Mavzu: Yangi davr Sharq tasavvufi. Reja

Mavzu: Yangi davr Sharq tasavvufi.


Reja:

1. 
   Yangi davr sharq tasavvurlari shakllanish jarayoni
   
2. 
   Sharq madaniyati
   
3. 
   Yangi davr rivojlanish jarayoni
   

1. 
   Falsafa-yi Ulyo: Bu falsafiy tizimda Yunon va Eslatma falsafasi, Zoroastrizm va Islom diniy g'oyalarining ta'sirli bir qo'shilmasi mavjud bo'lib, ularning o'ziga xos tafakkurlarini jamlagan bo'lib, bu falsafiy tizimning asosiy xususiyati hisoblanadi.
   
2. 
   Tafsiliy mantiqiy tadqiqotlar: O'rta asr Sharq falsafasida mantiqiy va fikriy mantiqiy tadqiqotlar rivojlanishga kirishdi. Bu davo mantiqiy qoidalar, mantiqiy muammolar va buronlarni o'rganishga aloqador edi.
   
3. 
   Falsafiy madaniyatning o'zgarishi: O'rta asr Sharq falsafasining uyg'onish davri, intellektual markazlar va olimlar orasidagi muntazam bog'lanish va ta'lim muhitining mavjudligiga asoslangan. Olimlar, filosoflar, adabiyotshunlar va ilmiy tadqiqotchilar o'zaro hamkorlik qilish, falsafiy, ilmiy va adabiyotiy ideyalar almashishishga imkon yaratishdi.
   
4. 
   Falasafa va dinning bog'liqligi: O'rta asr Sharq falsafasida Islom diniy g'oyalar va falsafiy tushunchalar o'rtasidagi bog'liqlik muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Bu davrda olimlar, Islom diniy qoidalarini falsafiy g'oyalar bilan bog'lashga harakat qildilar va diniy g'oyalar tuzilmalarida falsafiy mantiqiy tizimlarni qo'llab- quvvatlashdi.
   
5. 
   Ilmiy tadqiqot va tarixiy yozuvlar: O'rta asr Sharq falsafasida ilmiy tadqiqotchilar shuhrat qozonganlar va ko'plab tarixiy yozuvlarni yaratishdi. Bu davrda ilmiy tadqiqotlar va tarixiy yozuvlar o'zining o'ziga xos usullar va tushunchalar bilan ajralib turadi.
   

O'rta asr Sharq falsafasining uyg'onish davri asosan Islom medeniyati bilan bog'liq bo'lishi, Islom falsafiy tafakkurO'rta asr Sharq falsafasining uyg'onish davri, 8-13 asrlar orasida Islom medeniyati tomonidan rivojlanayotgan davr hisoblanadi. Bu davrda, muhim olimlar va filosoflar Sharq falsafasini Islom dinining tamoyillari
va falsafiy g'oyalariga asoslangan holda rivojlantirishganlar. Bu davrda bir nechta intellektual markazlar, masalan, Bag'dod, Nishapur, Buxoro va Kordova kabi shaharlar, ilm, falsafa va adabiyotning yo'qotilmasligi uchun o'zaro hamkorlik qilishganlar.
O'rta asr Sharq falsafasi, 8-9 asrlarda "falsafa-yi Ulyo" (bozor falsafasi) deb ataladigan falsafiy tizimda boshlangan. Bu tizimda Yunon va Eslatma falsafasi, Zoroastrizmdan olingan g'oyalar va Islom diniy tushunchalari birgalikda yanaqtirilgan. Bu davrda filosoflar, mantiqiy va fikriy mantiqiy tizimni rivojlantirish, ilmiy tadqiqotni qo'llab-quvvatlash va Islom diniy g'oyalarini rivojlantirishga harakat qilish bilan shug'ullanishdi.
O'rta asr Sharq falsafasining xususiyatlari quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin:

1. 
   Falsafa-yi Ulyo: Bu falsafiy tizimda Yunon va Eslatma falsafasi, Zoroastrizm va Islom diniy g'oyalarining ta'sirli bir qo'shilmasi mavjud bo'lib, ularning o'ziga xos tafakkurlarini jamlagan bo'lib, bu falsafiy tizimning asosiy xususiyati hisoblanadi.
   
