Mavzu XVI asrdan XX asr boshlarigacha O’zbekistonda ijtimoiy-falsafiy tafakkur Reja

Tsivilizatsiyali rivojlanish va mulkiy plyuralizm. Bozor munosabatlari sharoitida mahsulot sifati va samaradorligini yaxshilashning muhim qonuniyatlaridan biri raqobatli muhitni yaratish, kishilarda xo’jayinlik hissini shakllantirish, mehnat mahsuliga egalik qilish, shaxsiy manfaatdorlik va uni davlat manfaatlari bilan bog’lash muhim tamoyil sifatida joriy etila boshlandi. Mehnatni tashkil etish jarayonida kishilarning kasbiy mahorati, bilimi, tajribasi, ko’nikma va malakasi, mehnat madaniyati, mehnatni tashkil etishga ijodiy yondashish kishilarning mehnat va mulkka bo’lgan munosabatini ko’rsatuvchi mezonga aylandi.
Mulk nima? Har bir inson o’zining ongli faoliyatida mulkka ega bo’lishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi. Bu mulk insonning aqliy va jismoniy mehnat faoliyatida yaratilgan va uning barqaror yashashi uchun kafolat beradigan moddiy va intellektual boylikdir.
Mulk avloddan-avlodga meros bo’lib o’tishi ham mumkin. Mulk mulkdorning tasarrufida bo’lgan barcha tirikchilik va ishlab chiqarish vositalaridir. Mulkning shaxsiy, xususiy, jamoa, davlat mulki singari shakllari mavjud. Mulk egasi o’z tasarrufidagi mulkni avaylab-asraydi, tejaydi, undan oqilona foydalanadi va muttasil ravishda ko’paytirishga harakat qiladi.
Bozor munosabatlariga o’tish davrida davlat xususiy mulkni qo’llab-quvvatlaydi, mulkchilikning turli shakllarini rivojlantiradi, xususiy mulk daxlsizligini huquqiy kafolatlaydi, tadbirkorlik va ishbilarmonlikni rivojlantirish uchun imtiyozli kreditlar berishni yo’lga qo’yadi. Bu esa ularning mulkdor bo’lishi, o’rta mulkdorlar sinfining shakllanishi uchun keng imkoniyat yaratadi.
Mustaqillik sharoitida aqliy mehnat mahsuli bo’lgan fan, san’at asarlari, darsliklar, o’quv qo’llanmalari, ta’lim-tarbiyaning yangi kontseptsiyalarini yaratish intellektual mulk hisoblanadi. Intellektual mulk egasi o’z mehnati mahsulini o’z xohishicha tasarruf etadi. Bunday mulkning qadr-qimmati, bahosi, sifati, jamiyatda tutgan o’rni raqobatli muhitda yaqqol namoyon bo’ladi. Intellektual mulkning talabgori, buyurtmachisi davlat va jamiyatdir.
Mehnat jarayonida yaratiladigan har qanday mahsulot o’z qiymatiga ega bo’ladi. Qiymat mahsulotda o’z ifodasini topadigan xodimning aqliy va jismoniy kuchi, qobiliyati, bilimi, sarflagan vaqti, xom ashyo, yoqilg’i, energiya, yo’l xarajatlari uchun mablag’i va hokazolardir. Mulkdor mahsulot ishlab chiqarishga kamroq xarajat qilib, ko’proq foyda olishga intiladi. Foyda bozor munosabatlari sharoitida amal qiladigan muhim qonuniyatlardan biridir. Xususiy mulkning rivojlanishida foyda hal qiluvchi o’rin tutadi. Hozirgi paytda mehnat, mulk, foyda tushunchalarini falsafiy-iqtisodiy jihatdan teran idrok etish, yoshlar dunyoqarashida yangicha iqtisodiy tafakkurni shakllantirish ularning jahon tsivilizatsiyasi andozasi talablari darajasida fikr yuritishi va faoliyat ko’rsatishi uchun zamin yaratadi.
O’zbekistondagi demokratik jarayonlar jahon tsivilizatsiyasi bilan uyg’unlashishning yana bir imkoniyatidir. O’zbekistonning jahon tsivilizatsiyasiga qo’shilib borishida demokratik jarayonlarni va rivojlangan davlatlarning siyosiy tajribalarini ijodiy o’rganish va hayotga tatbiq etish muhim o’rin tutadi.
O’zbekiston qonunchiligini xalqaro huquq talablariga muvofiqlashtirish, nufuzli xalqaro tashkilotlarga a’zo bo’lish, hokimiyatni qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi, sud hokimiyatlariga bo’lish, mamlakat Prezidentini muqobillik asosida saylash, fikrlar xilma-xilligi va ko’ppartiyaviylik tizimini qaror toptirish, demokratik qadriyatlarni hayotga tatbiq etish, O’zbekistonning jahon tsivilizatsiyasiga qo’shilib borayotganidan dalolat beradi.
O’zbekistonning jahon tsivilizatsiyasiga kirib borishidagi tajribalarini falsafiy idrok etish va umumlashtirish ayniqsa muhimdir. Prezident I.A. Karimovning qator asarlarida yuksak ma’naviyat jamiyat taraqqiyotida muhim omil ekanligi to’g’risidagi g’oya yangicha falsafiy tafakkurning metodologik asosi, jahon taraqqiyoti tajribalariga tayanishning yorqin namunasidir. Milliy g’oya va milliy mafkura o’zida mamlakatimizning jahon tsivilizatsiyasiga qo’shilish nazariyasi, yo’llarini yaqqol aks ettiradi.
O’zbekistonning jahon tsivilizatsiyasiga qo’shilish tajribasi, uning milliy g’oyasi va mafkurasi rivojlanayotgan mamlakatlar uchun olamshumul ahamiyat kasb etadi. Hozirgi zamon tsivilizatsiyasining muhim xususiyatlarini va O’zbekistonning tsivilizatsiyali taraqqiyot yo’lidan jahon hamjamiyatiga qo’shilib borishini, milliy g’oya va mafkurani falsafiy idrok etish talabalarda vatan tuyg’usi, ma’rifatparvarlik, milliy g’urur, burch, masuliyat hissini tarbiyalashga yordam beradi.