Mavzu: Qotishmalar turlari Reja Kirish Asosiy qism

Temir bilan uglerod qotishmalarining asosiy strukturalari va ularning xossalari. Ferrit (F) – uglerodning alfa temirdagi qattiq eritmasi [Feα(Q] bo‘lib, bu eritmada uglerod miqdori juda oz (727 oС da 0,02% gacha) bo‘ladi. Umumiy holda uning tarkibida 99,8–99,9% Fe, qolgani uglerod va juda oz boshqa qo‘shimcha elementlar ham bo‘ladi. Ma’lumki, qotishmaning xossasi uning tarkibiga, donachalar o‘lchamiga va shakliga bog‘liq. Ferrit strukturali qotishmaning cho‘zilishdagi mustahkamlik chegarasi σ b=250–300 МРа (25–30
kgk/mm2), nisbiy uzayishi 5=40–50%, qattiqligi HB=800–1000 MPa (80–100 kgk/mm2), zarbiy qovushoqligi, KC\J=2–3 J/m2 (20–30 kg-m/sm2) oralig‘ida bo‘ladi.
Sementit (S) – temirning uglerod bilan hosil qilgan kimyoviy birikmasi (Fe3C) bo‘lib, tarkibida 6,67% С bo‘ladi. Bu qotishma juda qattiq (HB=8000 MPa) va mo‘rt (σ=0) birikmadir. Sementit Mn, Cr va boshqa elementlarni
o‘zida ma’lum miqdorda eritadi, ma’lum sharoitda esa o‘zi parchalanib, erkin uglerod (grafit) ajralib chiqadi.
Austenit (A) – uglerodning gamma temirdagi qattiq eritmasi Feγ(C) bo‘lib, bu eritmada 1147°C tempe-raturada 2,14% gacha uglerod bo‘ladi. Lekin tempe-raturasi pasaygan sari uglerodning gamma temirda erishi susaya boradi. Austenitning qattiqligi HB= 1600-2000 MPa (160–200 kgk/mm2), nisbiy uzayishi σ = 40–50% oralig‘ida bo‘ladi.
Perlit (P) – ferrit bilan sement fazalarining mexanik aralashmasi bo‘lib, uning tarkibida 0,8% uglerod bo‘ladi. Perlit strukturali qotishmaning xossalari uning tarkibidagi fazalar miqdoriga bog‘liq. Umumiy holda qattiqligi HB=1800-2200 MPa (180-220 kgk/mm2) oralig‘ida bo‘ladi.
Ledeburit (L) – austenit bilan sementitning mayda donachalaridan iborat bo‘lgan mexanik aralashma bo‘lib, tarkibida 4,3% uglerod bo‘ladi. Bunday strukturali qotishmaning xossasi tarkibiga va donachalar o‘lchamiga bog‘liq.
Foydlanilgan adabiyotlar

1. 
   Axmеrov q.A., Jalilov A., Sayfuddinov R.S. “Umumiy va anorganik kimyo” Darslik –T.: O`zbеkiston, 2006.-471 bеt
   

2. Parpiеv N.A., Raximov q.R., Muftaxov A.G. “Anorganik kimyo nazariy asoslari”
3. Yu.T.Toshpulatov, prof. N.G.Raxmatullaev. Anorganik kimyoning nazariy asoslari. T.,‖Ozbekiston‖,2005 (32-55 b).
4. N.A.Parpiyev, A.G.Muftaxov, H.R.Rahimov, “Anorganik kimyo”. ‖О‘zbekiston‖, 2003. (75-82 b)
5. Ахмедов К.С., Рахимов Х.Р. Коллоид химия (2-нашр). - Тошкент: Ўқитувчи, 1992.. (100-102 b)
6. A.И.Горбунов. Теоретические основы общей химии.М.,2001. (56-58, 102-107, 304-308b)