Mavzu: Tadbikkorlik faolitida electron tijoratdan foydalanish samaradorligi

II.BOB. Elektron tijorat samaradorligi
2.1.Elektron tijorat samaradorligini baholash mezonlari
Elektron tijorat samaradorligini baholash mezonlari tanlangan ko'rsatkichlar
qiymatini bir-biri bilan yoki ma'lum bir me'yor bilan taqqoslash qoidalari
hisoblanadi. Tijorat operatsiyasining muayyan shakli samaradorligini baholash
uchun ko'rsatkichlar tizimini tanlashda ikkita yondashuv qo'llaniladi:
1. Elektron biznes texnologiyalari bilan bevosita bog'liq bo'lgan yangi ishlash
ko'rsatkichlarini qidirish. Shu bilan birga, har doim ham va hamma shakllar uchun
ham ishlash ko'rsatkichlarini aniqlash mumkin emas .
2. Tijorat samaradorligining allaqachon ma'lum bo'lgan ko'rsatkichlaridan
foydalanish odatiy tijorat texnologiyalaridan elektron tijoratga o'tishning ushbu
ko'rsatkichlarga ta'sirini baholashni talab qiladi. Elektron biznes amaliyoti shuni
ko'rsatdiki, uning samaradorligini tarqatish xarajatlarini minimallashtirish orqali
ta'minlanadi. Iqtisodiy samaradorlik xarajatlarning asosiy moddalari va elektron
tijorat tizimidan foydalanish orqali xarajatlarni kamaytirish orqali aniqlanadi.
Bunday holda, umumiy xarajatlarni bir martalik kapital xarajatlar va operatsion
xarajatlarga bo'lish mumkin. Jami xarajatlarga dastlabki tahlil va loyihalashtirish
xarajatlari kiradi; zarur uskunalar narxi, dasturiy ta'minot narxi; aloqa liniyalarini
o'rnatishga sarflangan mablag'lar, veb-serverning ba'zi funktsiyalari korxonaning
ichki resurslari bilan ta'minlangan taqdirda, xodimlarni tayyorlash va qayta
tayyorlash xarajatlari hisobga olinadi. Operatsion xarajatlari quyidagilarni o'z
ichiga oladi: xodimlarning ish haqi, qo'shimcha materiallar narxi, domen to'lovlari; aloqa kanallari uchun to'lov; internetga kirish uchun provayder xizmatlari uchun to'lov; amortizatsiya va ajratmalar, axborotni qo'llab-quvvatlash uchun uchinchi tomon
kompaniyalarini jalb qilish xarajatlari va reklama serverlarini loyihalashtirish
xarajatlari.
Tashkiliy jarayonlarga oid ko'rsatkichlar yangi axborot tizimining mavjud va
kompaniya faoliyati hamda uning biznes jarayonlari bilan integratsiyalashuv
darajasini belgilaydi. Integratsiya darajasi internetga asoslangan marketing tizimi
tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan funktsiyalar sonining kompaniya
funktsiyalarining umumiy soniga nisbati sifatida hisoblanishi mumkin. Marketing
dasturini veb-serverni amalga oshirish va qo'llab-quvvatlashga jalb qilish
samaradorligi va veb-marketing vositalaridan foydalanish samaradorligini
tavsiflovchi marketing ko'rsatkichlari kiradi.
Olingan ma'lumotlar veb-serverni ishlab chiqish rejasini sozlash, ishlab chiqilgan marketing dasturi doirasida amalga
oshirilgan tadbirlarni ko'rish mezonlari sifatida ishlatilishi mumkin.
Quyidagi marketing ko'rsatkichlari farqlanadi:
- serverga kirishning turli vositalarining samaradorligi serverga tashrif
buyuruvchilarni jalb qilishning turli manbalaridan foydalanish samaradorligini
tavsiflaydi va ma'lum bir kirish manbasini ishlatgan tashrif buyuruvchilar sonining
server tashriflarining umumiy soniga nisbati sifatida aniqlanadi.
- server veb-sahifalariga trafik server sahifalarining mashhurligini tavsiflaydi.
Har bir sahifa uchun u sahifalarga tashrif buyuruvchilarning umumiy serverlar
soniga nisbati sifatida aniqlanadi;
- Banner reklama samaradorligi har bir reklama bannerining samaradorligini
belgilaydi va foydalanilgan reklama ta'sirida tashrif buyuruvchilar kontingentini
tahlil qilishga asoslangan bo`lib, bagheri va u orqali serverga yetib bordi. Bu
banner joylashgan sahifaga tashrif buyuruvchilarning tashrif buyuruvchilarning
umumiy soniga nisbati sifatida aniqlanadi; - serverga tashrif buyuruvchilarni jalb
qilish samaradorligi (agar elektron do'kon bo'lsa). Bu tovarlarni sotib olish bo'yicha
faol harakatlarga o'tgan tashrif buyuruvchilar soni va serverga kamdan-kam tashrif
buyuruvchilar soni o'rtasidagi foiz sifatida aniqlanadi; - takroriy tashriflar soni
serverga maksimal takroriy tashriflar sonining bajarilishini tavsiflayd
Effektiv atamasi (lotincha effectivus - samarali) ko'rib chiqilayotgan
choralar yoki hodisalarning samaradorligini anglatadi. Elektron tijoratga kelsak,
samaradorlik deganda biz elektron tijorat texnologiyalari, texnikasi va qoidalari
yordamida erishilgan natijalarning sarflangan resurslarni hisobga olgan holda
tijorat operatsiyalari maqsadlariga muvofiqligini belgilaydigan toifani tushunamiz.
Amalda samaradorlikni baholash mezonini shakllantirish yoki tanlash kerak.
Odatda, samaradorlikni baholash mezonlari tanlangan samaradorlik ko'rsatkichlari
bir-biri bilan yoki muayyan norma bilan taqqoslanadigan, agar u mavjud bo'lsa
yoki o'rnatilishi mumkin bo'lsa, qoida sifatida tushuniladi. Samaradorlik
ko'rsatkichi sifatida ma'lum bir qiymat o'rganilayotgan jarayonning u yoki bu
tomonini miqdoriy jihatdan tavsiflovchi harakat qilishi mumkin, ya'ni uni o'lchash
mumkin. Aynan ko'rsatkichlar nisbati, ya'ni ishlab chiqilgan mezon orqali elektron
tijorat texnologiyalari, texnikasi va qoidalarining tadbirkorlik subyektlari
ehtiyojlariga muvofiqligi o'lchovi ko'rib chiqilayotgan tijorat operatsiyasining
maqsadiga erishilganda aniqlanadi. Elektron tijorat samaradorligi ta'rifidan ko'rinib
turibdiki, siz ushbu samaradorlik haqida umuman gapira olmaysiz. Elektron tijorat
usullari bilan amalga oshiriladigan har qanday tijorat operatsiyalari tijoratning
o'ziga xos shakliga tegishli - savdo, lizing, konsalting, sug'urta va h.k.; ularning
samaradorligini baholash usullari ma'lum va yetarlicha batafsil o'rganilgan. Shu
128
sababli, ushbu shaklning o'ziga xos xususiyatlarini va ko'rib chiqilayotgan
bitimning maqsadini hisobga olgan holda tijorat bitimining ma'lum ma'lum
shakliga nisbatan elektron tijorat samaradorligi to'g'risida gaplashishimiz mumkin.
Masalan, savdoda samaradorlik mezonini shakllantirishda, rivojlanishning ko'ribchiqilayotgan bosqichida kompaniyaning marketing strategiyasini hisobga olishmuhimdir.
Agar strategiya bozorni zabt etishga qaratilgan bo'lsa, unda
samaradorlikning bitta mezoni bo'ladi; agar maksimal foyda olish uchun mezon
butunlay boshqacha bo'lsa, unda turli xil iqtisodiy ko'rsatkichlardan foydalaniladi.
Tijorat operatsiyasining muayyan shakli samaradorligini baholash uchun
ko'rsatkichlar tizimini tanlashda ikkita yondashuv bo`lishi mumkin. Birinchisi,
ishlatilgan elektron tijorat texnologiyalari bilan bevosita bog'liq bo'lgan yangi,
ilgari noma'lum ishlash ko'rsatkichlarini izlashdir. Shu bilan birga, bu har doim
ham mumkin emasligi va tijorat operatsiyalarining barcha shakllari uchun
emasligiga tayyor bo'lish kerak. Bunday holda, ikkinchi yondashuv mumkin -
allaqachon ma'lum bo'lgan ishlash ko'rsatkichlaridan foydalanish, bu esa o'z
navbatida elektron tijorat texnologiyalarining ushbu ma'lum ishlash
ko'rsatkichlariga ta'sirini miqdoriy baholashni talab qiladi. Xo'jalik yurituvchi
subyektlarning amaliy faoliyatida elektron tijorat texnologiyalaridan
foydalanadigan har qanday korxonalar, masalan, tijorat korxonalari faoliyatini,
shuningdek bir xil turdagi elektron tijorat tizimlaridan foydalangan holda ikki yoki
undan ortiq korxonalarni taqqoslash usullarini baholash dolzarbdir.
Umuman olganda, ko'rib chiqilayotgan mavzu bo'yicha elektron tijorat
samaradorligini baholash bo'yicha uslubiy yondashuv quyidagicha bo'lishi
mumkin:
• elektron tijorat samaradorligini baholash uchun mavzu yo'nalishini aniqlash;
•tadbirkorlik sub'ektining ushbu sohadagi maqsadli funktsiyasini aniqlash;
• belgilangan maqsadga erishish samaradorligi ko'rsatkichlarini aniqlash;
• samaradorlik mezonini shakllantirish;
• samaradorlik ko'rsatkichlarini aniqlash uchun kerakli statistik va boshqa
ma'lumotlarni olishni tashkil etish;
• ko'rsatkichlar va ishlash mezonlarini hisoblash;
• olingan natijalarni tahlil qilish va qaror qabul qilish.
Elektron tijorat bozoridagi korxonalar faoliyatini tahlil qilish, uning o'ziga
xos predmet sohasidagi rivojlanish strategiyasini to'g'ri belgilash qanchalik
muhimligini ko'rsatdi. Bu yerda xatolar va noto'g'ri hisob-kitoblarning aksariyati
sodir bo'ladi, bu keyinchalik chuqur umidsizlikka olib keladi, vaqt va pulni
yo'qotishi muqarrar. Elektron tijoratning yangi loyihalarini ishlab chiquvchilar
ko'pincha g'oya har qancha chiroyli va mantiqan beg'ubor bo'lmasin, u doimo umid
baxsh etishidan uzoq ekanligini anglamaydilar. Bundan tashqari, ko'plab g'oyalar
mualliflari o'zlarining yechimlari uchun kim iste'molchi bo'lishini, kim o'z g'oyasi
uchun pulini berishni xohlashini aniq tushuntirib berolmaydilar. Ammo kompaniya
rahbarlari o'z mijozlari nimani qadrlashi va eng muhimi, u nimaga to'lashga
tayyorligini aniq anglab etmasalar, biznes hech qachon muvaffaqiyatli bo'lmaydi
(ba'zida birinchi va ikkinchisi o'rtasida to'liq bo'shliq mavjud) ). Afsuski, ko'plab
tadbirkorlik subyektlari iste'molchilarning afzalliklari va xatti-harakatlari to'g'risida
haqiqiy bilimga ega bo'lmagan holda, elektron tijorat tizimlarini rivojlantirish
to'g'risida qaror qabul qildilar, bozor konyunkturasini butunlay e'tiborsiz
qoldiradilar.
Bunday kompaniyalar, agar ular allaqachon biron bir sohada muvaffaqiyat qozongan yoki shunchaki o'ziga xos kontseptsiyaga ega bo'lgan
bo'lsa, unda internet avtomatik ravishda ularga yangi foydali bozorni beradi deb
ishongan. Bugungi kunda bunday yondashuv o'zini oqlamasligi allaqachon ma'lum.
Hozirgi vaqtda internet-loyihalar samaradorligini baholash usullari asosan
saytlarning ishlash ko'rsatkichlariga asoslangan bo'lib, ular yordamida ushbu
biznesning muvaffaqiyatini tasdiqlash (yoki rad etish) har doim ham mumkin
emas. Ma'lumki, sayt faoliyatining bunday ko'rsatkichlariga tashriflar chastotasi va
tashrif buyuruvchining saytda o'tkazadigan vaqti kiradi. Agar sayt yangiliklarga
ixtisoslashgan bo'lsa yoki tovar yoki xizmatlar to'g'risida ma'lumot beradigan
bo'lsa, tashriflar tezligi va tashrif davomiyligi, albatta, uning samarali ishini
ko'rsatadi.
Oddiy do'kon uchun ham, uning onlayn hamkori uchun ham har bir
mehmon biron bir narsani sotib olishi (va undan ko'prog'i) muhimdir va do'konda
doimo shunchaki kelganlar ichida mollarni tamosha qiluvchi qiziquvchan odamlar
olami bo'lishi shart emas. Internet-loyihalar samaradorligini baholash, birinchi
navbatda, Tarmoqqa kiradigan kompaniya uchun potentsial foydalarni tahlil
qilishga va shuning uchun saytga tashriflar chastotasini emas, balki ushbu foydani
maksimal darajada oshiradigan loyihani tashkil etishga qaratilgan bo'lishi kerak.