Mavzu: Yaylov o’simliklarining ekologik-meliorativ ahamiyati

Mavzu:Yaylov o’simliklarining ekologik-meliorativ ahamiyati

Ekologiya atamasi yunoncha "eykos"-yashash joyi, makon, boshpana va "logos" - fan, tushuncha so'zlaridan tashkil topgan bo' li b, tirik organizmlarning tashqi Illuhit bilan o'zaro munosabatlarini o'rganadigan biologik fan hisoblanadi. Hozirgi kunda ekologiya universal fan hisoblanib, bir necha fanlarni qalllrab oluvchi sohadir; muhit omillarining o'silllliklar, hayvonlar organizmiga ta'sirini, organizm va populyatsiyaning muhit olllillariga kO'rsatadigan ta'sirini, populyatsiyalar miqdori va tizimini turg'un saqlovchi jarayonlarni, tabiiy guruhlarning hiologik mahsuldorligini, ekosistemalarning o' zgarish qonuniyatlarini va biosferani o'rganadi .
Yaylovshunoslik ekologiyaning tarmoqli, ya'ni, o'simliklar ekologiyasi yo'nalishiga tegishli bo'lganligi bois endigi fikrmulohazalar o'simliklar qoplami yoki turlar masalalarini qamrab oladi. Organizmni qamrab oluvchi va unga bevosita yoki bilvosita ta'sir qiluvchi narsalar u yashaydigan muhitni tashkil etadi. Muhit-asosiy ekologik tushuncha bo' lib, unda organizm faoliyatiga ta'sir qiluvchi shart-sharoitlar esa o'z navbatida uni tashkil qiluvchilar tarkibidan iborat. Organizmlarga tashqaridan qandaydir ta'sir ko'rsatuvchi omillarga ckologik omillar deyiladi
Barcha ekologik omillar odatda 2 guruhga ajratiladi :
34
I) abiotik 2) biotik. Ular, o'z navbatida, bir necha omillardan
iborat. Chunonchi, abiotik omillar 2 guruhga ajratiladi;
I) Iqlim (yorug'lik, harorat, namlik, havo, shamol va h.k.)
2) Edafik (tuproq va gruntning mexanik, kimyoviy tarkibi va
hokazo.)
Biotik omillar: Tirik tabiat elementlari-tirik organizmlaming birbiriga va yashash muhitiga ta'siri tushiniladi. Biotik omillar firogen, zoogen va antropagen omillarga bo'linadi. Fitogen (titon-o'simlik, gen-nasl) omillar deganda yuksak va tuban o'simliklaming organizmga ta'siri e'tiborga olinsa, zoogen amillar deganda organizmga hayvonlarning ta'siri nazarda tutiladi. Antropagen omillar: Insoll faoliyati bilan bog'liq bo'lgan omillar insonning o'simlik hayvon turlari yoki ular guruhlarining tuzilishiga ko'rsatgall ta'siridir.
1. Yaylovlarda efemer, efemeroid, yarim buta va butalarning birgalikda mavjudligi tuproqning sham ol va suv eroziyasidan him oya qiladi. Shuningdek, qum k o 'ch ish in i, tu p ro q n i uchirib c h a n g -to ‘zon ko‘tarilishini oldini olib, atmosfera havosini ifloslanishini bartaraf qiladi. 2. Atmosfera yog‘inlarini yerga sekin-asta singishini ta ’minlab, tuproqda namlik zaxirasini vujudga keltiradi va uni fizik bugianishdan saqlaydi. Sizot suvlari yer yuzasiga yaqin joylashgan yerlarda ko ‘p yillik o ‘tlar, butalar va daraxtlar biologik zovur vazifasini bajarib, tuproqda sodir boiadigan sho‘rlanish va botqoqlanish jarayonini kamaytiradi.
Meliorativ mintaqalar
1. Tog‘ mintaqasi.
2. Adir mintaqasi.
3. Tekislik mintaqasi.
4. Sohil mintaqasi.
0 ‘zbekiston Davlat yer loyihalashtirish instituti yaylovlami quyidagi
guruhlarga bo‘lishni tavsiya qilgan:
1. Tog1 – tog’va baland tog1 yaylovlari.
2. Adir - tog‘ oldi adirlar, baland va quyi adirlar.
3. C ho‘l (tekislik) - qum cho‘llar, gipsli chollar, sho‘rxok choilar va
baland cho‘llar.
4. T o ‘qaylar (sohil) - daryo sohillari.
Ma’lumki, 0 ‘zbekiston tog‘lari 0 ‘rta Osiyodagi Tyan-Shan va Oloy
Tog’ tizmalarinig davomidir.
Tyan-Shan tizmasiga Qorajon tog‘, Ugam, Pskom, Sandalash, Chotqol
va Qurama tog‘lari kiradi, ular o ‘rtacha dengiz sathidan balandligi 2500-
3000 m