Mavzu: sssrda harbiy razvedka tizimi

Cheka 1917—1922-yillar 1917-yilda Cheka tashkil etilganida, bu o‘z kuchlarini mustahkamlash uchun bolsheviklar ishonishi mumkin bo‘lgan vaqtinchalik tashkilot bo‘lishi kerak edi. “Cheka” so‘zi aslida Vchekadan olingan bo‘lib, “kontrrevolyutsiya va sabotajga qarshi kurash bo‘yicha Butunrossiya favqulodda komissiyasi” so‘zlarining bosh harflaridan olingan.

Chekaga inqilob va sabotajni dastlabki tergov qilish vazifasi qo‘yildi, ammo u tezda “davlat dushmanlari”ni qamoqqa olish, qamoqda saqlash va qatl etish uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga oldi, bular tarkibiga sobiq dvoryanlar, burjua va ruhoniylar kirgan. Sovet hokimiyatining dastlabki yillarida Chekaning boshlig‘i Feliks Dzerjinskiy bu xizmatni hukmron Kommunistik partiyaning samarali va shafqatsiz vositasiga aylantirdi. Cheka Rossiya fuqarolar urushida (1918—1921-yillar) muhim rol o‘ynagan va 1922-yilda, Rossiya fuqarolar urushi tugaganidan keyin tarqatilgan.

GPU 1922—1923-yillar 1922-yilda GPU (Davlat siyosiy ma’muriyati) Kommunistik partiyaning kuchi bilan Chekani siqib chiqardi. Oxir-oqibat Stalin GPUdan raqiblarini tor-mor qilish uchun foydalangan. 1922-yil fevralda Butunrossiya Markaziy ijroiya qo‘mitasi (VTSIK) uning o‘rniga Rossiya Sovet Federativ Sotsialistik Respublikasining Ichki ishlar Xalq komissarligi (NKVD RSFSR) bilan bog‘liq bo‘lgan Davlat siyosiy boshqaruvini (GPU) tuzishga qaror qildi.

OGPU 1923—1934-yillar 1923-yilda hali Feliks Dzerjinskiy davrida GPU OGPU (SSSR Xalq komissarlari kengashi huzuridagi Qo‘shma davlat siyosiy boshqarmasi) deb o‘zgartirildi. GPU mutatsiyaga uchradi, chunki Stalin o‘z kuchini tashkilotga birlashtirdi va Sovet Ittifoqini modernizatsiya qilishga rahbarlik qildi. OGPUga qo‘shimcha vazifalar berildi, jumladan, mehnat lagerlarini boshqarish va aholini kuzatib borish kabi. Tashkilot qishloq xo‘jaligini majburiy ravishda kollektivlashtirishni va katta yer egalari va boy dehqonlarni quloqlashtirish (deportatsiya)ni amalga oshirdi va “xalq dushmanlari” degan tamg‘a yopishtirdi.

1930-yillarning boshlarida OGPU Sovet Ittifoqining barcha xavfsizlik funksiyalarini nazorat qilib, fabrikalarda, hukumat idoralarida va Qizil Armiyada ko‘plab informatorlar armiyasini boshqargan. OGPU odatdagidek dissidentlar va sabotajchilarni yo‘q qilish vazifalaridan tashqari, diniy tashkilotlarni (shu jumladan, rus pravoslav cherkovi) ham shafqatsiz ta’qib qildi. Dzerjinskiy umrining oxirigacha GPU va OGPUni boshqargan (1926-yil 20-iyul). 1926-yilda Vyacheslav Menjinskiy OGPU raisi bo‘ldi va 1934-yilgacha unga rahbarlik qildi.