Mavzu: Xitoy tili fonetik va fonologik sathi. Fxit-2202 guruh talabasi

Mavzu:Xitoy tili fonetik va fonologik sathi.
FXIT-2202 guruh talabasi
Akbaraliyeva Zarnigor
Fonetika keng maʼnoda til va nutqning tovush tomonini oʻrganuvchi tilshunoslikning bir tarmogʻidir. Tor ma'noda fonetika nutq tovushlarini (shuningdek, "substansial fonetika") va til tizimidagi tovush vositalarining ishlashini (shuningdek, "funktsional fonetika") o'rganadigan fonologiyani o'rganadigan fan sifatida ajralib turadi.
Fonologiya (yunoncha phōnĮ "tovush" + lós "o'rganish" so'zidan) tilning tovush tarkibining tuzilishini va til tizimidagi tovushlarning ishlashini o'rganadigan tilshunoslikning bo'limi. Fonologiyaning asosiy birligi - fonema, asosiy tadqiqot ob'ekti - fonemalarning qarama-qarshiliklari (oppozitsiyalari) bo'lib, ular birgalikda tilning fonologik tizimini tashkil qiladi.
Xitoy Xalq Respublikasining rasmiy tili - (普通话 рǔtōnghuà (pǔtōnghua, so'zmaso'z "umumiy til"), uning fonetikasi va lug'ati Pekin shevasining talaffuz me'yoriga asoslanadi. Xitoy tilining asosiy fonetik birligi bo'g'indir. Boʻgʻin boʻgʻin boshida undosh – initsial ((声母， shēng mǔ) shēng mǔ) va boʻgʻin oxiridagi unli – final (韵母， yùn mǔ) - undoshdan, shuningdek, ohangdan iborat. Zamonaviy mandarin tilida 400ga yaqin asosiy bo'g'inlar mavjud.
Tonlar xitoy fonetikasining asosiy farqlovchi xususiyatidir. Xitoy tilida 4 ta ton + bir oz stresssiz ohang mavjud. Ohang bir xil bo'lgan bo'g'inlarning ma'nosini farqlash uchun kerak.
妈 mā - ona 麻 má - kanop 马 mǎ - ot 骂 mà - urushmoq 吗 ma – so‘roq yuklamasi
Birinchi to‘n: baland va tekis, ā bilan belgilanadi.
Ikkinchi to‘n: ko‘tariluvchi, á bilan belgilanadi.
Uchinchi to‘n: avval tushib, keyin ko'tariladi, ǎ bilan belgilanadi.
To'rtinchi to‘n: yuqoridan pastga tushish, à bilan belgilanadi.
To‘n belgisi har doim finaldan yuqorida joylashgan. Agar to‘n belgisi oxirgi i ustiga qo'yilsa, nuqta yozilmaydi: nǐ, nín. Qo‘shma finalli bo‘g‘inlarda og‘iz kengroq ochilgan (a, o, e, i, u, ü) talaffuz paytida ohang belgisi ustiga qo‘yiladi: mao, dài, péi. Yengil to’n ba'zan "nol" deb ham ataladi. Yengil ohang zaifroq va qisqaroq talaffuz qilinadi. Transkripsiyada yengil to‘n hech qanday belgi bilan ko'rsatilmaydi.
Masalan: 好吗Hǎo ma? 你呢 Nǐ ne? 爸爸 Bàba; 谢谢 xièxie
Initsiallar faqat bitta undosh tovush bilan ifodalanishi mumkin. Xitoy tilida 21 ta bosh harf mavjud. Yakuniy tovush bitta unli (oddiy) yoki bir nechta (qo'shma) tovushdan iborat bo'lishi mumkin. Xitoy tilida 38 ta final bor
不 inkor yuklamasining modulyatsiyasi 1) 不(bù) inkor yuklamasi to‘rtinchi ohang bilan talaffuz qilinadi. Lekin agar 不 dan keyin to‘rtinchi ohangli bo‘g‘in kelsa, u holda 不 ikkinchi ohang sifatida o‘qiladi. Masalan: 不是 (bú shì) – yoq 不去 (bú qù) – bormaslik 不要 (bú yào) – istamaslik 2) Fe'l takrorlangan (tasdiq-inkor) jumlalarda 不 bir xil fe'llar orasida bo'lsa, biz 不 ni yengil tonda o'qiymiz, transkripsiyada ton belgisi qo'yilmaydi, masalan: 是不是 [shì bu shì] – ha yoki yo‘q 去不去 [qù bu qù] – borish yo boraslik
3-ton modulyatsiyasi 3-tonning ikki bo‘g‘ini birga o‘qilganda birinchi bo‘g‘in ikkinchi ohangda o‘qiladi. Agar uchinchi tonning ketma-ket uch yoki undan ortiq so'zlari bo'lsa, oxirgisidan tashqari barcha ohanglar o'zgaradi. Transkripsiya 3-ton belgisini saqlab qoladi. 你好 (nǐ hǎo - ní hǎo 我很好 (wǒ hěn hǎo - wó hén hǎo
Apostrof Oddiy bo‘g‘indan keyin yengil to‘nlar bilan boshlanuvchi bo‘g‘inlarda kelganda bo‘g‘in qismlarining o‘rtsida transkripsiyasida apostrof qo‘llaniladi, masalan:
xiān [xiān] - birinchi xīān [Xīān] - Sian

yī +	первый тон	→ yì	一 杯 (yī bēi → yì bēi) – один стакан
второй тон	一瓶 (yī píng → yì píng) – одна бутылка
третий тон	一起 (yī qǐ → yì qǐ) – вместе
yī +	четвертый тон	→ yí	一个 (yī gè → yí gè) – одна штука

（一） Modulyatsiyasi "一" ning boshlang'ich toni birinchi tondir. “一” yakka holda talaffuz qilinsa, so‘z birikmasi yoki gap oxirida bo‘lsa, tartib son vazifasida qo‘llanilsa, birinchi tonda talaffuz qilinadi. Boshqa hollarda, "一" modulyatsiya qilinadi: birinchi, ikkinchi va uchinchi tonlardan oldin, to'rtinchi tonga, to'rtinchi tondan oldin ikkinchi tonga o'zgaradi.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!! 谢谢