BAJARDI: Inomjonov Mirjalol Yalpi milliy mahsulot (YaMM)- millliy xoʻjaliklarda bir yil davomida vujudga keltirilgan va bevosita isteʼmolchilarga borib tushishi mumkin boʻlgan tayyor pirovard mahsulot va xizmatlarning bozor bahosidagi qiymatidan iborat boʻladi. YaMM milliy Iqtisodiyotda yil davomida ishlab chiqarilgan barcha pirovard mahsulot (xizmatlar) ning bozor baholaridagi summasi. Joriy yilda ishlab chiqilgan barcha mahsulotlar sotilmasligi mumkin, ularning bir qismi zaxiralarni toʻldiradi. Yaʼni YAMM xajmini hisoblab topishda zaxiralarning xar qanday oʻsishi hisobga olinishi zarur, chunki YaMM yordamida joriy yildagi barcha mahsulotlar (sotilgan yoki sotilmagan) hisobga olinadi. - YaMM milliy Iqtisodiyotda yil davomida ishlab chiqarilgan barcha pirovard mahsulot (xizmatlar) ning bozor baholaridagi summasi. Joriy yilda ishlab chiqilgan barcha mahsulotlar sotilmasligi mumkin, ularning bir qismi zaxiralarni toʻldiradi. Yaʼni YAMM xajmini hisoblab topishda zaxiralarning xar qanday oʻsishi hisobga olinishi zarur, chunki YaMM yordamida joriy yildagi barcha mahsulotlar (sotilgan yoki sotilmagan) hisobga olinadi.
- Milliy ishlab chiqarishning yalpi hajmini toʻgri hisoblab chiqarish uchun, mazkur yilda ishlab chiqarilgan barcha mahsulot va xizmatlar bir marta hisobga olinishi zarur. YaMM hajmini topishda sotilgan va qayta sotilgan mahsulotlarni koʻp marta hisobga olishlarni bartaraf qilish uchun, xalq xoʻjaligining barcha barcha tarmoqlarida yaratilgan qoʻshilgan qiymatlar yigʻindisini olinadi.
Hoz. zamon jahon iqtisodiyotida mamlakatlar oʻrtasida kapital harakatchanligi darajasi gʻoyat yuqori. Natijada bir mamlakat kapitalining qandaydir bir qismidan chet elda foydalaniladi. Ayni paytda esa mamlakatning baʼzi aktivlari (korxonalar, koʻchmas mulklar, qimmatli qogʻozlar) xorijiy fuqarolar va firmalar (norezidentlar)ning egaligida boʻladi. Norezidentlar oʻz mulklaridan olgan daromadlarining bir qismini vatanlariga oʻtkazib turishlari natijasida yalpi ichki mahsulot miqsori bilan tegishli mamlakat ixtiyoridagi amaldagi yalpi daromad (YAMM) miqdori bir-biriga teng kelmay qoladi. Shu bois YAMM hajmini toʻgʻri aniqlash uchun yalpi ichki mahsulotga mamlakatga uning chet ellardagi oʻz fuqarolari mulkidan tushgan daromadlar bilan mamlakatdan chiqib ketgan chet elliklar daromadlari oʻrtasidagi farqni qoʻshish kerak. Chet eddagi mulklardan tushgan daromadlar saldosi ijobiy boʻlsa YAMM hajmi yalpi ichki mahsulotdan koʻp, aksincha holatda kam boʻladi (qarang Milliy daromad, Yalpi ichki mahsulot). - Norezidentlar oʻz mulklaridan olgan daromadlarining bir qismini vatanlariga oʻtkazib turishlari natijasida yalpi ichki mahsulot miqsori bilan tegishli mamlakat ixtiyoridagi amaldagi yalpi daromad (YAMM) miqdori bir-biriga teng kelmay qoladi. Shu bois YAMM hajmini toʻgʻri aniqlash uchun yalpi ichki mahsulotga mamlakatga uning chet ellardagi oʻz fuqarolari mulkidan tushgan daromadlar bilan mamlakatdan chiqib ketgan chet elliklar daromadlari oʻrtasidagi farqni qoʻshish kerak. Chet eddagi mulklardan tushgan daromadlar saldosi ijobiy boʻlsa YAMM hajmi yalpi ichki mahsulotdan koʻp, aksincha holatda kam boʻladi (qarang Milliy daromad, Yalpi ichki mahsulot).
Yalpi milliy mahsulotning xususiyatlari - Makroiqtisodiy ko'rsatkich: YaMM - bu mamlakat iqtisodiyotining holatini aks ettiruvchi ma'lumotlarni tahlil qilishga imkon beradigan makroiqtisodiy ko'rsatkich.
- U milliy ishlab chiqarishga qaratilgan: Bunda faqat ma'lum bir millatning fuqarolari va kompaniyalari ishlab chiqarish omillari, ular mamlakat ichida yoki chet elda bo'lishidan qat'i nazar, hisobga olinadi.
- Mamlakatning ishlab chiqarish quvvati to'g'risida hisobotlar: Muayyan millatning shaxslari yoki kompaniyalarini ishlab chiqarishga qaratilganligi sababli, u o'z fuqarolarining samarali raqobati to'g'risida qimmatli ma'lumotlarni taqdim etadi.
- Ikki marta hisoblashdan saqlaning: ikki marta hisoblashdan qochish uchun oraliq mahsulotlarni hisoblashni istisno qiladi, chunki ular mahsulot yoki xizmatning yakuniy qiymatida hisoblanadi. Masalan, GNP avtotransport vositasining yakuniy narxini o'z ichiga oladi, lekin ishlab chiqaruvchi tomonidan alohida sotib olingan qismlar, masalan, shinalar.
- U belgilangan muddat ichida o'lchanadi: tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish bo'yicha ma'lumotlar ma'lum bir vaqt ichida hisoblab chiqiladi, bu odatda bir yil.
- Iqtisodiy omillar: davlat xarajatlari, shaxsiy iste'mol xarajatlari, milliy investitsiyalar, ishlab chiqarish ishlab chiqarish, nomoddiy mahsulotlar, qishloq xo'jaligi, chet elda istiqomat qilayotgan fuqarolarning daromadlari, eksport va boshqalarni hisobga oladi.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT
Do'stlaringiz bilan baham: |
