Mavzu: Tovar va xizmatlar savdosi. Reja: kirish asosiy qism mahsulot (ish va xizmat) lar hisobining mazmuni, baholanishi va uning vazifalari

5. Sotish bilan bog’liq xarajatlar hisobi
Mahsulotlarni sotish bir qancha xarajatlarni keltirib chiqaradi va mahsulot ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlardan farqli o’laroq mahsulotlarni sotish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar sotish xarajatlari deyiladi. Sotish xarajatlari tarkibiga quyidagilar kiradi:

• 
  mol yuboruvchi korxona hisobidan preyskurantlarga yoki shartnoma shartiga binoan qilingan idish va joylash (qadoqlash va o’rash), (o’rash qog’ozlari, taxtachalar, kanoplar) xarajatlari;
  
• 
  ulgurji baho franko – yuklab jo’natish bekati usulida (yuklash, yetkazib berish, tushirish) belgilangan hollarda mol yuboruvchi hisobidan mahsulot sotish bo’yicha qilinadigan transport xarajatlari;
  
• 
  korxonaning moliyaviy rejasida nazarda tutilgan mahsulot sotish bo’yicha boshqa xarajatlar.
  

Тayyor mahsulotlar omborga qabul qilingandan keyin qadoqlangan va o’ralgan hollarda, idish xarajatlari sotish xarajatlariga kiritiladi.
Agar qadoqlash sexlarda mahsulotlarni omborga topshirishga qadar bajarilgan bo’lsa, idishlar qiymati mahsulotlarni ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladi. Nizom binoan bu xarajatlar 9410 «Sotish xarajatlari» schyotida hisobga olinadi.Bu schyot tranzit bo’lib aktiv schyotlarga mansub, oy boshiga unda qoldiq bo’lmaydi; debet aylanmasi mahsulotni jo’natish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarni ko’rsatadi, kredit aylanmasi esa hisobot oyida foydani kamaytirishga o’tkazilgan summalarni ko’rsatadi. 9410- schyoti bo’yicha ochilgan schyotlarning analitik hisobi debet va kredit oborotlari bo’yicha hisobot oyi va yil boshidan jamlanib keluvchi xarajat summalarini moddalari bo’yicha ko’rsatgan holda 15- qaydnomada yuritiladi Bu, o’z navbatida, mahsulot sotish xarajatlarini tahlil qilish va hisobot tuzishni osonlashtiradi. Bu schyotlarning debet oborot summalari 1, 2, 7, 10/1- jurnal – orderlarda aks ettiriladi, kredit oborot summalari esa – 11- jurnal – orderda. Noishlab chiqarish xarajatlar har oyda to’liq summada quyidagi yozuv bilan moliyaviy natijalarga o’tkaziladi: Dt 9910 «Yakuniy moliyaviy natija», Kt 9410- «Sotish xarajatlari» schyoti.
Xulosa
Тayyor mahsulotlar – bu mazkur korxonada qaytadan ishlashni talab qilmaydigan, standartlar va texnik shartlariga to’liq javob beradigan, texnik nazorat bo’limi yoki maxsus komissiya tomonidan qabul qilingan hamda korxona omboriga topshirilgan yoki buyurtmachi tomonidan qabul qilingan mahsulotlardir.
Buxgalteriya hisobini to’g’ri tashkil etish subyektlarda mahsulotlarni bir me’yorda ishlab chiqarish, xaridorlarga mahsulot jo’natish yuzasidan shartnoma majburiyatlarini ta’minlash, mahsulotni sotish bo’yicha o’zaro hisob – kitob to’lovlarning o’z vaqtida bajarilishini ta’minlashga zamin yaratadi.