2. 
   Tafsiliy mantiqiy tadqiqotlar: O'rta asr Sharq falsafasida mantiqiy va fikriy mantiqiy tadqiqotlar rivojlanishga kirishdi. Bu davo mantiqiy qoidalar, mantiqiy muammolar va buronlarni o'rganishga aloqador edi.
   
3. 
   Falsafiy madaniyatning o'zgarishi: O'rta asr Sharq falsafasining uyg'onish davri, intellektual markazlar va olimlar orasidagi muntazam bog'lanish va ta'lim muhitining mavjudligiga asoslangan. Olimlar, filosoflar, adabiyotshunlar va ilmiy tadqiqotchilar o'zaro hamkorlik qilish, falsafiy, ilmiy va adabiyotiy ideyalar almashishishga imkon yaratishdi.
   
4. 
   Falasafa va dinning bog'liqligi: O'rta asr Sharq falsafasida Islom diniy g'oyalar va falsafiy tushunchalar o'rtasidagi bog'liqlik muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Bu davrda olimlar, Islom diniy qoidalarini falsafiy g'oyalar bilan bog'lashga harakat qildilar va diniy g'oyalar tuzilmalarida falsafiy mantiqiy tizimlarni qo'llab- quvvatlashdi.
   
5. 
   Ilmiy tadqiqot va tarixiy yozuvlar: O'rta asr Sharq falsafasida ilmiy tadqiqotchilar shuhrat qozonganlar va ko'plab tarixiy yozuvlarni yaratishdi. Bu davrda ilmiy tadqiqotlar va tarixiy yozuvlar o'zining o'ziga xos usullar va tushunchalar bilan ajralib turadi.
   

Yangi davr Sharq tasavvufi, O'rta asr Sharq falsafasining bir qismiga tegishli bo'lib, 16-18 asrlar oralig'ida rivojlanib o'tgan tasavvufiy g'oyalar va amaliyotlarni ifodalaydi. Bu davrda, tasavvufiy tafakkur va amaliyotlar o'zining o'ziga xos shakl va tizimlarda rivojlandi. Quyidagi asosiy boshqa omillar Yangi davr Sharq tasavvufini belgilashda muhim ahamiyatga ega bo'lgan:

1. 
   Tarixiy kontekst: Yangi davr Sharq tasavvufi, O'rta asr Sharq tarihining muhim vaqti bo'lgan. Bu davrda, Islom medeniyati, uning tarixiy o'zgarishlari va siyosiy tuzumlar o'zgarib ketgan. Bu tarixiy kontekst tasavvufiy tafakkur va amaliyotlarning shakllanishida shakllantiruvchi rol o'ynadi.
   
2. 
   Filosofiyaga ta'sir: Yangi davr Sharq tasavvufi, O'rta asr Sharq falsafasining ta'siridan oqibatlanadi. Aristotel va Yunon filosofiyasi, Eslatma falsafasi va boshqa falsafiy tushunchalar, tasavvufiy g'oyalarni shakllantirishda muhim asosiy manba sifatida qo'llanilgan. Tasavvufiy o'qituvchilar, mantiqiy va fikriy mantiqiy tadqiqotlar bilan tasavvufiy g'oyalarni mustaqil ravishda isbotlab, ularni tasdiq etishga harakat qildilar.
   

1.. Islamda izohlanishlar: Yangi davr Sharq tasavvufi, Islom dinidagi tasavvufiy tushunchalarni izohlab berishga ahamiyat berdi. Tasavvufiy o'qituvchilar, Qur'oni Karim va Hadislar asosida tasavvufiy g'oyalarni ta'riflash va izohlashda ishtirok etdilar. Bu tasavvufiy izohlanishlar, tasavvufiy adabiyotning rivojlanishiga va tarqalishiga olib kelgan.

