Mavzu: Turkiyada moliya tizimining rivojlanishi

2000-2002 yillardagi soliq tushumlari dinamikasi.

	2000 yil			2001 yil			2002 yil
	Mlrd. tl	Oldingi oyga nis-batan %	Yanvarga nisbatan %	Mlrd. tl	Oldingi oyga nis-batan %	Yanvarga nisbatan %	Mlrd. tl	Oldingi oyga nis-batan %	Yanvarga nis-batan %
Yanvar	2809	X	100	4558	X	100	8607	X	100
Fevral	2384	84,8	84,8	4053	88,9	88,9	7211	83,2	83,2
Mart	2811	117,9	100	4813	118,7	105,6	8573	118,9	99,6
Aprel	8240	115,3	115,3	5703	118,5	125,2	10459	122,0	121,5
May	4017	124,0	143,0	6679	117,0	146,5
Iyun	3343	83,2	119,0	4754	71,1	104,3
Iyul	4164	124,6	148,2	7649	160,9	167,8
Avgust	3874	93,0	138,0	6755	88,3	148,2
Senyabr	3766	97,2	134,0	7274	107,7	189,6
Oktabr	4925	130,3	175,3	8437	116,0	185,1
Noyabr	4958	100,6	176,5	8649	102,5	189,7
Dekabr	5141	103,7	183,0	9213	106,5	2002,1
Jami :	45431	X	X	78542	X	X

Manba: http://www.tcmb.tr/ – Turkiya Respublikasi Markaziy banki sayti, Statistika bo‘limi.

Ushbu raqamlardan ko‘rinib turibdiki, daromad solig‘i (bevosita) va tovar va xizmatlardan tushayotgan soliqlar (bilvosita) xajmi orqali tavsiflanuvchi xo‘jalik sub’etlarining daromad va xarajatlarining nominal darajasi yillar mobaynida sezilarli holatda o‘zgarib turgan. Soliq tushumlarining umumiy o‘sishi 2000 yili 183 foizni tashkil qilib, 2001 yili ular 2,02 barobarga ko‘paygan. Soliq tushumlarining eng yuqori cho‘qqisi yanvar va iyul oylarida kuzatilgan bo‘lib, fevral va avgustda pasaygan. Ehtimol ushbu holat inflyatsiya jarayonlarini kompensatsiya qilish bo‘yicha olib borilgan davlat siyosati (davlat sektorida oylik maoshlarning oshirilishi) va sotuv xajmining oshishi bilan yuz bergan.

Shunday qilib makroiqtisodiy tartibga solish nazariyasiga muvofiq ravishda xulosa qilish mumkinki, Turkiyada iqtisodiyotni rivojlantirishda ham budjetdagi davlat organlari, ham o‘zining resurslariga ega davlat iqtisodiy tashkilotlari tomonidan amalga oshirilayotgan davlat xarajatlari va davlat sotib olishlari asosiy rolni o‘ynashi lozim. Bunda davlatga xizmat ko‘rsatish sohasi, sanoat va qishloq xo‘jaligini rivojlantirish borasidagi turli dasturlarni amalga oshirish imkoniyatini beruvchi defitsit budjet tomonidan moliyalashtirishga katta ahamiyat beriladi. Umuman Turkiyaning makroiqtisodiy siyosati yirik xususiy kapital manfaatidagi defitsit budjet tomonidan moliyalashtirishga asoslanadi. Aynan ushbu holat G‘arb mamlakatlarining asosiy konsepsiyalaridan uning farqlanuvchi tomonini ko‘rsatadi.