Mavzu: Zig’ir, jun, tabiyiy ipak. Sun’iy tolalar. Tolalarning tuzilishi, asosiy turlari, olinish xossalari Reja: Zig’ir tolasi Jun tolasi Sun’iy yasalgan tola Sintetik tolalar haqida malumot Sadenov. J

Asetat iplar va tolalarni olish. Asetat iplar triasetil va diasetilsellyulozalarning eritmalaridan kuruk usul bilan olinadi. Asetilsellyuloza tolalari uzlarining xossalari bilan gidratsellyuloza tolalaridan bir muncha farkdanadi. Asetat tolalari regenerasiyalangan sellyulozadan emas, balki sellyulozaning murakkab sirka kislota efiridan tarkib toptan, xozirgi vaktda olinayotgan sellyulozaning sirka kislota asosida xosil kilgan efiri katta axamiyatga ega. CHunki uni sanoatning turli tarmoklarida keng kullash imkoniyatlari yaratilgan. Ulardan tola, iplfr, triasetat iplari, tolalari va sigaretalar uchun jgutlar ishlab chikarilmokda. Jaxon buyicha olinayotgan asetat sellyulozaning umumiy mikdori 400 000 tonnadan ortadi va u asosida olinayotgan ip 255 ming tonnani tashkil etadi, shundan 15 ming tonnasi Uzbekistan Respublikasining Fargona shaxrida chikariladi.

Asetat tolalar ishlab chikarishning tarakkiy etish, unda uziga xos ijobiy xossalarning mavjudligi, iktisodiy tejamligi va korxonalarning nisbatan ekologik tozaligidadir.

Asetat ip va tola olish jarayonlari tola olish eritmasini tayyorlash, tola yoki ip olish va olingan ip va tolalarga keyingi ishlovlar berishdan tarkib topgan.

1.45- rasm. Asetat ipini olinish usuli.

1- quvur o’tkazgich, 2- filьera, 3-isitkich, 4- quvur, 5- yog’lovchi valiklar, 6- bobina.

Tola olish uchun diasetat sellyulozaning 24-26 foizli va triasetat sellyulozaning 20-22 foizli konsentrantlangan eritmalar tayyorlanadi. Asetat sellyulozalar aralash erituvchilarda eritilganda yaxshi sifatli eritmalar olinadi. SHuning uchun bunday aralashma erituvchilardan amaliyotda keng foydalaniladi. Masalan, diasetat sellyuloza 95 foiz aseton va 5 foiz suv aralashmasida, triasetat sellyuloza esa 91- foiz metilen xlorid va 9 foiz etanol aralashmasida eritiladi. Bunday eritmalarning kovushokdigi minimal kiymatga ega buladi.

Asetat sellyuloza tolalarning yaltiramaydigan kilish uchun uning kup kismi xiralashtiriladi. Xiralashtiruvchi modda sifatida xar xil kattik, suyuk va gaz xolatdagi birikmalar (bariy sulьfat, titan(1V) - oksid, mayda pufaksimon xavo va x.k.) ishlatiladi.

Asetat va triasetat sellyuloza tolalarning ma’lum kismi buyalgan xolda chikariladi.