shuningdek, qo`shilgan qiymat solig`i to`lashdan ozod qilingan oborotni amalga 
oshirayotgan yuridik shaxslar 6- va 7-ustunga “qo`shilgan qiymat solig`i 
summasiz” degan shtampini qo`yishadi. Agar shtamp bo`lmasa qo`lda yozib 
qo`yishadi va 8 ustunni to`ldirishmaydi. 
So`ngi yillardagi soliq siyosatining tahlili davlat budjetining daromadlari 
tarkibida bilvosita soliqlar ulushining ancha o`sayotganini hamda bevosita 
soliqlar salmog`ining kamayayotganini ko`rsatmoqda. Chunonchi, 2013-yilda 
budjetga soliq tushumlarining 66 foizdan ortig`ini bilvosita soliqlar, mol-mulk 
solig`i va resurs to`lovlari tashkil etgan. Buni quyidagi jadvalda ham ko`rish 
mumkin: 
6-jadval