Mavzu: Quyosh sistemasining tuzilishi va osmon jismlarining harakati Dаrsning mаqsаdi

"Quyosh tizimi"
Tayyorlagan shaxs:
Bizning quyosh sistemamiz
Bizning markazda quyosh sistemasi Quyosh degan yulduz bor. To'qqizta sayyora va ko'plab kichikroq samoviy jismlar - asteroidlar va kometalar Quyosh atrofida aylanadi. Ularning barchasi Quyoshning jozibadorligi bilan o'z orbitalarida ushlab turiladi. Xuddi shunday, bir yoki bir nechta sun'iy yo'ldoshlar ko'pchilik sayyoralar atrofida aylanadi. Gigant sayyoralarning ham halqalari bor; eng kattalari Saturnda joylashgan.
Barcha sayyoralar taxminan bir xil yo'nalishda va taxminan bir tekislikda harakat qiladi. Ularning orbitalari ellips deb ataladigan cho'zilgan doiralardir. Shuning uchun har qanday sayyora va Quyosh o'rtasidagi masofa doimo o'zgarib turadi. Kometalarning orbitalari ancha cho'zilgan. Ulardan ba'zilari Quyoshga juda yaqin uchadi, so'ngra undan uzoqlashib, muzli tubsizlikka o'tadi.
Ming yillar davomida odamlar osmon jismlarining harakatini oddiy ko'z bilan kuzatdilar. To'rt asr oldin odamlar teleskopni ixtiro qilishdi va astronomlar koinotdagi qo'shnilarimizni yaqindan ko'rishga muvaffaq bo'lishdi. Asrlar davomida odamlar o'zlarining sayyoralar tizimini yagona deb hisoblashgan, ammo yaqinda olimlar Quyoshga o'xshash boshqa yulduzlar atrofida aylanadigan sayyoralarni topdilar.
Sayyoralar
Taxminan 5 milliard yil oldin Quyosh va sayyoralar gaz va chang bulutidan paydo bo'lgan. Uning zich markaziy qismi materiyani o'ziga tortdi va zichroq bo'ldi. Shu bilan birga, Protosun deb ataladigan yadro qisqardi va isindi, termoyadroviy reaktsiyalar boshlandi va yulduz - Quyosh yondi.
Materiyaning qolgan qismi Protosun atrofida to'planib, aylanadigan disk - protosolar tumanlikka aylandi. Markazga yaqinroq issiq, undan uzoqroq bo'lsa, sovuqroq edi. Tumanlik zarralari zich jismlarga - protoplanetlarga yopishgan. Protosun yaqinida havo juda issiq edi, chunki ular atrofida engil gazlar ko'p bo'lmaydi, shuning uchun sayyoralar kichik va toshloq bo'lib chiqdi - Merkuriy, Venera, Yer, Mars. Sovuqroq boʻlgan tizim markazidan uzoqroqda vodorod, geliy va boshqa gazlarning qalin qatlamlari bilan qoplangan ulkan Yupiter, Saturn, Uran va Neptun sayyoralari paydo boʻldi.
Mars va Yupiter o'rtasida asteroidlar kamari aylanadi - tosh yoki metall bloklar. Tizimning chekkasida chang aralashmasi bilan muzlagan suvdan iborat kichik muz jismlari paydo bo'ldi. Ba'zilari bir-biriga yopishib, sun'iy yo'ldoshi bilan Plutonni hosil qildi, boshqalari kometalarga aylandi.
Quyosh
Quyosh oddiy yulduz bo'lib, bizning Galaktikamizda millionlab yulduzlar mavjud. Bu cho'g'lanma gazlar (plazma), asosan vodorod (92,1%) va geliy (7,8%) bo'lgan ulkan to'p. Uning chuqurligida vodorodni geliyga aylantirishning termoyadroviy reaktsiyasi sodir bo'ladi va energiya ajralib chiqadi, bu yer yuzasiga etib boradi va Quyoshni porlaydi.
Astronomlar Quyosh yuzasini maxsus filtrli teleskoplar orqali kuzatadilar. Fotosfera donli ko'rinadi, ya'ni. granulalardan iborat. Quyosh granulyatsiyasi konvektiv plazma oqimlarining yulduz chuqurligidan "pufakchalarni" itarib yuborishi natijasida yuzaga keladi. Endi paydo bo'ladigan, keyin yo'qolgan qorong'u joylar - quyosh dog'lari, shuningdek, chiqarilgan gazlarning ulkan oqimlari - ko'zga tashlanadigan joylar. Ba'zan quyosh diskining kichik bir qismining yorqinligi keskin oshadi - bu quyosh chaqnashi.
Barcha vodorod geliyga aylanmaguncha quyosh yana 7 milliard yil davomida porlaydi. Keyin yulduz shishib, qizil gigantga aylanadi va keyin tashqi qatlamlarini to'kib tashlab, oq mitti bo'ladi.