Мавзу: тасвирий санъат дарси материалларини бошқа фан материаллари билан боғликлиги

1. Tasviriy san`at darsida kompyuter grafikasining o’rni

Amaliy mashg`ulotlarning asosiy yo`nalishlari bo`lajak tasviriy san`at o`qituvchilarining dars jarayonini tashkil qilish, rejalashtirish va metodik jihatdan mantiqiy ravishda amalga oshirish, sinf taxtasid bo`r bilan tasvir ishlash ko`nikma va maxoratlarini rivojlantirishga qaratilgan. Tasviriy san`atni o`qitish metodikasi fani dasturi asosida quyidagi amaliy ish turlari nazarda tutilgan:

I Umumta`lim maktablarida tasviriy san`at fanini o`tish uchun
1. Bir o`quv yili uchun tasvirli-mavzuli reja tuzish;
2. Tasviriy san`at dars turlari bo`yicha dars bayonlarni ishlash;
3. Tasviriy san`atdars turlariga ko`rsatmali qurollarni tayyorlash;
4. Tasviriy san`at darsining biror turiga namunaviy dars bayonini tuzish va namoyish etish;
5. Darslarni taxlil etish;
Sinf taxtasida bur bilan tasvir ishlash;
7.Tasviriy san`at darslaridan suxbat darsiga "Referat" yozish;
8. Kurs ishi;
9.Malakaviy ishlar talabalar tomonidan o`qituvchi raxbrligida bajariladi.
Akademik litsey va kasb - hunar kollejlarida tasviriy san`at fanini o`tish uchun
Qalamtasvir – mashg`ulotlari bo`yicha rasm ishlashning asosiy qoidalari, yo`l-yo`riqlari va nazariy, amalaiy bilimlarga ega bo`lish;
2. Rangtasvir—mashg`uloti bo`yicha ranglarni ishlatishda o`ziga xos xususiyatlarini, texnologiyasini, rangshunoslik haqida nazariy va amaliy bilimlarini hamda bosqichma-bosqich qoida qonunlarini bilish.
Amaliy bezak san`ati – bo`yicha xalq amaliy san`atining turlarini o`rganish, har bir turi bo`yicha kerakli ma`lumotlarga ega bo`lishi lozim. Amaliy san`at turlaridan birini mukammal / tarixi, ishlash usullari, kerakl asbob- uskunalar va materiallari/ o`rganib sir usullarini egallash;
Kompozitsiya - qalamtasvirda, rangtasvirda, haykaltaroshlikda va amaliy san`atning har bir turida o`ziga xos yo`sinlar va o`ziga mos mazmunini tashkil qilishni, har bir san`atning turining kompozitsiya usullarini egallash bu o`sha soha xarakterini ijodiy tanlay bilish;
San`at tarixi va san`atshunoslik asoslari – bo`yicha ilmiy va nazariy asoslarini, jahon san`ati tarixiga oid bilimlarni, hozirgi zamon o`zbek rassomlarining hayoti va ijodini bilishlik;
Uslubiy asoslari - qalamtasvir, rangtasvir, amaliy san`at sirlari, haykaltaroshlik, san`at tarixi va san`atshunoslik asosilarida ko`rsatilgan bilim hamda malakalarini uslubiy jihatdan o`rgata olish sirlarini bilishi kerak. Mashg`ulot yoki dars o`tishning turli usul hamda uslublari va o`z ijodiy yondoshishlari. Talabalarga o`quvchi yoshlarga nisbatan mexrli, hamfikr bo`la olish hamda ularning psixologiyasini o`rganib ta`lim berishda to`g`ri yondasha bilish.
Dars – ta`lim tarbiyani amalga oshirishning eng qulay, eng samarali shaklidir. Jamiyatimizning turli jabxalarida bo`layotgan siyosiy-iqtisodiy, ijtimoiy-ma`rifiy o`zgarishlar barcha fanlar qatori tasviriy san`at darslarida va metodikasiga ham yangi, zamonaviy talabalarni qo`ymoqda. Bu talabalarning asosiylari quyidagilardan iborat:
Darsda ta`limiy-didaktik, tarbiyaviy rivojlantiruvchi maqsadlarni to`g`ri qo`ya bilish va ularni amalga oshirish;
Darsda ta`limning faol usul va uslublarini qo`llay bilish;
Dars jarayonida xalq pedagogikasi an`analarini, jahon pedagogikasi, ruxshunoslik, san`atimiz buyuk ajdodlarimiz o`gitlari hikmatga to`la xodisalarimiz, rivoyatlarimizdan unumli foydalanib borish maqsadga muvofiqdir.
