Mavzu: Raqamlashga o'rgatishda matematik diktantning o'rni

Mavzu: Raqamlashga o'rgatishda matematik diktantning o'rni.
Reja:
1. Boshlang`ich sinflarida matematika o`qitishni zamonaviy tarzda amalga oshirish imkoniyatlari
2. Boshlang`ich sinfda matematika o`qitish metodikasi fan sifatida

1. Boshlang`ich sinflarida matematika o`qitishni zamonaviy tarzda amalga oshirish imkoniyatlari

Boshlang`ich sinf o`quvchilariga matematikadan samarali ta`lim berilishi uchun o`qituvchi boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasini egallab, chuqur o`zlashtirib olmog`i lozim.
Respublikamizda mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab jamiyatni isloh qilish va yangilash jarayonining eng muhim bug`ini jamiyatdagi demokratik o`zgarishlarning, iqtisodiyotni barqaror rivojlantirishning, respublikaning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvining zarur va majburiy sharti sifatida ta`lim sohasini isloh qilish siyosati izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Bugungi kunda Kadrlar tayyorlash milliy dasturi yosh avlodga uzluksiz ta`lim berish va uni tarbiyalash jarayonini yaxlit qamrab oladigan yagona ta`lim tizimi hisoblanadi. Ta`lim tizimining har bir bo`g`ini alohida o`ringa ega.
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” da maktab ta`limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturi" talablarida “ta`lim tarbiya jarayonini shakllantirish ta`lim mazmunini aniqlash, ta`lim tarbiya jarayonini amalga oshirishning didaktik qonuniyatlari va prinsiplarini ishlab chiqish, davlat ta`lim standartlarini takomillashtirish, o`quv dasturlari, darsliklrning yangi avlodi, o`quv metodik majmualar yaratish” vazifasini hal qilish takidlab o`tilgan.
Metodik masalalar har bir darsda yuzaga keladi, Shu bilan birga odatda, ular bir qiymatli yechimga ega emas. O`qituvchi darsda yuzaga kelgan metodik masalaning mazkur o`quv vaziyati uchun eng yaroqli yechimini tez topa olishi uchun bu soxada yetarlicha keng tayyorgarlikka ega bo`lishi talab etiladi.
Boshlang`ich ta`lim metodikasi o`qitish vositasi sifatida mavjud didaktik o`yinlar mantiq ilmi va matematik nuqtai nazaridan mazmunan yetarli emasligi tufayli didaktik o`yinlardan foydalaniladi va o`rganilgan materialni faqat mustaxkamlash vositasi sifatida foydalaniladi.
Matematika boshlang`ich ta`lim metodikasining predmeti quyidagilardan iborat:
1.Matematika o`qitishdan ko`zda tutilgan maqsadni aniqlab asoslash (nima uchun matematika o`qitiladi, o`rgatiladi)
2. Matematika o`qitish mazmunini ilmiy ishlab chiqish (nimani o`rgatish) bir tizimga keltirilgan bilimlar darajasini o`quvchilarining yosh xususiyatlariga mos keladigan qilib qanday taqsimlansa, fan asoslarini o`rganishda izchillik ta`minlanadi, o`quv ishlariga o`quv mashg`ulotlari beradigan yuklama bartaraf qilinadi, ta`lim mazmuni o`quvchilarning aniq bilim olish imkoniyatlariga mos keladi.
3.O`qitish metodlarini ilmiy ishlab chiqish (qanday o`qitish kerak) ya`ni, o`quvchilar hozirgi kunda zarur bo`lgan iqtisodiy bilimlarni, malaka, ko`nikmalarni va aqliy faoliyat qobiliyatlarini egallab olishlari uchun o`quv ishlari metodikasi qanday bo`lishi kerak?
4.O`qitish vositalari-darsliklar, didaktik materiallar, ko`rgazmali qo`llanmalar va o`quv- texnika vositalaridan foydalanish (nima yordamida o`qitish)
5.Ta`limni tashkil qilishni ilmiy ishlab chiqish (darsni va ta`limning darsdan tashqari shakllarini qanday tashkil etish). [1]
Boshlang`ich sinf o`qituvchisi matematika fanidan tuzilgan dasturga binoan o`quvchilarga quyidagi bilimlarni berishni nazarda tutadi:
· Butun nomanfiy sonlarni raqamlash;
· Asosiy miqdorlar va ularning o`lchov birliklari;
· Arifmetik amallar;
· Matnli masalalar;
· Algebraik material(tenglik, tengsizlik va b.q.)
· Geometrik material;
Maktabda matematikani o`qitishni uyushtirishning tarixiy, murakkab, ko`p yillik tajribada tekshirilgan va hozirgi zamonning asosiy talablariga javob beradigan shakli darsdir. Matematikaning eng qadimgi davrlaridan hozirgi kungacha bo`lgan ko`p asrlik rivojlanish tarixida uning to`rt rivojlanish davri qayd etiladi:

2. Boshlang`ich sinfda matematika o`qitish metodikasi fan sifatida

Zamonaviy boshlang„ich ta‟lim. Zamonaviy boshlang‗ich ta‘limning o‗zi nimadan iborat bo‗lishi kerak? Bola 1–4-sinflarda qanday bilimga ega bo‗lishi lozim? O‘quvchilarga qachondan boshlab, qanday qilib, qanday usulda va uslubda milliy qadriyatlarimiz, urfodatlarimizni o‗rgatishimiz, chuqur anglatishimiz kerak?»degan savollar boshlang‗ich ta‘lim tizimi oldidagi asosiy masalalardan biri bo‗lib kelmoqda. I.A.Karimov bizda «Har qanday o‘quv bosqichiga aniq talablar standart darajasida rasmiylashtirilmagan» ligini alohida ta‘kidlab, ta‘lim jarayonining barcha bosqichlari uchun ana shunday talablar ishlab chiqish zarurligini ilk bor asoslab berdi. So‗ngi yillarda mamlakatimizda maktabda matematika o‘qitish ayniqsa boshlang‗ich ta‘lim tizimida o‗z ko‗lami va ahamiyati jihatidan nihoyatda katta bo‗lgan o‗zgarishlarni amalga oshirdi va oshirmoqda. Masalan, 1997-yil 27-avgustdagi «Тa‘lim to‗g‗risida»gi qonunning 12-moddasi I–IV sinflarni o‘qitishga bag‗ishlangan. 1997-yil 6-oktabrdagi «O‗zbekiston Respublikasida kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning 3.3.1 bandi uzlusiz ta‘limni rivojlantirishda I-IV sinflarda O‘qitishni tashkil qilishning rejalari ko‗rsatilgan. Maktab ta‘limi oldiga tamoyili yangi maqsadlarning qo‗yilishi matematika o‘qitish mazmunining tubdan o‗zgarishiga olib kelmoqda. Matematika boshlang‗ich kursi mazmunida ham, darslik va qo‗llanmalardan foydalanish metodikasida ham rivojlanish bo‗lishini talab qiladi. Bugungi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning shakllanish jarayoni, bozor munosabatlarining raqobatlashuvi ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖, ―Тa‘lim to‗g‗risida‖gi qonun talablari Boshlang‗ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasiga o‗z ta‘sirini o‗tkazmasdan qo‗ymaydi. Matematika so‗zi grekcha ―mathema‖ so‗zidan olingan bo‗lib, uning ma‘nosi ―fanlarni bilish‖ demakdir. Matematika fanining o‗rganadigan ob‘ekti fazoviy shakllar va ular orasidagi miqdoriy munosabatlardan iboratdir. Maktab matematika kursining maqsadi o‘quvchilarga ularning psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda matematik bilimlar tizimini berishdan iboratdir. Bu matematik bilimlar tizimi ma‘lum usullar (metodika)orqali o‘quvchilarga yetkaziladi. ―Metodika‖ grekcha so‗z bo‗lib, ―metod‖ degani ―yo‗l‖ demakdir. Matematika metodikasi pedagogika fanlari tizimiga kiruvchi pedagogika fanining tarmog‗i bo‗lib, jamiyat tomonidan qo‗yilgan o‘qitish maqsadlariga muvofiq matematika o‘qitish qonuniyatlarini matematika rivojining ma‘lum bosqichida tatbiq qiladi. O‘qitishda yangi maqsadlarning qo‗yilishi matematika o‘qitish mazmunining tubdan o‗zgarishiga olib keldi. Boshlang‗ich sinf o‘quvchilariga matematikadan samarali ta‘lim berilishi uchun bo‗lajak o‘qituvchi boshlang‗ich sinflar uchun ishlab chikarish matematika o‘qitish metodikasi egallab, chuqur o‗zlashtirib olmog‗i zarur. Matematika boshlang‗ich ta‘lim metodikasining predmeti quyidagilardan iborat: 1. Matematika o‘qitishdan ko‗zda tutilgan maqsadni asoslash (Nima uchun matematika o‘qitiladi, o‗rgatiladi). 2. Matematika o‘qitish mazmunini ilmiy ishlab chiqish (nimani o‗rgatish) bir tizimga kiltirilgan bilimlar darajasini o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga mos keladigan qilib qanday 9 taqsimlansa, fan asoslarini o‗rganishda izchillik ta‘minlanadi, o‘quv ishlariga o‘quv mashg‗ulotlari beradigan yuklama bartaraf qilinadi, ta‘limning mazmuni o‘quvchilarning aniq bilim bilish imkoniyatlariga mos keladi. 3. O‘qitish metodlarini ilmiy ishlab chiqish (qanday o‘qitish kerak, ya‘ni, o‘quvchilar hozirgi kunda zarur bo‗lgan iqtisodiy bilimlarni, malaka, ko‗nikmalarni va aqliy faoliyat qobiliyatlarini egallab olishlari uchun o‘quv ishlari metodikasi qanday bo‗lishi kerak? 4. O‘qitish vositalari – darsliklar, didaktik materiallar, ko‗rsatmali, qo‗llanmalar va o‘quvtexnik vositalaridan foydalanish (nima yordamida o‘qitish). 5. Тa‘limni tashkil qilishni ilmiy ishlab chiqish. (darsni va ta‘limning darsdan tashqari shakllarini qanday tashkil etish) O‘qitish maqsadlari O‘qitish mazmuni o‘qitish shakllari O‘qitish metodlari O‘qitish vositalari O‘qitishning maqsadi, mazmuni, metodlari, vositalari va shakllari metodik jihatlarining asosiy tarkiblarida murakkab, uni o‗ziga xos grafik bilan tasvirlash mumkin. Matematika o‘qitish metodikasi boshqa fanlar, eng avvalo, matematika fani – o‗zining tayanch fani bilan uzviy bog‗liq. Hozirgi zamon matematikasi natural son tushunchasini asoslashda to‗plamlar nazariyasiga tayanadi. Boshlang‗ich sinflar uchun mo‗ljallangan hozirgi zamon matematika darsligining birinchi uchun berilgan quyidagi topshiriqlarga duch kelamiz: ―Rasmda nechta yuk mashinasi bo‗lsa, bir qatorda shuncha katakni bo‗ya, rasmda nechta avtobus bo‗lsa, 2-qatorda shuncha katakni bo‗ya». Bunday topshiriqlarni bajarish bolalarni ko‗rsatilgan to‗plamlar elementlari orasida o‗zaro bir qiymatli moslik o‗rnatishga undaydi, bu esa natural son tushunchasini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. MO‗M umumiy matematika metodikasiga bog‗liq. Umumiy matematika metodikasi tomonidan belgilangan qonuniyatlar kichik yoshdagi o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqiladi.
2. Raqamlashga o‘rgatishda matematik diktantning o‘rni
Matematika — insoniy bilimlar sohasi bo‘lib, uning asosini matematik tuzilmalar haqidagi (elementlari o‘rtasida ba’zi munosabatlar aniqlangan to‘plamlar) fan tashkil etadi; xususan, uning o‘rganish obyektiga makon shakllari ham kiradi. Matematikaning umuminsoniy madaniyat va ta’limdagi o‘rnining o‘zgarishi uning barcha fan sohalariga shiddatli kirib borishi bilan bog‘liqdir. Bu „matematik savodxonlik“ tushunchasi mazmunining o‘zgarishiga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadi, vaholanki, an’anaga ko‘ra, bu tushuncha sanash ko‘nikmalarining ma’lum darajasi hisoblashlarni bajarish va arifmetik masalalarni yechish bilan chegaralanar edi. Hozir bu tushuncha matematik til asoslarini o'zlashtirishni ham, mantiqiy tafakkur unsurlarini egallashni ham o‘z ichiga olishi lozim.
Bularning barchasi kichik yoshdagi o‘quvchilarga matematikani o'rgatishdan quyidagilarni hosil qilish uchun foydalanish mumkinligi va zarurligini tasdiqlaydi:
— aniq va lo‘nda, og‘zaki va yozma matematik til (yozuv , atama va timsollardan savodli foydalanish, qobiliyati darajasida matematik nutqni egallash);
— o‘quv vazifasini tahlil qila olish (qismlarga ajratish, bu qismlarning o ‘zaro aloqasini o‘rnatish);
— masalani matematik tilga o‘tkazish va olingan natijalarni aniq shartlar, modellar, sxemalar bilan taqqoslab ko‘ra bilish;
— umumlashtirish va konkretlashtirishni bajara olish;
— fahmlab (taxminni ta’riflash, topa bilish), oraliq va yakuniy natijalarni baholay olish;
Boshlang’ich sinf matematika darslarida o’quvchilarning mantiqiy tafakkuni rivojlantirishda matematik diktantlarning o’rni muhimdir. Nomanfiy butun sonlarni nomerlashga o’rgatishda ham og’zaki, ham yozma ravishda matematik diktant olib boriladi. Matematik diktant o’qituvchi tomonidan diktovka qilib turiladi, o’quvchilar esa eshitib topshiriqni bajaradilar. Bunda har bir o’quvchi berilgan topshiriqqa mustaqil ravishda yondashadi va o’z fikr-mulohazalarini, javoblarini aytadilar. Matematik diktant natijasida o’quvchilar mantiqiy fikrlashga, mustaqil qaror qabul qilishga, muammolarni har xil usullar orqali hal qilishga, hozirjavoblikka o’rganadilar. O’quvchilarning bilimini baholash uchun olib boriladigan nazorat ishlarida, dars jarayonida ham matematik diktantlardan o’rinli foydalanish lozim.

Foydalanilgan adabiyotlar

1.Elementar matematika kitobi
2. Raqamlashga o'rgatishda matematika nazariyasi