Mavzu: Xaqqoniy qiymat bo’yicha hisoblab chiqilgan baxolar va ular bilab bog’liq ochib beriladigan ma’lumotlar auditi

Bashoratli qadriyatlarning mohiyati... Hisoblanadigan qiymatlar, tekshiriladigan korxona xodimlari tomonidan, ularni aniqlashning aniq usullari mavjud bo'lmaganda, ayrim ko'rsatkichlarning qiymatlarini ularning kasbiy baholari asosida taxminan aniqlanishi yoki hisoblanishi tushuniladi.

Bashoratli qiymatlarning namunalari:

• taxminiy zaxiralar;
• amortizatsiya;
• hisoblangan daromad;
• kechiktirilgan soliq aktivlari va majburiyatlari;
• moliya-xo'jalik faoliyati natijasida ko'rilgan zararni qoplash uchun zaxira;
• qurilish shartnomalari bo'yicha yo'qotishlar, ular tugashidan oldin tan olinadi.

540-sonli ISA "Buxgalteriya hisobi auditi" auditi bo'yicha xalqaro standartning asosiy qoidalarini tushuntiradi. Standartning alohida bo'limlari batafsil tavsiflanadi.

Bashoratli qiymatlar deganda bu aniq qiymatlarni aniqlashning iloji bo'lmasa yoki iqtisodiy sub'ektdan tashqarida bo'lgan mustaqil hisob-kitoblar bo'lmagan taqdirda, buxgalteriya hisobi qoidalariga muvofiq qabul qilinadigan buxgalteriya hisobi ko'rsatkichlarining taxminiy qiymatlari tushuniladi.

Ushbu ko'rsatkichlar quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• Shubhali qarz zaxirasi.
• Qimmatli qog'ozlarga investitsiyalarning qadrsizlanishi uchun zaxira.
• Shartnomalarga muvofiq hisob-kitob qilinmagan ishlar va xizmatlar uchun kreditorlik qarzlari.
• Kelgusi xarajatlar va to'lovlar uchun zaxira.

ISA 540-sonli "Buxgalteriya hisob-kitoblarining tabiati" bo'limida hisoblash texnikasiga qarab smetalar sodda va murakkablarga bo'linishi ta'kidlangan. Oddiy smetalar bitta hisob-kitob asosida hisoblanadi (masalan, jamg'arma mablag'lari - olingan foydaning belgilangan foizida; hisobot davri xarajatlariga kiritilgan ijara haqi - shartnoma bo'yicha). Kompleks hisob-kitoblar bir necha ko'rsatkichlar asosida maxsus prognozlardan foydalangan holda hisoblab chiqiladi (masalan, zaxiralar qiymatining pasayishi natijasida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan yo'qotishlarni baholash joriy ma'lumotlarni jiddiy tahlil qilishni va sotish hajmlarini bashorat qilishni talab qilishi mumkin).

540-sonli ISA-da "Mustaqil bahodan foydalanish" bo'limiga muvofiq, auditorlik tashkiloti mustaqil baho olib, uni xo'jalik yurituvchi sub'ekt tomonidan hisoblab chiqilgan qiymat bilan taqqoslashi mumkin. Mustaqil baholash sifatida auditorlik tashkiloti uchinchi tomon baholovchilari tomonidan belgilangan qiymatlardan foydalanishi mumkin. Auditor, shuningdek, ma'lumotlarni mustaqil ravishda baholash, taxminlarni ko'rib chiqish va taxminiy qiymatni shakllantirish uchun foydalaniladigan hisoblash tartib-qoidalarini qo'llash huquqiga ega.

Bundan tashqari, oldingi davrlarda ishlatilgan taxminlarni ushbu davrlarning haqiqiy natijalari bilan taqqoslash foydali bo'lishi mumkin. Masalan, auditor mustaqil ravishda o'zida mavjud bo'lgan ma'lumotlarga asoslanib, qimmatli qog'ozlar narxining o'zgarishini bashorat qilishi mumkin. Bunday holda, qimmatli qog'ozlar qiymatining pasayishini tekshirish uchun u faqat prognozini moliyaviy hisobotdagi ushbu qiymatning taxminiy qiymati bilan taqqoslashi kerak.

540-sonli ISA-ning "Keyingi voqealarga umumiy nuqtai" bo'limida hisoblangan smetani qo'llab-quvvatlaydigan keyingi voqealarni tahlil qilish uslubi qo'llanilgan taqdirda, auditor tekshirilayotgan davr tugaganidan keyin, lekin auditorlik tekshiruvi tugagunga qadar sodir bo'lgan harakatlar va hodisalarni tahlil qilishi mumkin. Bunday keyingi voqealar korxona tomonidan tuzilgan buxgalteriya hisob-kitoblari to'g'risida auditorlik dalillarini taqdim etishi mumkin. Bunday harakatlar va hodisalarni tahlil qilish iqtisodiy operator tomonidan hisob-kitoblarni hisoblash yoki mustaqil hisob-kitoblardan foydalanish uchun foydalaniladigan protseduralarni tahlil qilish va tekshirish zarurligini kamaytirishi yoki hatto bekor qilishi mumkin. Masalan, qimmatli qog'ozlar stavkasining pasayishi o'tgan yili xo'jalik yurituvchi sub'ekt tomonidan yig'ilgan zaxiraning ishonchliligini tasdiqlashi mumkin.

ISA 540-sonli Auditorlik protseduralari natijalarini baholashga muvofiq, auditor buxgalteriya hisob-kitoblarining mijozning ishi to'g'risida ma'lumotlarga va auditorlik tekshiruvi paytida olingan boshqa auditorlik dalillariga muvofiqligi asosida buxgalteriya hisob-kitoblarining asosliligini yakuniy baholaydi.

Agar mavjud auditorlik dalillari asosida auditorlik tashkiloti tomonidan aniqlangan taxminiy qiymat va moliyaviy hisobotda aks etgan shunga o'xshash ko'rsatkich o'rtasida farqlar mavjud bo'lsa, u holda auditorlik tashkiloti hisobotga tuzatish kiritish zarurligi to'g'risida qaror qabul qiladi. Agar farq ahamiyatsiz bo'lsa, masalan, moliyaviy hisobotda ko'rsatilgan miqdor qabul qilinadigan oraliqda bo'lsa, tuzatish talab etilmasligi mumkin.

Agar firma farqni muhim deb hisoblasa, u tashkilot rahbariyatiga smetani qayta ko'rib chiqishga taklif qilishi mumkin. Agar xo'jalik yurituvchi sub'ektning rahbariyati bunday qayta ko'rib chiqishni rad etsa, u holda bu farq xato deb hisoblanadi va moliyaviy hisobotga ta'sirining ahamiyatini baholashda barcha boshqa xatoliklar bilan birgalikda ko'rib chiqiladi.

Auditorlik tashkiloti shuningdek, muhim deb tan olingan ayrim ko'rsatkichlar bo'yicha baholarning farqlari o'xshash xususiyatga ega ekanligini aniqlaydi, natijada ular to'planib, moliyaviy hisobotga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin.

Auditor, shuningdek, moliyaviy hisobotlarning ishonchliligiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan ayrim miqdordagi farqlarni ortiqcha baholash yoki past baholash tendentsiyasining mavjudligini ham baholashi kerak. Bunday hollarda auditor smetalarni jamoaviy ravishda baholashi kerak.

E’tiboringiz uchun raxmat!