Ma`lumki keyingi yillarda tajribali metodist olimlar, psixologlar va didaktik shart-sharoitlarga bog`liq ekanligi ko`rsatmoqda. Eng muhim shart-sharoitlar quyidagilardir:
Yaxshi darsliklar, didaktik va metodik o`quv ko`rsatmali qurollar hamda texnik vositalar;
Guruhda yaxshi psixologik muhit bo`lishi;
O`quvchi bilan o`qituvchi o`rtasida o`zaro munosabatlar bo`lishi.
Umumiy pedagogik shart-sharoitlarga amal qilib, mavzuning didaktik maqsadini to`g`ri tashkil qilinsa darsning sifati yuqori va samarali bo`lishi mumkin.
Tasviriy san`atdan dars bayonini tuzishda pedagogik, psixologik, ilmiy metodik o`quv adabiyotlarni chuqur o`rganish asosida va shu bilan birga akademik litsey va kasb hunar kollejlarining tasviriy san`at dasturlari doirasida hamda o`quv qo`llanmalari orqali bajariladi.
Dars bayonida quyidagilar bo`lishi shart :
darsning mavzuli /turi/ ;
darsning maqsadi: ilmiy, tarbiyaviy, estetik;
darsning mazmuni;
darsning tipi;
darsning rejasi /tuzilishi/;
og`zaki takrorlash uchun savollar;
o`quv materiallarining ketma-ketligi va uning hajmi;
ijodiy ishlarning sifati va bosqichlari;
mustaqil ishlarning mazmuni va usullari;
texnika vositasiva o`quv ko`rsatmali qurollardan foydalanish;
foydalangan adabiyotlar ro`yxati;
sinf taxtasidan unumli foydalanish va pedagogik rasm ishlash;
Talabalarning amaliy mashg`ulot vaqtida o`tkazgan darslari va o`quv tarbiya mashg`ulotlari guruhning barcha talabalari, o`qituvchi ishtirokida tahlil va muhokama qilinadi. Bu muhokama va tahlillar umumdidaktik va metodik tomonlarini birlashtirib amalga oshiriladi.
Tahlil jarayonida eng muhimi talaba o`zini dars o`tkazuvchi o`qituvchi sifatida tasavvur qilib, o`z ishini uddasidan qanchalik chiqa olishini to`g`ri baholay bilishdir. Pedagogika amaliyotga chiqishdan oldin talaba o`z safdoshlari oldida tasviriy san`at darsini mashq qilishini, bo`lg`usi o`qituvchilarning serunum professional o`sishiga yordam beradi.
Talablar tomonidan o`tilgan tasviriy san`at darsining yoki tarbiyaviy tadbirlarining gurux tahlili odatda o`zini - o`zi baholashdan, o`zining hisobatini tahlil qilishdan, darsdagi holati va pedagogik taktikasini baholashdan boshlanadi. Bundan bo`lajak pedagog uchun juda zarur bo`lgan sifatlar shakllanadi.
O`rta umumta`lim va maxsuz tasviriy san`t va maktablari hamda turli litseylarda faoliyat kiritayotgan tasviriy san`at o`qituvchilariga estetik tarbiyani olib borish va ijodiy to`garaklarni tashkil qilishi borasida bir qator vazifalar yuklanadi. Ana shu vazifalarini bajara olishlari uchun Siz talabalik davringizda yetarli bilim, malakaga ega bo`lishlaringiz lozim. Albatta, har br maktabdagi o`quvchilar qobiliyat va umumiy qobiliyatiga ega bo`lgan xususiyatlari bilan ajralib turadi. Maxsus qobiliyatli degan aniq bir soha, shuningdek san`atning biror-bir turiga loyoqatli, ishtiyoqi, qiziqishi kuchliroq va uni eplay olish jihatlariga ega o`quvchi, o`smirlar tushiniladi. Umumiy qobiliyatli o`quvchi o`smirning o`zlashtirish xususiyatlari ko`p qirrali bo`lishi bilan birga u ma`lum bir soxani chuqurroq o`rganishga bir muncha toqatsizroq yoki ko`nikmasi yetarli darajada shakllanmagan bo`lishi mumkin.
