Mavzu: Xalqali modulyator. Bajardi: ki20 03-guruh talabasi Astanov S. Qabul qildi: Jumaboyev T. Mavzu: Xalqali modulyator Reja

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI

"Kompyuter injiniring" fakulteti

MUSTAQIL ISH-№1

Mavzu: Xalqali modulyator.

Bajardi: KI20_03-guruh talabasi Astanov S.
Qabul qildi: Jumaboyev T.

Mavzu: Xalqali modulyator
Reja;
1.kirish.
2.modulyator haqidan tushincha .
3.xalqali modulyator.

Kirish

Fanining maqsad va vazifalari
Fanni o‘rganishdan maqsad turli radiosignallarni shakllantirish, radioqabul qilish, radiouzatish qurilmalari asosiy funksional qismlari, kompyuter injiniringidagi fizik jarayonlar, ularni matematik modeli orqali tahlil etish, asosiy ko‘rsatgichlarini o‘lchash va tahlil etishdan iborat.
Fanni o‘rganish davomida axborotlar, signallar va turli xalaqitlarni matematik tarzda tasvirlash signallarni shakllantirish usullari, ularning elektr zanjirlardan o‘tganda o‘zgarishi, analog va raqamli shaklda axborotlarni uzatish asoslari, aloqa qurilmalari xalaqitbardoshligi; aloqa tizimlari axborot uzatish qobiliyati; xalaqitbardosh kodlar; signallarni optimal qabul qilish; optimal filtrlash; aloqa tizimidan samarador foydalanish usullari, uyali aloqa tizimi asoslari o‘rganiladi.

Modulyator (radiotexnika va aloqada) — modulyasiyalovchi qurilma (qarang Modulyasiya). Asosan, elektr aloqa va radioeshittirishdagi uzatuvchi qurilmalarning tarkibiy kismi. M.da = 104— 1015 gs chastotali toʻlqinlar yoki garmonik tebranishlar axborot eltuvchi hisoblanadi. Garmonik tebranishlar yoki toʻlqinlarning qanday parametri oʻzgartirilishiga qarab, tebranishlar modu-lyasiyasi amplitudali, chastotali, fazali yoki aralash xillarga boʻlinadi. M.lar ham shunga yarasha har xil boʻladi. Har qanday M.ning asosiy kismi — boshqaruvchi element (tranzistor, elektron lampa, klistron va boshqalar); uning yordamida signal modulyasiyalanadigan tebranishlar yoki toʻlqinlarga taʼsir qiladi.^[1]
(radiotexnika va aloqada) — modulyatsiyalovchi qurilma (q. Modulyatsiya). Asosan, elektr aloqa va radioeshittirishdagi uzatuvchi qurilmalarning tarkibiy kismi. Modulyatorda = 104 — 1015 gs chastotali toʻlqinlar yoki garmonik tebranishlar axborot eltuvchi xisoblanadi. Garmonik tebranishlar yoki toʻlqinlarning qanday parametri oʻzgartirilishiga qarab, tebranishlar modu-lyatsiyasi amplitudali, chastotali, fazali yoki aralash xillarga boʻlinadi. Modulyatorlar ham shunga yarasha har xil boʻladi. Har qanday Modulyatorning asosiy kismi — boshqaruvchi element (tranzistor, elektron lampa, klistron va b.); uning yordamida signal modulyatsiyalanadigan tebranishlar yoki toʻlqinlarga taʼsir qiladi.
Bundan ko‘rinadiki, BM signal spektri AM signal spektriga o‘xshash bo‘lib,
faqat tashuvchisi mavjud emas. 4.12-rasmda Garmonik AM va garmonik BM signallarning vaqt diagrammalari keltirilgan.
Garmonik BM signalning vaqt diagrammasi (ossillogrammasi)dan ko‘rish mumkinki, bunda ushbu signal yuqori chastotali tebranish bilan to‘ldirilgan bo‘lib, ammo bu yerda tashuvchi tebranishning o‘zi mavjud emas. Bundan tashqari o‘rovchisining qiymati musbatdan manfiyga o‘tganida (modulyatsiyalovchi signalning qiymatiga muvofiq) yuqori chastotali to‘ldiruvchining fazasi 180° ga o‘zgaradi (sakraydi). Natijada, agar bunday BM signal 𝜔₀ chastotaga sozlangan tebranish konturiga berilsa, unda o‘sha vaqtda yuzaga keladigan tebranish keyingi davr tebranishi bilan bostiriladi (kompensatsiyalanadi). Shunday qilib, konturning chiqish effekti amaliy jihatdan deyarli minimal bo‘ladi.

