Mavzu: so‘nggi urug‘ jamoasining moddiy madaniyati reja: kirish I. Asosiy qism

Ibtidoiy jamoa tuzumi undan keyingi ijtimoiy taraqqiyot bosqichlaridan xususiy mulk, sinflar va davlatning yoʻqligi bilan ajralib turardi. Ibtidoiy jamiyat haqidagi zamonaviy tadqiqotlar, insoniyat jamiyati taraqqiyotining anʼanaviy davrlanishini inkor etuvchi neotarixchilarning fikricha, bunday ijtimoiy tuzilmaning mavjudligini va ibtidoiy jamoa tuzumi davrida jamoalar, jamoa mulki mavjudligini rad etadi va kelajakda ibtidoiy jamoa tuzumining mavjud boʻlmaganligining tabiiy natijasi sifatida — XVIII asr oxirigacha dunyoning aksariyat mamlakatlarida, shu jumladan Rossiyada, hech boʻlmaganda neolit davridan beri jamoa qishloq xoʻjaligi yer egaligining mavjud emasligi.
Urug’chilik jamoasining xususiyatlari

• 
  Yer va mehnat qurollariga kommunal mulk;
  
• 
  Jamoaviy ish;
  
• 
  Ishlab chiqaruvchi kuchlarning past rivojlanishi;
  
• 
  Atrof-muhitga kuchli bogʻliqlik;
  

