Mavzu: Yoqilg'i turlari. Shartli yoqilg'i

Mavzu: Yoqilg'i turlari. Shartli yoqilg'i.
Reja:
1. Yoqilg‘ining tarkibi
2. Yoqilg‘ilarning xususiyatlari
Inson faoliyatini ta ’minlash uchun energiya kerak. Bu energiya voqilg'i yoqilishi natijasida, shuningdek, shamol, suv, quyosh energiyasi va atomdan olinadi. Quyosh energiyasi, suv va shamol noan’anaviy energiya manbalariga kiradi. Quyosh energiyasi issiqlik energiyasiga, shamol energiyasi shamol qurilmalarida mexanik energiyaga, keyin elektrenergiyaga, daryo va dengi/ quyilishlarida esa energiya avval lESda mexanik energiyaga, so'ngra elektr energiyaga aylanadi. Bu noan’anaviy energiya manbalarini qo'llash aholi uchun sarflanadigan yoqilg'i resurslarini 50% gacha kamaytirish imkoniyatlarini beradi va shu asosda atrof-muhit musaffoligini saqlash muammolarini vengillashtirishga yordam beradi. Organik voqilg'ilarning energiyasi 1ES (issiqlik elektr stansiyalari)da avval issiqlik energiyasiga, so'ngra mexanik energiyaga va elektr energiyaga aylanadi. Hozirgi vaqtda dunyo bo'yicha tabiiy gaz zahirasi 175 mlr.t.sh.yo., (shartli voqilg'i) neft zahirasi 90 mlr.t.sh.yo. va ko'm ir zahirasi 10000 mlr.t.sh.yo. ni tashkil etadi. O'zbekistonda umumiy organik voqilg'i zahiralari 2,2-5,1 mlr.t.n.e., jumladan neft 82-245 mln.t.n.e., tabiiy gaz 1476-1979 mln.t.n.e. va ko'm ir 639-2851 mln.t.n.e. ga teng deb baholanadi. O'zbekiston Respublikasida asosiy birlamchi energiya tabiiy gaz hisoblanadi va u energiya ishlab chiqarish um um iy hajm ining 85% ni tashkil etadi. Neft va gazli kondensatning ulushi 13% ga va boshqa qismi 1ES va ko'm irda olinadigan elektrenergiyaga to'g'ri keladi. Asosiy tarkibiy qismi uglerodli birikmalardan iborat bo'lgan yonuvchi moddalarga yoqilg‘i deviladi. U ning yonishi natijasida k o'p m iqdorda issiqlik ajralib chiqqanligi sababali sanoatda xom ashyo sifatida ishlatiladi.. Yoqilg'ilar agregat holatiga ko'ra 3 xil bo'Iadi: 1) qattiq voqilg'i (ko'm ir, torf, o'tin, antratsit, yonuvchi slanetslar va boshqalar); 2) suyuq voqilg'i (neft va uning mahsulotlari); 3) gazsimon yoqilg'i (tabiiy gaz va sun'iy gaz). Yoqilg'ining asosiy ifodalovchilariga yonish issiqligi, uchuvchi moddalarning ajralishi va koks xususiyatlari kiradi.
Qattiq va suyuq yoqilg'i yonuvchi (uglerod - C, vodorod — H, uchuvchan oltingugurt — Su = So, + Sk) va yonm aydigan (azot — N. kislorod — O) elem entlardan va ballast (kul — A, namlik — W) dan tashkil topgan. G azsim on yoqilg'i yonuvchi (C O , N „ C H 4, C mH n ) va yonm aydigan (N ,, O,, C 0 3) gazlardan va ko'p miqdorda bo'lm agan suvbug'id a n tashkil topgan. Qattiq va suyuq yoqilg’ining xususiyatlarini va tarkibini o'rganayotganda ishchi, yonuvchi va quruq massasi e'tiborga olinadi. Yoqilg'i tarkibining ishchi. yonuvchi va quruq massasi mos ravishda “ i” , "yo" va “ q ” indekslari bilan belgilanadi va quyidagicha ifodalanadi.