Tasviriy san`at sirlarini o`rganish, unga qiziqish har bir o`quvchida o`ziga xos bo`ladi. O`quvchilardagi turli xususiyatlarni hisobga olgan holda tasviriy san`atga o`quv rejalardagi soatlar bilan to`liq maqsadga amalga oshirish mumkin emas. Shuning uchun ham har qanday umum maktab, litsey, kollejlarda tasviriy san`at o`qituvchilari ijodiy to`garaklar tshkil qila olish qobiliyatiga, imkoniyatiga ega bo`lishlari kerak. Chunki maxsus qobiliyatli, shuningdek qiziquvchi o`quvchi va o`smirlarga sharoit yaratib berish orqali ularni ehtiyoji qondirilibgina qolmasdan, kelajakda ma`lum bir mutaxassis bo`lib shakllanishiga ham katta yordam beradi.
Tasviriy san`atdan olib boriladigan ishlarning hajmi va turlari nihoyatda xilm-xildir. Ana shuning uchun bo`lajak o`kituvchichidan tasviriy san`at soxasining biror bir turini chuqur bilim va saviyaga ega bo`lishi talab etiladi. Tasviriy va amaliy san`atni biror-bir turini mukammal egallagan soxada ijodiy to`garak tashkil etib, uni boshqara olishi mumkin.
Tasviriy, amaliy san`at to`garaklarining ishlarini rejalashtiradi.
Sinfdan tashqari ishlarni tasviriy o`qituvchisi o`zining ish joyining sharoitiga qarab past balandligini hisobga olib maktab, litsey kollej ma`muriyati bilan birgalikda kelishilgan, davlat tomonidan belgilangan savollarsoatlr majmuasida ish rejalar tuziladi.
Har bir to`garaning turiga qarab, o`quvchi o`smirlarning o`zlshtirishiga qarab mavzular osondan qiyingacha soddadan murakkabiga qarab tuziladi. Ish rejalari asosida asbob uskunalar, har qanday to`garak uchun, tanlangan yoki ajratilgan xonaga joylashtiradi. To`garakka qobil qilish tanlov asosida uyushtiriladi. To`garakning maqsadi tanlangan tasviriy, amaliy san`atning biror bir turini mukammal sir asrorini o`rgatish va kelajakda o`quvchi o`smirga to`g`ri kasb hunarni egallashga yo`llanma berishdan iborat bo`lmog`i kerak.
Bundan tashqari tasviriy san`at o`qituvchisi sinfdan, to`garakdan tshqari tashkiliy ma`naviy ishlarni oib borish uchun ham yillik tadbirlar uyushtirish kerak. Bular sayoxatga olib chiqish, muzeylarga olib borish, har xil uchrashuvlar ma`ruzalar va mavzuli kechalar uyushtirish, sinflararo ko`rgazmalar to`garak ko`rgazmalarni uyushtirish, o`tkazish lozim.
"... Strategik maqsadlarimiz – farovan, qudratli, demokratik davlat,erkin fuqarolik jamiyati barpo etishimizning asosi bo`lmog`i zarur". Birimchi Yurtboshimiz I.A.Karimovning Oliy Majlisning XIV sessiyasidagi ma`ruzadagi so`zlagan nutqidan.
Kelajak avlod haqida qayg`urish, sog`lom, barkamol naslni tarbiyalab yetishtirishga intilish bizning milliy xususiyatimizdir.
Bu muqaddas zaminda yashayotgan har bir inson o`z farzantining baxtu-soadati, fazlu - kamolini ko`rish uchun hech narsa ayamaydi.
Talaba to`g`ilgan kundan boshlab oila muhitida yashaydi. Oilaga xos an`analar, qadriyatlar, urf-odatlar talaba zuvalasini shakllantradi. Eng muhimi farzandlar oilaviy hayot maktabi orqali jamiyat talabalarni anglaydi his qiladi. Ma`naviyat haqida gap ketar ekan, insonni ruhiy poklanish va yuksalishga da`vat etdigan, inson ichki olamini boyitadigan, unin iymon irodasini, e`tiqodini mustahkamlaydigan, vijdonini uyg`atadigan qudratli botiniy kuchli tasavvur qilishi kerak.
Hayotimizning boshqa soxalaridagi axvol, amalga oshirilayotgan isloxatlarimizning boshqa soxalaridagi axvol , amalga oshirilayotgan isloxatlarimizning samaradorligini avvalo xalq ma`naviyatining tiklanishi isloxatlarimiz samaradorligi axvol, amalga oshirilayotgan isloxatlarimizning samaradorligini avvalo xalq manaviyatining tiklanishi, boy tarixiy merosimizning keng va chuqur o`rganilishi, an`analarimizning saqlanashi madaniyat va san`at, fan va ta`lim rivoji bilan uzviy bog`likdir.