Turli davrlarda insoniyat jamiyati rivojlanishining turli davrlari taklif qilingan. Ha, A. Fergyuson va keyin Morgan uch bosqichni oʻz ichiga olgan tarixni davriylashtirishdan foydalangan: vahshiylik va sivilizatsiya va birinchi ikki bosqich Morgan tomonidan uchta bosqichga (quyi, oʻrta va yuqori) boʻlingan. Yirtqichlik bosqichida ovchilik, baliq ovlash va terimchilik insoniyat faoliyatida hukmronlik qilgan, xususiy mulk boʻlmagan, tenglik mavjud edi. Vahshiylik bosqichida dehqonchilik va chorvachilik paydo boʻladi, xususiy mulk va ijtimoiy ierarxiya vujudga keladi. Uchinchi bosqich — sivilizatsiya davlat, sinfiy jamiyat, shaharlar, yozuv va boshqalarning paydo boʻlishi bilan bogʻliq.
Eng rivojlangan davrlash arxeologik boʻlib, u texnogen asboblarni, ularning materiallarini, turar-joy shakllarini, qabrlarni va boshqalarni taqqoslashga asoslangan.Ushbu tamoyilga koʻra, insoniyat tarixi asosan ilk tosh davri, oʻrta tosh davri, so'ngi tosh davri, oʻrta tosh davri, yangi tosh davri, yangi tosh davri (barcha xalqlar emas), mis davri boʻlinadi. barcha xalqlar) bronza va temir davri.
1940-yillarda sovet olimlari P. P. Efimenko, M. O. Kosven, A. V. Pershits va boshqalar ibtidoiy jamiyatni davrlashtirish tizimini taklif qildilar, ularning mezoni mulk shakllarining evolyutsiyasi, mehnat taqsimoti darajasi, oilaviy munosabatlar va boshqalar edi. Umumlashtirilgan shaklda bunday davrlashtirishni quyidagicha ifodalash mumkin:
Ibtidoiy toʻda davri;
Babilaviy tuzum davri;
Jamoa-qabilaviy tuzumning yemirilish davri (chorvachilik, shudgorchilik va metallni qayta ishlashning paydo boʻlishi, ekspluatatsiya va xususiy mulk unsurlarining paydo boʻlishi — zamonaviy tasnifga koʻra kech mezolit va neolit).
1980-yillarda koʻpchilik olimlar arxeologik va etnografik davrlarni taqqoslashning iloji yoʻqligini tan olishdi. Shu munosabat bilan ibtidoiy jamiyatning etnografik davriylashuvining keyingi rivojlanishi toʻxtadi. 1990-yillarda Moskva davlat universitetining tarix fakultetida (etnologiya kafedrasi oʻqituvchilari G. E. Markov va A. LEKIN. Nikishenkov) material bilan taʼminlash uchun uch qismli sxema mavjud edi[3]. Bu „ilk ibtidoiy jamoa“, „ilk dehqonlarning qabila jamoasi“ va „qoʻshni katta oila jamoasi“ davrini oʻz ichiga oladi. Nomlangan atamalarning barcha anʼanaviyligi bilan bu didaktik tizim ikkita shubhasiz afzalliklarga ega. Birinchidan, bu ibtidoiylik davrini uchta mustaqil davrga boʻlish imkonini beradi, ularning har biri madaniyat, ijtimoiy tuzilmalar, axloq va huquq taraqqiyotida oʻziga xos xususiyatlarga ega. Ikkinchidan, arxeologik materiallardan farqli oʻlaroq, bu uch tomonlama sxemani etnografik materiallar bilan osongina solishtirish mumkin. Ibtidoiylikka ishora qilmasdan, shunga oʻxshash taqdimot sxemalarini Gʻarb ijtimoiy antropologlarining, masalan, Marshal Sahlinsning asarlarida topish mumkin.
Barcha davriy tizimlar oʻziga xos tarzda nomukammaldir. Uzoq Sharq xalqlari XVI-XVII asrlarda qabilaviy jamiyatga ega boʻlib, din va oila shakllari rivojlangan boʻlsa, paleolit yoki mezolit shaklidagi tosh qurollardan foydalanilganiga koʻplab misollar keltirish mumkin. Hozirgi vaqtda ibtidoiy tuzumning universal davriylashuvi madaniy taraqqiyot keskin tezlashgan va turli xalqlar orasida turli sur’atlarda davom etgan mezolitda tugaydi, deb ishoniladi. Quyida ibtidoiy jamiyat rivojlanishining asosiy bosqichlarining hozirda umumeʼtirof etilgan arxeologik davriyligi keltirilgan. Shu bilan birga, bir vaqtning oʻzida mavjud boʻlgan madaniyatlar turli xil rivojlanish bosqichlarida boʻlishi mumkin va shuning uchun, masalan, neolit madaniyatlari xalkolit (oʻtish davrining uch bosqichi) yoki bronza davri madaniyatlari bilan birga yashashi mumkin.
Tabiat va mehnat mahsulotlarini taqsimlashning tenglashtiruvchi xususiyati.
O‘rta paleolit davri O‘rta Osiyo hududlarida tabiiy iqlim o‘ziga xos bo‘lib, yozda ob-havo iliq va quruq, qishda esa sovuq va namgarchilik bo‘lgan. Bu davrning o‘rtalari va oxirlariga kelib shimoldan ulkan muzlikning siljib kelishi natijasida iqlim tamoman o‘zgaradi. Natijada qadimgi odamlar turmush tarzida katta o‘zgarishlar bo‘lib o‘tdi. Sovuq iqlim tufayli odamlar ko‘proq g‘orlarga joylasha boshlaydilar. Janubdagi kichik tuyoqli issiqsevar hayvonlar qirilib ketib shimol bug‘ulari, mamontlar, ulkan ayiqlar paydo bo‘ladi. Ulkan hayvonlarning paydo bo‘lishi esa o‘z navbatida jamoa bo‘lib ovchilik qilishning paydo bo‘lishiga olib keldi.
Undan tashqari sovuq iqlim tufayli o‘rta paleolit davri odamlari olovni kashf etdilar hamda sun’iy olov chiqarish va uni saqlashni o‘zlashtirdilar. G‘or va ungurlarni o‘zlashtirish, o‘choq yasab uning atrofida to‘planish va nihoyat jamoa bo‘lib ov qilish uslublarining paydo bo‘lishi mintaqamizdagi qadimgi odamlar ijtimoiy-iqtisodiy hayotida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.