Jahonda xalqaro integratsiyalashuvning jadallashuvi natijasida tashqi savdo ma’lumotlariga bo‘lgan talabning ortishi mamlakatlar o‘rtasida axborot almashinuvida yagona standartlar joriy qilinishiga sabab bo‘ladi. Bu orqali statistika tizimini xalqaro darajada rivojlanishi, mamlakatlar o‘rtasida shaffof va tezkor statistik ma’lumotlarni erkin almashinuviga va foydalanuvchilarga keng imkoniyatlar yaratilishiga erishilmoqda. Yana bir e’tiborli jihati, Prezidentimizning quyidagi fikrlari statistika tizimini rivojlantirish dolzarb ekanligini ko‘rsatib beradi:⁸ “Endi har bir topshiriqning ijro etilgani qog‘ozga qarab emas, erishilgan pirovard natijaga qarab baholanadi. Shu bois, barcha darajadagi ijro organlarida intizomni kuchaytirish, belgilangan vazifa va topshiriqlar natijadorligini tanqidiy tahlil qilishning ta’sirchan mexanizmlarini joriy etish zarur...”.
O‘zbekistonda statistika tizimini rivojlantirishga juda katta berilayotgan e’tibor sifatida O‘zbekistonda Jahon banki tomonidan moliyalashtiriladigan loyiha statistika tizimida statistik ma’lumotlarni yig‘ish, qayta ishlash va tarqatish yo‘nalishidagi inson va texnologik salohiyatlarini rivojlantirishni jadallashtirishini aytishimiz mumkin.Tegishli statistik ma’lumotlarning mavjudligi fuqarolar va biznes vakillari uchun turli xil davlat xizmatlarini ko‘rsatish samaradorligini oshiradi hamda O‘zbekistonga ko‘proq xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga ko‘maklashadi. Jahon bankining texnik ko‘magi bilan Davlat statistika qo‘mitasi 2020-2025-yillarga mo‘ljallangan statistikani rivojlantirishning Milliy strategiyasini ishlab chiqqanligini e'tirof etdi.Ushbu strategiyada statistika tizimini rivojlantirish bilan bir qatorda uning tarkibiy qismi bo‘lgan tashqi savdo statistikasini ham rivojlantrishga alohida e'tibor qaratilgan.Tashqi savdo statistikasi Davlat statistika qo‘mitasining tashqi iqtisodiy faoliyat va savdo statistikasi boshqarmasi tomonidan tuzilishi va metodologik tavsiyalar asosiy manbasi Xalqaro valyuta fondining to‘lov balansi va xalqaro investisiya pozitsiyalari bo‘yicha ko‘rsatmalari (TBQ-6) va BMT,Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi,Jahon savdo tashkiloti,Yevrostat va boshqalar tomonidan tayyorlangan xalqaro savdo xizmatlari statistikasining 2010-yildagi ko‘rsatmalari ekanligi qayd etilgan.
Yuqoridagilardan, mamlakatimizda statistika tizimini rivojlantirish uchun xalqaro darajada ham e'tibor qaratilayotganligini ko‘rishimiz mumkin.Shu bilan birga, ushbu strategiyani amalga oshirish uchun yo‘l xaritasini tuzib chiqish va qo‘yilgan vazifalarni qat'iy bajarish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasining Milliy statistika tizimini yanada takomillashtirish va rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4796-sonli qarori qabul qilindi.Unda statistika organlarini talab yuqori bo‘lgan, sifatli va ishonchli ma’lumotlarni shakllantirishga, statistika ma'lumotlarining shaffofligi va oshkoraligini oshirishga qaratilgan professional mustaqil xizmatga aylantirish, statistika sohasida yagona siyosatni amalga oshirishga qaratilgan vakolat va majburiyatlarni mustahkamlash orqali O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi huzuridagi Statistika kengashining to‘liq faoliyat ko‘rsatishini ta'minlash, ilg‘or axborot-kommunikasiya texnologiya vositalaridan keng foydalangan holda statistika axborotlarini yig‘ish, qayta ishlash, tahlil qilish, nashr etish va saqlash bo‘yicha yaxlit tizimni tashkil etish ustuvor yo‘nalish sifatida belgilab berilganligini ko‘rishimiz mumkin bo‘ladi.