Mamlakatimizda har bir inson jamiyatdagi o`z o`rnini bilishi, o`zini jamiyatning ajralmas qismi deb his etish darkor.
Yoshlar bilan ishlash masalasi alohida e`tiborni talab qiladi.
Biz vatanimizning istiqboli yosh avlodimiz qanday tarbiya topishiga, qanday ma`naviy fazilatlar egasi bo`lib, voyaga etishiga, farzandlarimizning hayotga nechog`li faol munosabatda bo`lishiga, qanday oliy maqsadlarga xizmat qilishga bog`liq ekanligini hamisha yoda tutishimiz kerak.
Biz farzandlarimizning barkamol ruhiy dunyosi uchun, ularning ma`naviy - axloqiy jihatdan yetuk, jismonan sog`lom bo`lish uchun doimo qayg`urishimiz, kurashmog`imiz zarur.
Shunday ekan tasviriy san`at o`qituvchisining o`z sohasidagi savodxonligini yetarli darajada bo`lmasa, u talabalar va o`quvchi yoshlarning – tasviriy san`at borasidagi ehtiyojini qondira olmaydi.
Tasviriy san`at darslarini hozirgi zamon talabi bilan hamoxang qilib o`quvchi, yoshlarga san`at sirlarini ipidan ignasigacha ketma-ket bosqichlarini ilmiy va nazariy tushuntirib, ular ongida ma`naviyatga bo`lgan intilishlarini yanada ortirib, qiziqtirib dars va mashg`ulotlar olib borayotgan bir necha jonkuyar o`z kasbining fidoylarididan ko`plab misollar keltirsak bo`ladi. Bu borada olib borgan tajribalarimiz asosida Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika institutini tamomlagan bir qator rassom-pedagoglarning faoliyatini kuzatdik.
Malik Nabiyev, Nemat Hakimov, Abduraxmon Nurqobilov, 26 maktb o`qituvchisi Feruza Jabborovalarning o`qituvchilik va ijodiy faoliyatlari fikrimizning yaqqol dalilidir.
Nemat Hakimov, Abduraxmon Nurkobilovla ayni paytda Alisher Navoiy nomidagi Respublika nafis san`at maktabida ta`lim-tarbiya berayotgan rassom – pedagoglardir. Ular dars berish bilan birgalikda o`quvchi yoshlarga ijod qilishning o`ziga xos xususiyatlarini yelkama-yelka turib, tushuntirish ishlarini olib bormaqda. Tajribali bu rassom -o`qituvchilar mashg`ulotlar olib borilayotgan sinfxonalarida o`quvchi, yoshlar bilan yonma-yon o`tirib, o`zlari ham amaliy namuna ko`rsatadilar.
Shuning uchun ham murabbiy-rassomlarning egallagan maxorat sirlarini amaliy ishlarida o`quvchilar ko`zi bilan ko`rib ruxan his qilar ekan, unda san`atning nozik sirlarini tushunish imkoniyatlari kengayadi.
Har bir rasmni ishlayotganda narsa va buyumlarning tasvirlash yo`l yo`riqlarini professionallik darajasida ko`rsatishga erisha olgan o`qituvchi o`quvchi, yoshlar qalbidan alohida o`rin topa oladi. Ustozning dastgohi eng ishonchli va namunali vosita, undan yoshlar quvonch bilan andoza olishadi.
Tasviriy san`at o`qituvchisining ma`naviy qiyofast uning ijodiy izlanishlari, u yaratgan nafis, go`zal asarlar o`quvchi va yoshlarda Vatanga, san`atga, hayotga chin muhabbatini uyg`otmog`i lozim.
Respublikamizda hayotida yangicha yuksalish amalga oshmoqda.
Bu jarayon jamiyatining barcha jabhalarda, tasviriy san`at ta`limi tizimida ham yangi sifat bosqichiga ko`tarilmoqda.
Yuqorida ko`rsatib o`tilgan o`quv tarbiyaviy vazifalarni amalga oshirishda maktab programmasi asosida o`qitiladigan tasviry san`at mashg`ulotlari narsaning asliga qarab rasm chizish; xotira va tema asosida rasm chizish, dekorativ amaliy san`at, haykaltaroshlik va san`atni fanining turlarini ko`rib chiqamiz.