Mavzu: Temir konlarini qidirishda geofizik usullarni komplekslash Mundarija

Natijalar
Seysmik sinishi uchun har bir qatlam uchun o'rtacha seysmik tezlik bilan ikki qatlamli model yaratildi (3-rasm). Olingan seysmik tezliklar birinchi va ikkinchi qatlam uchun mos ravishda 1858 m/s va 5413 m/s boʻlib, birinchi qatlam qalinligi 75 dan 200 m gacha oʻzgarib turadi. Olingan RMS inversiyasi noto'g'riligi taxminan 10% ni tashkil etdi, bu natijalar ishonchli ekanligini ko'rsatadi. 
Mineral qazib olish - bu juda aniq operatsiya, shuning uchun qidiruv usullarida asosiy narsa aniqlangan mineralning joylashuvi va hajmining aniqligini oshirishdir. Ushbu tadqiqotda geofizik qidiruv usullari metall konlarining mavjudligi haqida birlamchi tushuncha beradi. Titanomanyetit murakkab oksidlar sinfining mineralidir. Qattiq eritmalarning izomorf seriyasining oraliq a'zosi bo'lib, uning tarkibiga magnetit (Fe ₂ O ₄ ), ulvospinel (Mg Fe ₂ TiO ₄ ) va magniy ulvospinel (Mg ₃ TiO _{4) kiradi.}). Dala kuzatuvlaridan shuni ta'riflashimiz mumkinki, ruda vertikal yo'naltirilgan va gabbroik asosiy jins bilan o'ralgan ingichka parallel qatlamlar shaklida bo'ladi. Minerallar va ular bilan bog'liq jinslarning fizik xususiyatlariga qarab, biz uchta asosiy geofizik yondashuvdan foydalanamiz: qarshilik, induktsiyalangan qutblanish va magnit usul. Ularning har biri bir hil materialda elektr qarshiligi, qayta zaryadlanuvchilik va magnit sezgirlik kabi ma'lum jismoniy xususiyatlarni o'lchaydi. Barcha usullar kutilgan er modeliga mos kelishi kerak. Magnitli minerallarning yuqori magnit sezgirligi magnit usulga afzallik beradi. Bu minerallar Klark va Emerson maʼlumotlariga koʻra 1 dan 60 SI birlikgacha boʻlgan yuqori magnit sezuvchanlikka ega.] va kuchli induktsiyalangan magnit maydon hosil qilishi mumkin. Biroq, titanomagnetit va ular bilan bog'liq minerallarning yuqori o'tkazuvchanligi tufayli elektr qarshiligi usuli qo'llaniladi. Oldingi ko'plab tadqiqotlar Takla va Takla va boshqalar tomonidan geokimyoviy va geologik tadqiqotlar o'z ichiga olgan hududda titanomagnetit rudasining paydo bo'lishi va tarqalishini baholadi. va Zimmer va boshqalar tomonidan xronologik tadqiqot. Titanomanyetitning magnit va o'tkazuvchanlik xususiyatlari Brabers va Radhakrishnamurty va boshqalar tomonidan o'rganilgan .
Sulton va boshqalar. Misrning Marsa Alam shahrida oltin va unga aloqador metall manbalarni, shuningdek, uning chuqurligini aniqlash uchun magnit usuldan foydalangan. Anais va boshqalar. erto'la jinslari va minerallar bilan to'ldirilgan tuzilmalar o'rtasidagi magnit sezuvchanlikning yuqori kontrastiga qarab, Jeymson er havzasidagi, markaziy Sharqiy Grenlandiyadagi yuqori zichlikdagi aeromagnit ma'lumotlardan mineralizatsiya hududlarini talqin qildi. Heritiana va boshqalar. Madagaskarning sharqiy qirg'og'ida topilgan mayda grafit zahiralarini baholash uchun geoelektrik usullarning kombinatsiyasidan foydalangan. Grafitning yuqori o'tkazuvchanligi uni elektr qarshilik tomografiyasi, induktsiyalangan polarizatsiya va elektromagnit usullar yordamida aniqlash imkonini beradi. Abdullahi va boshqalar. Nigeriya, Kaduna shtatining Gvari mahalliy boshqaruv hududi, Birnin qishlog'ida joylashgan Bugai qishlog'ida tarqalgan oltin konlarini qayta ko'rsatish uchun elektr qarshilik tomografiyasi (ERT) usulini amalga oshirdi. Shuningdek, Ramazi va Mostafaie Eronning Marand hududida marganets rudasini aniqlashda qarshilik, IP va o'z-o'zidan potentsial (SP) kabi turli xil geoelektrik usullarni qo'llagan.
