Mavzu: Tafakkurning buzilishi (demensiya)

Demensiya (aqliy zaiflik)ning besh alomati

Boshlanadigan demensiyani koʻrsatadigan beshta belgi mavjud va ular 40 yoshda ham paydo boʻlishi mumkin. Bu haqda Alsgeymer kasalligini oʻrganadigan Britaniya xayriya tashkilotining maʼlumotlariga asoslanib Daily Express nashri yozmoqda.

Avvalo, odamda koʻrish qobiliyatining buzilishi, obyektlarning harakatlanish masofasi va tezligini baholash bilan bogʻliq muammolar yuzaga keladi. Ikkinchidan, nutqni toʻliq yoki qisman yoʻqotish, shuningdek fikrlarni ifoda etish uchun soʻzlarni topish qiyin boʻladi. Uchinchidan, odam tushkunlikka tushishi, asabiylashishi va oʻziga ishonmasligi mumkin.
Toʻrtinchidan, demensiya rivojlanayotgan bemor vaqt va joyni yoʻqotib qoʻyaveradi. Beshinchi alomat — bu xotirani yoʻqotish.
Ilgari oʻrtacha yoshdagi muntazam uyqusizlik qarilikda demensiya xavfi ortishi bilan bogʻliqligi tan olingan.
Demensiya — bu orttirilgan aqliy zaiflik. Ilgari olingan bilim va amaliy koʻnikmalarning u yoki bu darajada yoʻqolishi bilan aqliy faoliyatning doimiy pasayishi. Koʻpincha, bu holat keksalik davrida kuzatiladi.
Har yili dunyoda oʻn millionga yaqin demensiya kasalligi qayd etiladi.

Tashxis qo‘yishda qanday xatoga yo‘l qo‘yiladi?
Ma’lumki, xotira buzilishi aholi orasida ko‘p uchraydigan holat, fikrlash buzilishi esa kam uchraydi. Xotirasi pasaygan ba’zi odamlar qo‘rqib “Menda demensiya yoki Alsxaymer kasalligi rivojlangan shekilli” deb qo‘rqib yurishadi. Demensiyada xotira bilan bir qatorda fikrlash jarayoni ham buzilishi kerak. Xotirasi buzilib, fikrlash qobiliyati saqlanib qolgan bemorlarga hech qachon demensiya tashxisini qo‘yish mumkin emas. Demensiya yoki Alsxaymer kasalligi tashxisini bir necha oylik kuzatuvlarga asoslanib neyropsixolog qo‘yadi. Agar bu tashxisni nevropatolog qo‘ymoqchi bo‘lsa, albatta bemorga maxsus neyropsixologik tekshiruvlar o‘tkazishi lozim.

Demensiyaning turlari

Demensiyaning rivojlanishiga turli xil buzilishlar va omillar yordam beradi. Neyrodegenerativ kasalliklar neyronlar va miya faoliyatining progressiv va qaytarilmas yo'qolishiga olib keladi. Hozirda bu kasalliklarni davolovchi vositalar yo'q.
demensiyaning eng keng tarqalgan besh shakli:

• 
  Altsgeymer kasalligi , keksa odamlar orasida eng keng tarqalgan demensiya tashxisi. Bu miyadagi o'zgarishlar, shu jumladan amiloid plitalari va tau chigallari deb nomlanuvchi oqsillarning anormal to'planishi natijasida yuzaga keladi.
  
• 
  Frontotemporal demensiya , 60 yoshdan kichik odamlarda uchraydigan kamdan-kam uchraydigan demensiya shakli. Bu tau va TDP-43 oqsillarining anormal miqdori yoki shakllari bilan bog'liq.
  
• 
  Lyui tana demensiyasi , Lyui tanalari deb ataladigan alfa-sinuklein oqsilining g'ayritabiiy birikmasidan kelib chiqadigan demensiya shakli.
  
• 
  Qon tomir demensiyasi , miyadagi qon tomirlariga zarar etkazadigan yoki miyaga qon va kislorod oqimini to'xtatadigan holatlar tufayli kelib chiqadigan demensiya shakli.
  
• 
  Aralash demensiya, ikki yoki undan ortiq turdagi demensiyalarning kombinatsiyasidir.
  

© Ibodullayev Z. Professor.

© «Asab va ruhiyat» kitobi.