Mavzu: Zararli dasturiy vositalarni klassifikatsiyasi va himoya usullari Reja: Kirish

3. Zararli dasturlardan himoya qilishning mavjud usullari va vositalari
Xakerlar va jinoyatchilar zararli dasturlar tarqatish orqali onlayn tarmoqlarda ko’pchilik uchun turli muammolar yaratadilar. Bu ular qo’llaydigan eng ko’p tarqalgan usullardan biridir. Zararli dasturlardan himoyalanish uchun o’zingiz oqilona ish tutish bilan birgalikda ushbu asosiy ko’rsatmalarga amal qiling.
1. Antivirus dasturidan foydalaning
Barcha foydalanadigan qurilmalaringizda doimo ishonchli antivirus dasturi o’rnatilgan bo’lishi kerak. Bu sizning viruslar va boshqa zararli dasturlardan asosiy himoyangizdir. Yangi tahdidlardan xabardor bo’lish uchun antivirus dasturini muntazam yangilab turing.
Antivirus dasturi butun qurilmangizni zararli dasturlar mavjudligini tekshirish imkonini beradi. Zararli dasturlarni erta aniqlash va uning tarqalishining oldini olish uchun qurilmalaringizni muntazam ravishda skanerlashni odat qiling. Agar siz Internetdan biror fayl yuklab olsangiz, ochishdan oldin uni antivirus bilan tekshiring.
Windows tizimi Microsoft Defender deb nomlangan o’z ichki bepul va ishonchli antivirus dasturiga ega. Microsoft Defender dasturini sozlamalarini to’g’ri sozlash orqali qurilmangizni yanada yaxshiroq himoyalashingiz mumkin.
2. Qurilmalaringizdagi dasturiy va apparat ta’minotini o’z vaqtida yangilab turing
Zararli dastur dasturiy ta’minotdagi zaifliklarni topadi va ular orqali qurilmalaringizga zararlantiradi. Xakerlar va jinoyatchilar doimo ana shunday zaifliklar ortidan izlanishdalar. Dasturiy ta’minot yaratuvchi tashkilotlar bu zaifliklarni yangilanishlar bilan birga chiqarilgan xavfsizlik tuzatishlari bilan bartaraf etadi. Shu boisdan, yangilanishlar o’z vaqtida o’rnatish juda muhim.

Qanday turdagi qurilmadan foydalanishingizdan qat’iy nazar, uning operatsion tizimi eng so’nggi versiyasiga yangilanganligiga amin bo’ling. Yaxshisi, operatsion tizim va antivirus dasturini avtomatik ravishda yangilanadigan qilib sozlaganingiz ma’qul. Qurilmalaringizdagi qolgan dasturlami tez-tez va muntazam ravishda yangilab turing.

Agar so’nggi olti oy ichida mobil telefoningizning operatsion tizimi uchun hech qanday yangilanishlar olmagan bo’lsangiz, smartfoningiz eski model bo’lishi va ishlab chiqaruvchi uni qo’llab-quvvatlashni to’xtatgan bo’lishi ehtimoli mavjud. Bunday holda, telefonni muhim xavfsizlik yangilanishlarini oluvchi yangiroq modelga almashtirganingiz ma’qul.
3. Administrator huquqiga ega bo’lmagan akkauntdan foydalaning
Administrator akkaunti ostida yuklab olingan zararli dastur qurilmangiz va undagi ma’lumotlar uchun yanada zararlidir. Kompyuteringizda cheklangan imtiyozlarga ega foydalanuvchi akkauntini yaratib va kundalik vazifalar uchun undan foydalanganingiz ma’qul. Cheklangan imtiyozga ega akkauntga kirganingizda, zararli dastur qurilmangizga kirish yo’lini topishi va tizim bo’yicha o’zgartirishlar kiritishi ancha qiyin bo’ladi.
4. Qanday dasturlar o’rnatayotganingizga ehtiyot va e’tiborli bo’ling
Ko’p zararli dasturlar shubhali dasturiy ta’minot to’plami ichida bo’lishi yoki haqiqiy ilovalarning «qaroqchilik» versiyalariga joylashtirilgan bo’lishi mumkin. Kompyuteringizga zararli dasturlarni yuqtirishning eng ishonchli yo’llaridan biri unga «qaroqchilik»(litsenziyasiz) dasturlarini o’rnatishdir. Agar sizga ma’lum bir dasturiy ta’minot juda ham kerak bo’lsa, lekin uni sotib olishga imkoningiz bo’lmasa, yodda tuting, deyarli barcha yirik dasturiy mahsulotlarning bepul muqobil versiyalari (alternativ versiyalari) mavjud. Ko’pincha, muqobil versiyalardagi ko’plab funksiyalar cheklangan bo’lsa-da, ular vazifangizni bajarish uchun yetarli bo’ladi. Iloji bo’lsa, har doim xususiy tijorat mahsulotlaridan ko’ra ochiq kodli dasturiy ta’minotni tanlang.