Geofizik tadqiqotlar yordamida er osti tasvirlari butun dunyo bo'ylab tarixan kam qo'llanilgan ob'ektni baholash va xaritalash uchun kuchli vositadir. Tekshiruv uskunalari ishlashi va avtomatlashtirishning doimiy yaxshilanishi ma'lumotlar namunasi zichligi yuqori bo'lgan katta maydonlarni o'rganish imkonini berdi. Qayta ishlash va tasvirlash dasturlaridagi yutuqlar kichik geologik ob'ektlarni katta aniqlik bilan aniqlash, ko'rsatish va sharhlash imkonini berdi.
Geofizik tadqiqotlarning o'ziga xos afzalliklaridan ba'zilari: 
Geofizik usullar tez qo'llaniladi, vaqt va pulni tejaydi.
� Engil va portativ uskunalar eng uzoq saytlarga kirish imkonini beradi.
� Yuzaki ma'lumotlardan ko'rinmaydigan yoriqlar / yoriqlar / zaif zonalar / kesish zonalari kabi muhim geologik xususiyatlar haqida ma'lumot beradi
� Katta maydonlar tez va arzon xaritaga tushiriladi
� Tadqiqotchilar boshqalardan qochib, sayt sharoitlarini baholashlari va burg'ulash orqali batafsil tadqiqotlar uchun aniq joylarni belgilashlari mumkin.
� Geofizik usullar er osti geologiyasini tezda ishlab chiqarishi mumkin, bu esa kutilmagan hodisalar tufayli kechikishlarning oldini oladi. 
� Suyuqlanish potentsialini va zilzila reaktsiyasini aniqlash uchun kesish
� Ko‘milgan kommunal xizmatlar, quvurlar va kabellar burg‘ulash/qazishdan oldin aniqlanishi mumkin, bu esa kommunal xizmatlarga zarar yetkazilishi va qimmatbaho baxtsiz hodisalarning oldini oladi.
� Beton konstruksiyalarning yaxlitligini aniqlash va bo‘shliqlar, chuqurchalar va boshqalar kabi nuqsonlarni aniqlash uchun tezda skanerlanishi mumkin. 
Muhim masalalarni hal qilish uchun mijoz bilan maslahatlashgan holda batafsil so'rov rejasi ishlab chiqiladi. Muammoni o'ziga xos tarzda hal qilish uchun turli xil mavjud vositalarning to'g'ri kombinatsiyasini tanlash kerak.
Muvaffaqiyatli va tejamkor bo'lgan so'rovlar bir qator asosiy talablarga javob berishi kerak. Ular tegishli va to'g'ri tuzilgan tadqiqot uskunalari yordamida amalga oshirilishi kerak. Ma'lumotlarni tanlash strategiyasi va zichligi so'rovning fazoviy o'lchamlari va statistik talablariga mos kelishi kerak. Dalada ma'lumotlar sifatini kuzatish majburiydir va so'rovdan keyingi ma'lumotlarni qayta ishlash ham mos, ham matematik jihatdan asosli bo'lishi kerak.
Tog'-kon sanoatida turli muammolarni hal qilish uchun turli xil geofizik usullar mavjud:
� Seysmik sinish va siljish toʻlqinlarini oʻrganish:
o Rippability baholash uchun
o Stratigrafiyani aniqlash
o Nishab barqarorligini o'rganish
� Seysmik aks ettirish tadqiqotlari
o Ko'mir tadqiqotlari uchun
Gravitatsiya va magnit tadqiqotlari
o Foydali qazilmalarni qidirish uchun
� Elektr tasvirlash
o Ruda tanasini xaritalash uchun
o Suv sathini xaritalash uchun
o Ekologik tadqiqotlar uchun
� Yerga kiruvchi radar
o Ekologik xaritalash uchun
o Sayoz kontaktlarni xaritalash uchun
o Tuproqdagi/qog'ozdagi cho'ntaklarni xaritalash uchun
o Rippability tadqiqotlari uchun
Eng zamonaviy er osti geofizik tadqiqotlari an'anaviy to'g'ridan-to'g'ri qidiruv usullaridan foydalanishni minimallashtirish, tog'-kon loyihalarini jadal va iqtisodiy rivojlantirishga yordam beradi.
