Mavzu: qo`shilgan qiymat solig`ini byudjetga undirishda mavjud muammolar va ularni bartaraf etish yo`llari

Qo`shilgan qiymat solig`ini undirishda xorijiy davlatlar tajribasi.

 

 

O`zbekiston 

Respublikasida 

amalda 

bo`lgan 

soliq 

tizimining 

samaradorligini  oshirishga  ko`maklashuvchi  muhim  va  zarur  shartlardan  biri 

uzoq  vaqtlardan  buyon  soliqdan  iqtisodiyotni  boshqarishning  eng  ta`sirchan 

vositalaridan  biri  sifatida  samarali  foydfalanib  kelayotgan  rivojlangan 

mamlakatlarning  tajribasini  puxta  o`rganishdir.  Rivojlangan  mamlakatlar  soliq 

tizimi  ushbu  mamlakatlarda  hukm  surib  turgan  har  xil  iqtisodiy,  ijtimoiy  va 

siyosiy shart-sharoitlarga bog`liq ravishda rivoj topishi turgan gap. Soliqlarning 

undirilishi,  tarkibi,  hisoblanish  usuli,  stavkasi,  belgilangan  imtiyozlar  va 

qolaversa  soliq  yig`uvchilarga  berilgan  huquqlar  bilan  ham  bir-biridan  farq 

qiladi. Lekin bu jarayonlar chuqur tahlil qilinishi natijasida umumiy tomonlarini 

topish,  shu  bilan  birga  uning  ustuvor  taraflarini  iqtisodiyotga  moslashtirgan 

holda qo`llash imkoniyatlarini ochish mumkin bo`ladi. Shunday ekan jahonning 

bir  necha  mamlakatlarida  qo`shilgan  qiymat  solig`i  undirilish  mehanizmi 

turlichaligi  va  o`xshashligi  bo`yicha  fikrlarimizni  bayon  etsak.  Qo`shilgan 

qiymat  solig`i  undirilish  mexanizmida  uning  stavkalari  turlichaligi  katta 

ahamiyat  kasb  etadi.  Qo`shilgan  qiymat  solig`ining  bir  necha  stavkasi  mavjud 

bo`lsa,  ma`muriy  xarajatlar,  shuningdek,  me`yorga  rioya  etishni  ta`minlash 

xarajatlari  ham  ancha  ko`payadi,  bir  xil  tovarlarga  turli  stavkalar  bilan  soliq 

solinadigan  vaziyat  vujudga  keladi.  Shu  sababli  Qo`shilgan  qiymat  solig`i 

mavjud  bo`lgan  mamlakatlarning  ko`pchiligi  soliq  stavkalari  soni  iloji  boricha 

kam bo`lishini afzal ko`radi. Qo`shilgan qiymat solig`i yaqindagina joriy etilgan 

mamlakatlar  Kanada,  Islandiya,  Yaponiya,  Yangi  Zelandiya  va  Shvetsariyada 

qo`shilgan qiymat solig`ining bitta yoki ko`pi bilan ikkita stavkasi tasdiqlangan.  

Iqtisodiy  hamkorlik  va  taraqqiyot  tashkiloti  (IHTT)  mamlakatlarida  ham 

qo`shilgan  qiymat  solig`i  standart  stavkasidan  ko`p  marotaba  oshirilgan 

stavkalardan  foydalanish  ancha  kamaydi.  Yagona  Yevropa  bozori  doirasida 

qo`shilgan  qiymat  solig`ini  boshqarishni  osonlashtirish  maqsadida  odatda 

---

24 

 

hashamat  buyumlariga  nisbartan  qo`llaniladigan  eng  yuqori  stavkalarni 

bosqichma-bosqich bekor qilishni ko`zda tutuvchi maxsus bitim tuzilgani tufayli 

shunga erishildi. 

5-jadval