2. 
   Boshqa mazhablarga ta'sir: Yangi davr Sharq tasavvufi, boshqa islomiy mazhablarga ham ta'sir qildi. Bu davrda, tasavvufiy g'oyalarni o'rganish va amalga oshirish hamda tasavvufiy tarbiya tizimlari boshqa mazhablarda ham o'ziga xos tuzilmalar bilan bog'liq bo'ldi. Masalan, Naqshbandiya, Qadiriyah, Suhrawardiyya va boshqa tasavvufiy tarikatlar Yangi davr Sharq tasavvufida katta ahamiyatga ega bo'ldi.
   
3. 
   Mazkur shaxslar va shayxlarning roli: Yangi davr Sharq tasavvufida katta shaxslar va shayxlarning roli muhim edi. Bu davrda, Baha ad-Din Naqshband, Abdulhalik Gijduvani, Ahmad Sirhindi va boshqalar Yangi davr Sharq tasavvufida o'zining o'ziga xos g'oya va tushunchalarni izhor etdilar. Ularning tasavvufiy adabiyotlari, amaliyotlari va murshidlik faoliyatlari tasavvufiy tafakkur va amaliyotning rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo'ldi.
   

Yangi davr Sharq tasavvufi, O'rta asr Sharq falsafasining ta'siriga o'qibatlanib, tarixiy, falsafiy, diniy va madaniy omillarga asoslangan. Bu davrda rYangi davr Sharq tasavvufi, O'rta asr Sharq falsafasining bir qismiga tegishli bo'lib, 16-18 asrlar oralig'ida rivojlanib o'tgan tasavvufiy g'oyalar va amaliyotlarni ifodalaydi. Bu davrda, tasavvufiy tafakkur va amaliyotlar o'zining o'ziga xos shakl va tizimlarda rivojlandi. Quyidagi asosiy boshqa omillar Yangi davr Sharq tasavvufini belgilashda muhim ahamiyatga ega bo'lgan:

1. 
   Tarixiy kontekst: Yangi davr Sharq tasavvufi, O'rta asr Sharq tarihining muhim vaqti bo'lgan. Bu davrda, Islom medeniyati, uning tarixiy o'zgarishlari va siyosiy tuzumlar o'zgarib ketgan. Bu tarixiy kontekst tasavvufiy tafakkur va amaliyotlarning shakllanishida shakllantiruvchi rol o'ynadi.
   
2. 
   Filosofiyaga ta'sir: Yangi davr Sharq tasavvufi, O'rta asr Sharq falsafasining ta'siridan oqibatlanadi. Aristotel va Yunon filosofiyasi, Eslatma falsafasi va boshqa falsafiy tushunchalar, tasavvufiy g'oyalarni shakllantirishda muhim asosiy manba sifatida qo'llanilgan. Tasavvufiy o'qituvchilar, mantiqiy va fikriy mantiqiy tadqiqotlar bilan tasavvufiy g'oyalarni mustaqil ravishda isbotlab, ularni tasdiq etishga harakat qildilar.
   
3. 
   Islamda izohlanishlar: Yangi davr Sharq tasavvufi, Islom dinidagi tasavvufiy tushunchalarni izohlab berishga ahamiyat berdi. Tasavvufiy o'qituvchilar, Qur'oni Karim va Hadislar asosida tasavvufiy g'oyalarni ta'riflash va izohlashda ishtirok etdilar. Bu tasavvufiy izohlanishlar, tasavvufiy adabiyotning rivojlanishiga va tarqalishiga olib kelgan.
   
