Mavzu. Suvda erimaydigan bo‘yovchi moddalar bilan bo‘yash Reja
Download 0.84 Mb. Pdf ko'rish
|
4-Ma\'ruza
|
Pigmentlar bilan bo’yash
Pigmentlar. Pigmentlarning afzallik va kamchiliklari. Pigmentlar suvda va ko’pchilik organik erituvchilarda erimaydigan noionogen rangli moddalar bo’lib, turli tolalarga moyillik ko’rsatmaydi. Shu sababli ular o’ta maydalangan zarracha - 0,6 2 mkm) holida chiqarilib, matolar yuzasiga maxsus bog’lovchilar yordamida yopishtiriladilar. Kimyoviy tuzilishi bo’yicha pigmentlar noorganik va organik birikmalar bo’lib, noorganik pigmentlar, bu - turli metallar oksidlari va kompleks tuzlaridir, organik turlari esa azopigmentlar (sariq, g’isht rang, qizil), ftalotsianinlar (ko’k, yashil), xinonakridinli (sariqdan to binafshagacha) dioksazinlar (sariqdan havoranggacha), perinonlar (qizildan to havoranggacha) dan iboratdir. Ulardan tashqari kislotali, asosli, kation bo’yovchilarning loklari ayrim kub bo’yovchi moddalar ham ishlatiladi. Pigmentlarning afzalliklari: 1. Rangning yorug’lik nuri, xlor, suvli ishlovlar, kimyoviy tozalash sharoitiga chidamliligi; 2. Aralashma matolarga qo’llash mumkinligi; 3. Texnologiyasining sodda va tejamliligi, chunki 100% pigment mato yuzasida qoladi va yuvishning hojati yo’q; 4. Pigmentli bo’yash va gul bosishni yakunlovchi pardozlash jarayonlari bilan birgalikda olib borish mumkinligi. Kamchiliklari: mato dag’allashadi, to’q ranglar olish qiyin va ranglar ishqalanishga chidamsiz. Pigmentlar turli mamlakatlarda keng ko’lamda ishlatiladi. Masalan, AQSH da gul bosishda ishlatiladigan bo’yovchi moddalarning 60% ni, Fransiyada 50% ni, Germaniyada 35% ni pigmentlar tashkil qiladi. Jahonda ishlab chiqariladigan pigment va loklar miqdori ko’paymoqda. Pigmentlar ko’proq gul bosishda (75%), kamroq bo’yashda ishlatiladi. Gul bosish uchun ishlatiladigan pigmentlar suvli yuqori dispersli bo’tqa (pasta) lar bo’lib, rangli modda 15-25% ni tashkil etadi. Pigmentlarning fizik holatiga katta talab qo’yiladi: ular bir tekis va yuqori dispers bo’lmog’i lozim, ya’ni kukunning 96-97% i o’lchami 2 mkm dan kichik bo’lishi kerak. Bo’yashda pigmentlarning ishlatilish texnologiyasi. Turli tolalar va ularning aralashmalarini pigmentlar bilan bo’yash usullari qulay va sodda. Bo’yash eritmasi uni tashkil etuvchilarini oddiy aralashtirish yo’li bilan tayyorlanadi. Pigmentlarni o’zaro aralashtirish mumkin, bu esa rang tuslarini ko’paytirish imkonini beradi. Pigmentlar bilan ko’proq dekorativ (bezak) matolar galanteriya buyumlari bo’yaladi. Pigmentlar yuqori bo’yash qobiliyatiga ega, ranglari suvli ishlovlar va yorug’lik nuri ta’siriga chidamli. Bo’yashda pigment bog’lovchilar polimerlanishdan avval tolaga yaxshi shimilishi va polimerlangandan so’ng pigment bilan mahkam tolaga bog’lanmog’i lozim. Hosil bo’lgan plyenka esa shaffof, elastik, fizik-mexanik