С + H' + S' + O' + N' + W' + A' = 100 %
O ’ + H y" + S>° + 0>" + N>" = 100 %
C + H “ + S4 + O 4 + N 4 + A4 = 100 %
Yoqilg‘ining yonish issiqligi. I kg qattiq (suyuq) yoki I m 3 gazsimon yoqilg'ining to'liq yonishida ajralib chiqqan issiqlik miqdoriga yoqilg'ining yonish issiqligi deb aytiladi. Yoqilg'ining yonish issiqligi yuqori Q vu (kJ/ kg) va quyi Qc| (kJ/kg) bo'ladi. Qozonlarning issiqlik hisobi yoqilg'i ishchi massasining quyi yonish issiqligidan foydalanib bajariladi: qattiq va suyuq yoqilg'i ishchi massasining quyi yonish issiqligi (kJ/kg)
Q = 338 О + 10 2 5 H ‘ - 108,5 (O' - J S) - 25 W'
bu yerda О , H', O', S ‘ , W' — yoqilg'i ishchi massasidagi elem entlar miqdori, %. Gazsimon yoqilg'ining quyi yonish issiqligi (k J/n n r) Q 1 = 10811, + I26C O + 234H ,S + 358C N , + 591C ,N , + 6 3 8 C ,N (i + S 6 0 C N , + 913 С , N 8 + 1135C ,N\"+ + 1187C4N 1U+ 1 4 6 1 C SN P + + 1 4 0 3 С Л , ’
bu yerda H,, CO , H ,C , C H 4, C ,H 4 va boshqalar - gazsim on yoqilg'i tarkibiga kiruvchi gazlarning hajmiy miqdori , %. Quyi yonish issiqligida suv bug'larining kondensatsiyasida ajralgan issiqlik hisobga olinmaydi. Yuqori yonish issiqligida bu issiqlik hisobga olinadi. O' = Q 1 -0,025(9 H + VV) ^ q ^ yu ’ v 0 ,0 2 5 - bug'lanish issiqligi M J/kg 9 H '— suv miqdoriga mos keluvchi kattalik: 2 H , + 0 , = 2 U , 0 Amaliv hisoblashda quyi yonish issiqligi ishlatiladi. G az - Q'q=38 M J / m 3 K o 'm ir — Q' =12 M J/kg Neft - Q' MJ/kg Mazut - 6 ‘4= 39 M J/kg Yoqilg'i to'liq yonmaganda SO gazi qoladi. Tarkibida oltingugurt bo'lgan yoqilg'ilarda yonish m ahsulotlarida kam m iqdorda S O : gazi 162 bo'Iadi. Hamma yoqilg'ilarning yonishida NO hosil bo'Iadi. SO, va NO — atrof-m uhitni zararlaydi. Quyi yonish issiqligini qayta hisoblashda quyidagi ifodalardan foydalaniladi: yonuvchi massadan ishchiga va aksincha H ar xil yoqilg'ili qozonlarning ishlash sharoitini ko'rib chiqayotganda yoqilg'ining keltirilgan kullik A M namlik W kd va oltingugurtlilik Sk t kattaliklaridan foydalaniladi. Yoqilg'ilarning keltirilgan kulliligi, kg.%/mJ:
Yoqilg‘ining tarkibi va yonish mahsulotlarining hajmi. Yoqilg'ining to'liq yonishida yonish m ahsulotlari C O ,, SO ,, N 2, O,, suv b u g ’lari va boshqa gazlarni saqlaydi. C O , + S O , + N, + O, + H , 0 = 100 %. Yonish mahsulotlarining to'liq hajmi (m'/kg) quruq gazlarning hajmi Vqe va suv bug'larining hajm i yig'indisidan tashkil topadi: