Mavzu: soha tilida adabiy til va uning me’yorlari

FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI PEDAGOGIKA PSIXOLOGIYA FAKULTETI PEDAGOGIKA PSIXOLOGIYA YO’NALISHI 2-BOSQICH 21-130 GURUH TALABASI IKROMOVA DINORANING O’ZBEK TILINI SOHADA QO’LLANISHI FANIDAN TAYYORLAGAN TAQDIMOTI
MAVZU:SOHA TILIDA ADABIY TIL VA UNING ME’YORLARI
TIL O’ZLIGIMIZNING MA’NAVIYATIMIZNING KO’ZGUSI BO’LIB, XALQIMIZNING BOQIY QADRIYATLARI ,MADANIY ME’ROSI UNING TILIDA NAMOYON BO’LADI.
ADABIY TIL TARIXAN SHAKLLANGAN SO’Z USTALARI TOMONIDAN QAYTA ISHLANGAN SAYQAL BERILGAN ME’YORIY VA JAMIYATDA KISHI FAOLIYATINING HAMMA SOHALARI BILAN BOG’LANGAN BA’DIIY-PUBLITSISTIK ILMIY ADABIY TILDIR
ME’YOR- Jamiyat a’zolari tomonidan qabul qilingan, maqullangan va ularga tushunarli bo’lgan til birliklarining nutq jarayonida qo’llanish holati va imkoniyatidir.
Nutq ma’daniyati to’grisida gap borar ekan tabiyki nutqda so’zlarning o’rinli va o’rinsiz ishlatilishi to’g’risida ham baxs boradiqo’llangan til birligi to’g’ri yoki noto’g’ri deyilganda, albatta ma’lum bir o’lchovga asoslanamiz. Manashu o’lchov tilshunoslikda adabiy til me’yori deb yuritiladi.
TIL ME’YORLARI
Xususiy adabiy lahchaviy turli ijtimoiy qatlamlar tiliga oid me’yorlar
Umumiy o’zbek umumxalq tilidagi barcha me’yor yig’indisi
Leksik semantik me’yor
O’zbek adabiy til me’yorlari ilmiy asarlarda quyidagicha tasnif qilinadi.
Talaffuz –orfoepik me’yor
Yozuv –grafik me’yor
Imloviy me’yor
Fonetik me’yor
Aksentologik urg’uni to’g’ri qo’llash me’yor
Gramatik morfologik va sintaktik me’yor
So’z yasalish me’yori
Uslubiy me’yor
Punktuatsion me’yor
Leksik me’yor deganda nutq jarayonida umumxalq tilida mavjud bo’lgan so’zlarni to’g’ri tanlash va o’rinli ishlatish tushuniladi
Fonetik me’yorlar – bunda hozirgi o’zbek adabiy tilidagiunli va undosh tovushlarning qo’llanishi
Leksik me’yor-so’z variantlarida hamma uchun tushunarli bo’lgan ko’rinishni tanlab olish hozirgi o’zbek tilining me’yori hisoblanadi
Talaffuz me’yorlari-til birliklarining og’zaki nutq jarayonida adabiy til me’yorlariga muofiq kelishi. Ruscha so’zlarni yozma shakliga taqlid qilib aytish aksent bilan talaffuz qilish.
Aksentologik me’yor – urg’uning to’g’riligi me’yorlar.
Bunda so’z gaplarda urg’uni to’g’ri qo’llash me’yori tushuniladi.
Urg’uni to’g’ri ishlatmaslik so’z ma’nosiga ta’sir qiladi. Olma –meva , olma –buyruq feli
Gramatik me’yor- turlovchi va tuslovchi shakllarning eng maqbul variantlari hozirgi tilimizda tanlab olingan va ular nutqda barqaror shaklda ishlatiladi.
So’z yasalish me’yorlari-so’z yasovchi qo’shimchalarning fonetik tuzulishi jihatidan bir qolipda ishlatilishi so’z yasalish me’yori hisoblanadi.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT
Imloviy me’yor orfografik- hozirgi o’zbek adabiy tilining me’yorlari 1956-yil o’zbek orfografiyasining asosiy qoidalariga tayanadi
Grafik yozuv me’yori- hozirgi yozuvimiz lotin alifbosiga asaoslangan bo’lib 29 ta harf va 3 ta harf birikmasidan iborat.
Punktatsion me’yorlar- bu me’yor 10 ta tinish belgisi asosida ish yuritadi ( nuqta vergul ikki nuqta nuqtali vergul tire undov belgisi so’roq belgisi ko’p nuqta qo’shtirniq qovus)
Uslubiy me’yor – nutq sharoitiga qarab til birliklarining eng maqulini qo’llash adabiy tilning uslubiy me’yori hisoblanadi.