Mavzu: Umurtqalilar zoologiyasining ob’ektlari, predmeti, maqsadi, vazifalari va rivojlanish tarixi

Baliqlar harakati.
Baliqlarning asosiy harakat organlari bu suzgich qanotlari hisoblanadi. Umuman, 
baliqlar harakatiga ko`ra ularning gavda tuzilishi ham har xil tipda bo`ladi.
1. Duksimon, torpeodasimon shaklda tuzilgan baliqlar guruhiga skumbriya, kefal, 
seldsimon akula va lososlar kiradi. Ular yaxshi suzadi.
2. O`qsimon tipdagi baliqlarga sargan va cho`rtan baliqlar guruhilari kiradi. Bu 
baliqlar ham yaxshi suzadi. Gavdasi birinchi tipdagi baliqlarga nisbatan cho`ziq, 
ixchamlashgan, toq suzgich qanotlari orqaga tortilgan bo`ladi.
3. Yapaloqsimon, ikki yon tomondan qisilgan tipdagi baliqlar. Bu tipdagi baliqlar 
o`z navbatida leshsimon (lesh, zog’ora baliq), oysimon (oy baliq) va 
kambalasimon (kambala) baliqlarga bo`linadi. Bu baliqlar suvning turli 
qatlamlarida uchraydi. Masalan: oy baliq suvning juda qalin joyida, lesh suv 
tubiga yaqin qalinlikda va kambala suv tubida yashaydi.
4. Ilonsimon tipdagi baliqlar. Bularga ilonbaliq va dengiz nina balig’i kiradi. 
Ularning gavdasi tortilgan bo`lib, uning ko`ndalang kesigi to`garak, yumaloq 
shaklda ko`rinadi. Suv o`tlari ko`p bo`lgan qalinlikda yashaydi.
5. Tasmasimon tipdagi baliqlar. Bularga qirol seld balig’i kiradi. Bu baliqlarning 
gavdasi tortilgan hamda ikki yon tomondan qisilgan bo`ladi, yaxshi suza 
olmaydi.

---

Baliqlarning o`zini himoya qilishi.
Ma`lumki, baliqlar atrof muhit rangiga moslashgan bo`ladi, bu bilan esa ular 
o`zlarini himoya qiladi. Biroq litoral zonada yashaydigan baliqlarning rangi 
xilma-xil bo`lib, shu zonaning turli qismidagi rangiga mos holda bo`ladi 
(kambala, buqa baliq). Pelagik zonadagi baliqlarning orqa qismi ko`kish-yashil 
rangda, qorni esa kumush rangida bo`ladi. Ko`pgina baliqlar gavda shakllari va 
har xil o`siqlari bilan atrofidagi narsalarga o`xshaydi. Ba`zi baliq turlarining rangi 
bir kecha-kunduzda ham o`zgarib qolishi mumkin. Masalan: kunduzi gavdasi 
bo`ylab to`g’ri qora chiziq o`tgan bo`lsa, kechasi gavdasida ko`ndalang chiziqlar 
paydo bo`ladi. Bundan tashqari ayrim baliqlarda uchraydigan turli xil ignalar, 
tikanlar va o`tkir shu`lalar ham muhofaza rolini o`ynaydi.
Nayza dumli skat dumining ustiga o`rnashgan arra tishli katta ignalari 
bilan hatto odamni ham jarohatlashi mumkin. Arrabaliq o`zini himoya qilishda va 
o`ljasiga hujum qilishda qirrasi o`zgargan plakoid tangachalardan hosil bo`lgan 
yirik tishchalar o`rnashgan rostrumidan foydalanadi. Ba`zi baliqlarda elektr 
organlari ham bor bo`lib, bu organlar himoya va o`ljasini o`ldirish uchun xizmat 
qiladi. Bunday baliqlarga elektr skatlar, elektr ilon balig’i va elektr laqqa baliqlari 
misol bo`la oladi. Ayrim mayda baliqlar (treskalar, skumbriyalar) o`zlarini 
muhofaza qilish uchun boshqa hayvonlardan foydalanadi, ya`ni ular 
meduzalarning soyaboni ostiga kirib oladi.

---