Mavzu: xalqaro temperatura shkalasi reja

b) c)

3-rasm. Shkala turlari: a) bir tomonlama shkala; b) ikki tomonlama shkala;
c) nolsiz shkala.


Koʻrsatkichning vaziyati uning shkala boshidan chiziqli yoki burchakli siljishi bilan aniqlanadi. Koʻrsatkich vaziyati bilan sanoq orasidagi bogʻlanish shkala xarakteristikasi deyiladi. Koʻrsatkichi burchakli siljiydigyan asboblarning shkala xarakteristikasi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
n = f()
bunda:  - koʻrsatkichning shkala boshidan burilish burchagi.
Toʻgʻri chiziqli shkalali asboblar uchun
n = f(L)
bunda: L - koʻrsatkichning shkala boshidan chiqizli siljishi.
Etalonlar va shunday turdagi oʻlchashlar mavjudki, ular shkalani bevosita qayta tiklaydi va ularda oʻlchash birligi degan tushunchani qoʻllash oʻrinli emas. Bunday turdagi oʻlchashlarga, masalan juda keng tarqalgan (xalqaro miqyosda) fotomateriallarning yorugʻ sezuvchanlik sonlari shkalasi boʻyicha, jism qattiqligini sonli shkalasi boʻyicha oʻlchashlar misol boʻla oladi. Ranglar atlasini qoʻllash bilan belgilangan shkalalarda ranglarni oʻlchash keng tarqalgan boʻlib, bularda ranglar namunasi ularni nomi bilan yoki shartli nomerlar bilan belgilangan boʻladi.
Bulardan tashqari maxsus etalonli qurilmasiz xalqaro shkalalar ham mavjud, masalan yer qimirlashi kuchining xalqaro shkalasi, Bofort boʻyicha shamol kuchining balli shkalasi va h.k.
Demak:

1. 
   shkala etalonsiz boʻlishi mumkin, lekin etalon shkalasiz boʻlishi mumkin
   

emas;

2. 
   shkala oʻlchov birligisiz boʻlishi mumkin, lekin oʻlchov birligi shkalasiz
   

boʻlishi mumkin emas.
Bularni hammasi shunday ma’noni bildiradiki, metrologiya “oʻlchashlar shkalasi”, “oʻlchashlar birligi” tushunchasiga nisbatan umumiy va fundamental tushuncha hisoblanadi.
Ba’zi hollarda, amalda, kattalik qiymatini bir shkaladan boshqasiga oʻtkazish zarurati toʻgʻilsa, quyidagi ifoda boʻyicha amalga oshiriladi:

1
y  x  х  ^{y2  y1} _,
х₂  х₁
bu yerda x va y – birinchi va ikkinchi shkalalardagi nuqtalar; x₁, x₂, y₁, y₂ – shkaladagi birinchi va ikkinchi reperli (tayanch) nuqtalar.

2.