Ma'lumki, bitta geofizik usul er osti tadqiqotlari bilan bog'liq barcha muammolarni hal qila olmaydi. Misol tariqasida, seysmik sinishi ma'lum geologik sharoitlarda mavjud bo'lishi mumkin bo'lgan tog 'jinslari interfeysi ostida past tezlikli zonalarni ko'ra olmaydi. Shuning uchun er osti qatlamlarining turli xususiyatlarini aniqlash uchun turli xil geofizik usullarni kompleks qo'llashga e'tibor qaratish juda muhimdir.


Geologik-texnologik nuktai-nazardan uzlashtirilishi oddiy bulgan sochma konlaridagi tog inshoatlarining Uzbekistondagi eng dastlabki izlari eramizdan avvalgi ikkinchi va birinchi ming yilliklarning boshlangich davrlariga mos keladi. Bu tugrisida Chirchik, Chotkol, Kosonsoy daryolari va ularning jilgalari kirgoklaridan topilgan usha davr konchilik faoliyati izlari (chukindi tog jinslari uyumlari, ochik tog inshoatlari fragmentlari va turli maishiy buyum bulaklari) guvoxlik beradi. Birlamchi maʼdanlarni kazib olishning dastlabki izlari Kurama tizmasi shimolidagi Kuchbulok koni (eramizdan avvalgi va eramizning birinchi ming yilliklari) va Sulton-Uvays toglaridagi Shayx-Jeyli maydonida (eramizning III-IV asrlari) aniklangan.
X-XI asrlarga kelib, Markaziy Osiyo oltinning sezirarli zaxiralariga ega ulkan tog-maʼdan xududi sifatida maʼlum bulgan. Abul-Kosim ibn Xaukal, Abu Rayxon Beruniy va Xamdollox Kazviniy traktatlariga kura eng yirik oltin konlari Samarkand shaxri chekkasidagi “Kuxlek” tepaligi (Chulponota kirlari), Fargona vodiysidagi “Buttam” va Turkiston tizmasi shimoliy yonbagridagi “Usrashana” viloyatlarida uzlashtirilgan. Bundan tashkari, ushbu maydonlar jumlasiga Kosonsoy daryosi vodiyidagi “Axsiketa” yurti, Istaraxi tomonidan tasvirlangan “Yukori Nesye” (Sox daryosi kdrgoklarida), “Nekad” (Fargona vodiysi janubiy-sharkiy chekkasi) va “Ipak” (Angren daryosi va Koramozor toglari) ulkalari xam kiritilishi lozim. Usha davrlar kadimiy tog inshoatlariga eng boy obyektlar sifatida Kurama toglarining oltin konlari aloxida ajralib turadi. Ayrim maʼlumotlarga kura ular Kizilolmasoy (V-XII asrlar), Samarchuk (X-XI), Kuchbulok (asosan IX-XII asrlarda uzlashtirilgan), Tokberdi (IX-XII), Katranga (IX-XII), Akchasoy (X-XI), Sartabutakon (X-XII), Golduran (IX-XII) i Okturpok (IX va XI asr birinchi yarmida oltin feruza bilan birga olingan) konlarida topilib, tadkik kilingan. Kumush kazish buyicha katta mikyosli ishlar V-XI asrlarda Konyul, Lashkerek va, asosan, Oktepa maʼdanlar maydonida olib borilgan. Ulardagi kadimiy tog inshoatlari 180 metr chukurlikgacha tushgani va chikarilgan tog jinslari tukilmalari xajmi yuzlab ming tonnani tashkil kilgani, kazib olingan metalning mikdori ming tonnadan oshganini taxmin kilishga imkon bergan. X-XII asrlarga mansub kadimiy tog inshoatlarning yana bir katta guruxi Nurota toglaridagi Sentyab, Madjirum, Konsoy, Oltinkazigan, Chormiton kabi oltin konlari xududidan topilgan. Sharkiy Uzbekiston obyektlari uchun kadimda uziga xos tog inshoatlarini utishning