, halqali modulyator sxemasi 5.8 (b-rasmda keltirilgan.

Bunda tashuvchi chastota sxemaning ikkita yelkasiga bir xil faza bilan, modulyatsiyalovchi chastota esa qarama-qarshi faza bilan ta’sir etadi. BM chiqishida 𝜔₀ ± Ω chastotali signalni hosil qilamiz, bunda tashuvchi chastota kompensatsiyalanadi (yo‘qoladi), chunki diodlardan o‘tayotgan tok va 𝜔₀ chastotalar qarama-qarshi faza bilan o‘tadi. BM sifatida halqali modulyator (HM) deb ataluvchi ikkita ikki taktli amplituda modulyatori birlashmasidan iborat sxema ham ishlatiladi


Tr1 ^{𝑅1 VD1} Tr2

_b) 𝐶_{1 𝑅2 VD2}
𝐶₂ ^{𝑅3 VD3}

_{𝑅4 VD4}

Tr3 𝑈₀ cos 𝜔₀𝑡
5.8-rasm. b) – halqali modulyator


Xulosa o‘rnida quyidagilarni keltiramiz. BM signal spektrining kengligi AM

signal spektrining kengligi bilan teng. BMda AMga nisbatan uzatkichning quvvatidan samarali foydalaniladi, chunki bunda tashuvchi chastotani nurlatish uchun hech qanday energiya sarflanmaydi. Shunga qaramasdan BM keng qo‘llanilmaydi, chunki qabul qilish tomonida BM signaldan foydali axborot signalini ajratib olish uchun zarur bo‘lgan tashuvchini tiklashning iloji yo‘q.

radioaloqa uzoqligini saqlab qolgan holda radiouzatkich quvvatini kamaytirish;
 uzatilayotgan signal polosasini ikki marta qisqartirish, buning natijasida esa radioqabullagich o‘tkazish polosasini (oralig‘ini) qisqartirish (toraytirish) hamda bitta aloqa liniyasida kanallar sonini ko‘paytirish imkoniyati paydo bo‘ladi;
 radioqabullagichda signal/shovqin nisbatini oshirish.

Bir polosali modulyatsiya (BPM; inglizcha – single side band, SSB) deb spektrida faqat bitta yon tomon: yuqori yoki pastki polosasi mavjud bo‘lgan amplituda modulyatsiya turiga aytiladi. Bir polosali modulyatsiya AM signal spektridagi tashuvchi va bitta yon polosani bostirish orqali hosil qilinadi. Bunda spektrda faqatgina bitta yon polosa qoladi. Garmonik BPM signal agar yuqori polosadan foydalanilsa quyidagicha ifodalanadi [2]
𝑠_𝐵𝑃𝑀(𝑡) = ^𝑚𝑈0 cos(𝜔₀ + Ω)𝑡. (5.20)

BPM signal agar pastki polosadan foydalanilsa (5.20) ifodadagi Ω oldidagi

“+” ishorasi “–” ishorasiga o‘zgaradi, ya’ni 𝜔₀ − Ω bo‘ladi.

Bir polosali signalni hosil qilishda ikki usuldan foydalaniladi: 1. Filtrlash usuli;

2. Fazakompensatsiya usuli.

Filtrlash usulida balansli modulyator yoki halqali modulyator yordamida BM signal hosil qilinadi va hosil bo‘lgan signalning bitta polosasi (yuqori yoki pastki) filtr orqali filtrlanadi. Filtr sifatida oddiy polosa filtrlaridan foydalanish mumkin. BPM signalni shakllantirish qurilmasining strukturaviy sxemasi 5.9a-rasmda va uning ish jarayonini tushuntiruvchi chizma 5.9b-rasmda keltirilgan.

Yuqoridagi ko‘rib chiqilgan fil'trlash usuli ω₀+Ω1 va ω₀-Ω1 chastotalar orasidagi masofa katta bo‘lganda ishlatiladi, aks xolda esa fazakompensasiya usuli qo‘llaniladi. Bu usulda ikkita balansli yoki xalqali modulyatorlar va ikkita fazasurgich summator yoki ayruvchi qurilmalardan foydalaniladi.