4. 
   Boshqa mazhablarga ta'sir: Yangi davr Sharq tasavvufi, boshqa islomiy mazhablarga ham ta'sir qildi. Bu davrda, tasavvufiy g'oyalarni o'rganish va amalga oshirish hamda tasavvufiy tarbiya tizimlari boshqa mazhablarda ham o'ziga xos tuzilmalar bilan bog'liq bo'ldi. Masalan, Naqshbandiya, Qadiriyah, Suhrawardiyya va boshqa tasavvufiy tarikatlar Yangi davr Sharq tasavvufida katta ahamiyatga ega bo'ldi.
   
5. 
   Mazkur shaxslar va shayxlarning roli: Yangi davr Sharq tasavvufida katta shaxslar va shayxlarning roli muhim edi. Bu davrda, Baha ad-Din Naqshband, Abdulhalik Gijduvani, Ahmad Sirhindi va boshqalar Yangi davr Sharq tasavvufida o'zining o'ziga xos g'oya va tushunchalarni izhor etdilar. Ularning tasavvufiy adabiyotlari, amaliyotlari va murshidlik faoliyatlari tasavvufiy tafakkur va amaliyotning rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo'ldi.
   

Ha, albatta! Yangi davr Sharq tasavvufida bir nechta katta shaxslar o'rnini egallagan. Ulardan ba'zilari quyidagilar bo'lishi mumkin:

1. 
   Baha ad-Din Naqshband: O'zbekiston hududi bo'lgan Naqshbandiya tarikatining asoschisi hisoblanadi. Uning tasavvufiy tafakkur va amaliyotlari, Naqshbandiya tarikati asosida rivojlanib, unga katta e'tibor berilgan.
   
2. 
   Abdulhalik Gijduvani: Gijduvani, O'zbekiston hududida yashagan va Naqshbandiya tarikatining keyingi murshidi bo'lgan shaxslardan biridir. Uning tasavvufiy o'qituvchilari va adabiyotlari, tasavvufiy tafakkurning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo'lgan.
   
3. 
   Ahmad Sirhindi: Hindiston hududida yashagan Ahmad Sirhindi, Naqshbandiya tarikatining katta shayxi va o'qituvchisi hisoblanadi. Uning tasavvufiy o'qituvchilari va adabiyotlari, Yangi davr Sharq tasavvufida katta o'rni egallagan.
   
4. 
   Muhyiddin Ibn al-Arabi: Ibn al-Arabi, Andalusiyada yashagan va tasavvufiy fikriyatning katta o'rnini egallagan kishi hisoblanadi. Uning "Fusus al-Hikam" nomli asari, tasavvufiy tafakkur va g'oyalarni tushuntirishda katta ahamiyatga ega bo'lgan.
   
5. 
   Jalal ad-Din Rumi: Rumi, Farg'ona viloyatida yashagan va Mevlevi tarikatining bosh murshidi hisoblanadi. Uning "Mathnawi" asari, tasavvufiy poeziyning eng mashhur namunalaridan biri sifatida bilinadi.
   

Ushbu shaxslar Yangi davr Sharq tasavvufida katta ahamiyatga ega bo'lgan, ularning tasavvufiy o'qituvchilari, adabiyotlari va tarqalgan.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Q. Nazarov va b. Falsafa asoslari. - T.: “O‘zbеkiston”, 2005.
2. Axmedova M. Falsafa.-T.: O‘FMJ, 2006.
3. Xayitov SH., Xayitova K., Ziyautdinova X. Falsafa asoslari. Albom sxema. - T.: Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi, 2009.
4. Shermuxamedova N.A. Falsafa.-T.: Noshir, 2012. -1207 b.
5. Pulatova D., Qodirov M., Ahmedova M. va boshq. Falsafa tarixi: Sharq falsafasi. O‘quv qo‘llanma. –T.: TDSHI.2013.
6. J.Tulenov., G.Tulenova., K.Tulenova. Falsafa. –T.: Fan va texnologiya, 2016.
7. G.Tulenova, D.Sagdullayeva. Falsafa (O‘quv qo‘llanma ). - T.: “Aloqachi”, 2019.