texnik, maʼdan kazish va kayta ishlash usullari tavsifli bulgan. Inshoatlar maʼdan tanasining uzunasiga va chukurlashuv yunalishiga mos ravishda utilgan. Konlar yer satxidan maʼdan tanalari shakliga mos keluvchi tirkishsimon inshoatlar bilan uzlashtirilib, chukurlikda ayrimlari boshi berk shaxta, kesma va kameralarga aylantirilgan. Shu zaylda kadimiy tog inshoatlari asta-sekin katta chukurliklarga karab rivojlantirib borilgan. Misol uchun, ular Okturpok konida 80 metr, Kizilolmada esa, 100 metrdan ziyod zaminga kirib borgan. Bu kursatkichlar chegaraviy emasligiga Lashkerek va Konyul kumush-kurgoshin konlarining 300m va undan ortik chukurliklarida kuzatilgan urta asrga mansub tog inshoatlari guvoxlik berishi mumkin. Lekin, tog-konchilik amaliyoti bunday chukurliklarda asosan kislorod yetishmasligi va yer osti suvlari bosishi bilan boglik inson faoliyatini cheklovchi omillar ustivorlik kilishini kursatadi. Bular esa, uz navbatida, Kadimiy Rim tog inshoatlaridagi topilmalarga asoslangan xolda, Sharkiy Uzbekiston konlarida yer osti suvlarini chikarish va ventilyatsiya maksadlarida antik mexanik kurilmalar ishlatilganligini taxmin kilishga asos bulib xizmat kiladi. Uxshash, lekin bir muncha kamrok chukurliklarga utilgan kadimiy tog inshoatlari, axamiyati jixatidan Chotkol-Kurama regiondan keyin turuvchi, kadimiy kon uzlashtirish markazi - Nurota toglarida aniklangan (Sentyab, Madjirum, Konsoy, Oltinkazigan va b. konlar). Ularga uxshash tavsifga ega kadimiy tog inshoatlari Zirabulok-Ziyovutdin toglarida topilgan (Changalak, Korakuton, Tillatog va boshkalar). Oldingi asrning 70-yillarida Rabinjon konida aniklangan kadimiy maʼdan kazish ishlarining izlari (ochik tog inshoatlari fragmentalari, ishlov berilgan tog jinsi uyumlari va b.) Zirabulok toglarining sharkiy kismidagi oltin-mis-skarn maʼdanlarida olib borilgan kazish ishlarining nisbatan uncha katta bulmagan chukurliklaridan darak beradi (birinchi unlab metrlar). Simobni saklash va xaydashda foydalanilgan idishlar fragmentlari, bu yerda oltin simob yordamida ajratib olinrganidan darak beradi. Shirdag va Korovultepa konlari toglarning kiyin chikiladigan joylarida joylashganiga karamay, xar tomonidan daralardagi juda zich kuriklash punktlari bilan uralgani, kazib olish ishlarini kanchalik berkitikcha olib borilgani va maxsus muxofazalanganidan darak berib turadi. Ushbu maydonda xammasi bulib 160ta kadimiy inshoat va karyersimon chukurliklar izi kayd etilgan (Zoxidov va Gofurbekov, 2001).
Ushbu regiondagi yana bir kadimiy oltin kazish faoliyatining iktidorli rayonlari jumlasiga turli ulchamli toshkol (shlak) uchastkalaridan tarkib topgan Madmon maʼdanlar maydoni kiradi. Undagi eng yirik toshkollar maydoni Kuluk soyining chap kirgogidan topilgan. U garbdan sharkka karab uzunasiga 500 metrga tadkikot kilinib, kengligi 50-100 metrligi aniklangan. Toshkol maydoni turt pogonalik tuzilishga ega bulib, xar bir pogonaning balandligi 1,5-2 metr atrofida.