ta’sirlarga chidamli va vaqt o’tishi bilan o’z xususiyatini o’zgartirmasligi lozim. Umuman bog’lovchilar plyenka va to’r hosil qiluvchilardan tashkil topgan bo’lib, “pigmentlangan” rangli plyenkani tola yuzasiga mustahkam yopishishiga iloj beradi. Bunda adgeziya kuchlarining ahamiyati kattadir. Plyenka hosil qiluvchilar sifatida: akril kislota va uning hosilalari: etil, metil, n-butilmetakrilat, 2- etilgeksilakrilat, metakril kislota, hususan, lateks SKS - 65 GP, emukrillar, butadien, vinilatsetat, vinilxlorid va boshqalar ishlatiladi. To’r hosil qiluvchilar sifatida mochevina va triazinning metilolli hosilalari ishlatiladi. Bu moddalar matolarni yakunlovchi pardozlashda turli appretlar tarkibiga kirganligi sababli, odatda, pigment bilan shimdirishni yakunlovchi pardozlash bilan birgalikda olib borsa bo’ladi. Bo’yash texnologiyasi quyidagicha bo’ladi: Shimdirish siqish quritish termoishlov berish pigment -2,5-25 g/l 60-80% 60-90 0 C 140 0 C-2-15 min lateks SKS-65P-20-100 g/l 180 0 C-1 min NH 4 OH (20%)-15-20 g/l 200 0 C-30 sek Alginat Na (2%)-100 g/l Metazin - 10-50 g/l (NH 4 ) 2 SO 4 -25%)-10-15 g/l Pigment va bog’lovchi turli nisbatlarda olinadi: pigment 1 2 3 4 5 6 7 9 10 bog’lovchi 40 50 60 65 70 80 90 95 100 Rang mustahkamligi bog’lovchi miqdorining ortib borishi bilan oshadi. Shu sababli pigmentli bo’yashni kamg’ijimlanuvchanlik beradigan pardoz bilan qo’shib olib borilsa rang mustahkamligi yuqori bo’ladi. Quyida turli retseptlar keltriladi: tarkib: g/l tarkib: g/l pigment - 5-10 pigment (pasta) - 40 karbomol SEM - 150 metilmetakrilatli emukril M - 25 lateks (35%-li) - 60 PE-emulsiya - 5 metazin - 60 mochevina - 7 NH 4 CI (1:1 suvli) - 20 alginat Na - 0,6 NgCI 2 . 6H 2 O - 15 Bo’yash uchun ЛКС-140 (180)-16 agregatidan foydalansa bo’ladi. Yuqori temperaturali ishlov ta’sirida to’r hosil qiluvchi (ayrim hollarda plyenka hosil qiluvchi) polikondensatsiya (polimerizatsiya) reaksiyasiga kirishadi. Natijada ichiga pigment joylashgan rangli plyenka hosil bo’ladi. Plyenka ichiga pigmentni mustahkam joylashishiga va rangli plyenkani tolaga mustahkam bog’lashda to’r hosil qiluvchining ahamiyati kattadir. Bu reaksiyalar temperatura va katalizator ta’sirida boradi. Katalizator sifatida Zn(NO 3 ) 2 , ZnCI 2 , MgCl 2 , Mg(NO 3 ) 2 tuzlari ishlatiladi. Misollar: Plyenka hosil bo’lishi Termoishlov paytida pigmentning ko’chib noravon rang hosil bo’lish havfini oldini olish maqsadida tarkibga quyuqlovchilar, tolani bo’kuvchanligini oshiruvchi moddalar qo’shiladi va siqishni kuchaytirib mato namligini kamaytiriladi. Nazorat savollari: 1. Bo’yashda pigment bog’lovchilarning vazifasi. 2. Dispers bo’yovchi moddalar haqida ma’lumot bering. 3. Oltingugurtli bo’yovchi moddalar bilan bo’yash texnologiyasi haqida ma’lumot bering. Download 0.84 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|