Ilovalarni faqat rasmiy ilovalar do’konlari orqali yuklab oling. Agar siz biror ilovani birinchi marta o’rnatayotgan bo’lsangiz va u haqida ma’lumotingiz bo’lmasa, uning qanchalik ishonchliligini aniqlash uchun boshqa foydalanuvchilarning fikrlari bilan tanishishingiz to’g’ri bo’ladi.

Qurilmalaringizga o‘rnatilgan barcha ilovalarni muntazam ravishda qayta ko‘rib chiqishni odat qiling. Keraksiz ilovalarni o’chirib tashlang.
5. Biriktirmalardan foydalanishda ehtiyot bo’ling
Notanish yoki siz to‘liq ishonmaydigan shaxslar tomonidan yuborilgan elektron pochta xabarlari, ijtimoiy media yoki sms xabarlaridagi biriktirmalarni hech qachon yuklab olmasligingiz yoki ochmasligingiz kerak. Bu raqamli xavfsizlikning eng asosiy qoidalaridan biridir. Firibgarlar va jinoyatchilar, zararli dasturlar bilan zararlangan Word, Excel, PowerPoint va PDF fayllarini qo’llashni ko’proq afzal ko’radilar. Agar elektron pochta yoki ma’lum bir boshqa turdagi xabar sizga g’alati yoki shubhali ko’rinsa, buning eng yaxshi yechimi uni darhol o’chirishdir.
Hatto, siz tanigan va ishongan odamlarning elektron pochta akkauntlari buzib kirilgan bo’lishi ham mumkinligini unutmang.
Shuning uchun, agar siz ulardan biriktirmali kutilmagan xabar olsangiz, uni ochishdan oldin sizga xabarni yuborgan tanishingiz bilan bog’langaningiz ma’qul.
6. Havolalarni bosishdan oldin ularni tekshiring
Notanish odamlar yoki tashkilotlar tomonidan yuborilgan havolalarni hech qachon bosmang. Shuningdek, olingan har bir havola salohiyatli xavfga ega deb hisoblang. Hamkasbingiz, bank yoki siz foydalanayotgan ijtimoiy media xizmatidan elektron xabar olganingizda, undagi havolani bosishga shoshilmang. To‘liq veb-sayt manzilini havola ustiga kursorni olib borib (ustiga

bosmang) tekshiring. Shunda qilib havolani bosish kerak yoki yo’qligini aniqlay olasiz. Shu bilan bir qatorda, sayt haqiqiy ekanligiga amin bo’lish uchun brauzer oynasini ochib, manzilni to’g’ridan-to’g’ri URL maydoniga kiritishingiz mumkin.

Sizga biroz bo‘lsada shubhali bo‘lib ko‘ringan havolaga bosishdan avval uning xavfsizligini tekshirish uchun havolalar skaner i, masalan, Norton Safe Web dan foydalaning.
Qisqartirilgan URL havolalardan foydalanishda esa o’ta ehtiyot bo’ling. Qisqartirilgan havolaning ortidagi asl URL havolani h ar doim tekshiring. Qisqartirilgan URL manzilini “dekodlash - ochib ko’rish” uchun UnshortenIt kabi bepul onlayn xizmatidan foydalanishingiz mumkin.
7. Qalqib chiquvchi oynalarga ishonmang
Hammamiz ham Internetdan foydalanayotganimizda to’satdan qalqib chiqib, kompyuterimiz zararlanganligi va uni himoyalash uchun zarur dasturni yuklab olishimizni tavsiya qiladigan qalqib chiqivchi oynalarga duch kelganmiz. Bunday tuzoqlarga ilinmang. Oqilona ish tuting.
8. Tashqi ma’lumot saqlash vositalaridan ehtiyotkorlik bilan foydalaning
Zararli dastur ko’pincha USB xotira karta, tashqi qattiq disk, flesh-kartalar va boshqalar tashqi ma’lumot saqlash vositalari orqali turli qurilmalarga tarqaladi. O’zingizga tegishli bo’lmagan notanish bunday qurilmani kompyuteringizga hech qachon ulamang. Agar sizga tanish tashqi ma’lumot saqlash media qurilmasidan foydalanishingiz zarur bo’lsa, ochishdan oldin uni antivirus dasturi bilan skanerlaganingiz ma’qul.