Mavzu: Tafakkur Reja

Тафаккур операциялари
Бундан ташқари, психология биздаги фикрлаш жараёнини таъминловчи алоҳида операцияларни ҳам ўрганади. Булар:
1.Анализ;

2. 
   Синтез;
   
3. 
   Мавҳумлаштириш;
   
4. 
   Таққослаш;
   
5. 
   Умумлаштириш.
   

Фикрлаш операцияларига анализ (фикран нарса ва ҳодисаларга тааллуқли сифат ва хусусиятларни алоҳида қилиб ажратиш, таҳлил қилиш), синтез (анализ жараёнида ажратилган қисмларни яна фикран бирлаштириш, қўшиш), мавҳумлаштириш (алоҳида бирор хусусиятни ажратиб, бошқаларидан фикрни чалғитиш, айрим хоссани мавҳумлаштириш), таққослаш (предметлар ва уларга хос бўлган хусусиятларни фикран бир - бирига солиштириш, умумий ва фарқ қилувчи жиҳатларини топиш), умумлаштириш (умумий ва муҳим сифатларига кўра предметларни гуруҳлаштириш, умумийлаштириш) кабилар киради.
Taqqoslash operasiyasi ikki xil yo’l bilan amalga oshishi mumkin: amaliy aniq narsalarni bevosita solishtirish va nazariy tasavvur qilinayotgan obrazlarni va narsalarni ongda fikran taqqoslash. Agar odam ikki boylam yukni qo’l bilan ko’tarib, bir necha xil taom mazasini qiyoslasa yoki ikki paykal paxtazor qosildorligini taqqoslasa, bu amaliy taqqoslash bo’ladi. Shuningdek, o’quvchilar ikki qalam yoki ikki sterjenning uchini yog’ochga yoki qog’ozga solishtirsalar, u analogik holatga misol bo’la oladi. Bundan tashqari metr bilan masofani, tarozi bilan og’irlikni, termometr bilan haroratni, teleskop bilan osmon jismlarini o’lchash paytida ham taqqoslash jarayoni vujudga keladi.
Inson tevarak-atrofdagi narsa va hodisalarning barchasini bevosita aks ettirish, qo’l bilan paypaslash imkoniyatiga ega emas. Shu boisdan to’planadigan bilimlarning aksariyati qo’l bilan ushlash, ko’z bilan kuzatish evaziga emas, balki fikr yuritish orqali, mantiq yordamida anglaniladi. Ular o’rtasida o’xshash va farqli alomat hamda belgilar nazariy taqqoslash asosida ajratiladi. Demak, inson olayotgan keng ko’lamdagi axborotlar farqini fikran taqqoslash yordamida anglab yetadi. Jumladan, o’quvchilar dilda o’ylayotgan narsalarni fikran solishtirib ko’radilar. Ba'zan turli yoshdagi kishilar o’z tengdoshlari xarakterida, qiziqishida, yurish turishida, muomalasida va boshqa xususiyatida o’xshashlik va tafovut borligini topadilar.
Tafakkur turlari va aqlning muhim sifatlari
Konkret amaliy tafakkur- narsalar bilan ish bajarish protsessida ularni bevosita idrok etishga suyanuvchi tafakkurdir. Bu suzlar asosan qaid etish funktsichsini bajaradi. Bunday tafkkur maktabgacha yoshdagi bolalarga xosdir. Lekin katta yoshdagi kishilar ha`m shunday muammo masalalar uchrab turadiki, ularni yochish uchun fikrlash operatsiyasini amaliy ishlar bilan, masalan, yigma-sochma model`lardan foydalangan xolda proektlashtirish va shu kabi amaliy ishlar bilan birga kushib bajarish kerak buladi.
Konkret- obrazli tafakkur
Fikrlash operatsiyalari.
Tafakkur faoliyati analiz, sintez qilish, taqqoslash, umumlashtirish, abstraktsiyalash va konkretlashtirish kabi fikrlash operatsiyalari erdamida amalga oshadi.
Analiz - narsa va hodisalarni fikran qismlarga bulishdir. Masalan, biz biror masalani echishga kirishishda avvalo uning shartlarini analiz qilib olamiz, avtomobilni urganishda, biz uning kismlarini bilishga harakat kilamiz. Bolalarni savodga urgatishda analiz kup qullaniladiyo gap-suzlarga, suzlar esa bugin va tovushlarga blinadi. Ona tili va chet tildagi nutkni idrok kilish ha`mda tushunishda analizning roli jda kattadir§ bunda biz butun nutq oqimini jumla, gaplarga bulamiz, suzlarni ajratib kursatamiz, ayrim grammatik kurilmalarni topamiz va xokazo.
Analiz faoliyati narsa va hodisalarning xususiyatlarini fikran ajratishda ha`m uz ifodasini topadi. Masalan, siesiy arbob eki adabiy kaxromonga harakteristika berishda biz ular harakterining sifatlarini, qarashlari, qobiliyatlari va boshqa fazilatlarini ajratib kursatamiz.