Mavzu:”Dasturlash asoslari” mavzusini o’qitish metodikasi

---

Mavzu:”Dasturlash asoslari” mavzusini o’qitish metodikasi. 
 
Apparat vositalari sohasida ma’Iumotlarga ishlov berish va ulami qayta ishlah 
so‘nggi yillarda konstruktsiyada va texnologiyada jiddiy muvaffaqiyat qozondi. 
Har ikki-besh yilda yangilanadigan kompyuterlaming yanada samaraliroq avlodlari 
buning natijasidir. Dasturiy ta’minot sohasi o‘tmishda mahsulotning hayotiy sikli 
bilan 10 yil atrofida ishlardi. • Amaliy dasturiy ta’minot sohasidagi mahsulotning 
ancha uzoq hayotiy sikli shunga asoslanadiki, professional talablar apparat 
vositalarining texnik imkoniyatlari singari tez o‘zgarmaydi. Apparat vositalarining 
o‘zgarishi, shuningdek, yangi kompilyatorlar (Compiler) va operatsion tizimlar 
paydo boMishi sababli dasturiy ta’minot xizmat muddati davomida 
o‘zgartirishlaming katta miqdori zarur bo‘lib qoladi. Ma’lum darajada "yuqoridan 
pastga" qoidasi ishlamaydi, chunki yangi muhit eski dasturlarga xizmat ko‘rsata 
olmaydi va eski turdagi kompilyatorlar komandasini uzoqroq tutib turmaydi. 
Bundan tashqari mazkur yangi vositalar eski dasturlashni osonlashtiradigan yangi 
vositalarning katta miqdoriga ega. 
DASTURIY TA’MINOT VA ULARNING TURLARI I Inson va malumotlarga 
ishlov berish o‘rtasidagi aloqa kompyuter dasturlari orqali boshqariladi. Markaziy 
protsessor (CRI) belgilari to‘plami ikkita belgigacha "0" va "1" yoki "yoqUgan" va 
”o‘chirilgan" bilan chegaralangan. Inson harflardan, raqamlardan,tasvirlardan 
foydalanadi. Inson va mashina o‘rtasidagi interfeysni (muloqotni), kodlashtirishni 
dasturiy ta’minot tartibga solib turadi. Bu vazifadan tashqari kompyuter dasturi 
operatsion tizimi ko‘rinishida kompyuteming butun apparat qismining 
boshqarilishini tartibga soladi. Shunday qilib dasturiy ta’minot ikki qismga 
bo‘linadi: • tizimli dastur ko‘rinishidagi apparat qismining boshqarilishi va • 
muammolarning yechiiishiga qaratilgan amaliy dasturlar Bu bilan bir qatorda 
tizimli va amaliy dasturlar ishlab chiqish va kompyuter xizmatini yengillashtirish 
uchun bir qator dasturlash tillari va qo‘llash servisi mavjud 
Dastur - bu kompyuler uchun tushunarli bo‘lgan buyruqlar ко ‘ritiishidagi ishchi 
konstruktsiyalarning takrorlanib turuvchi izchillik (ketma-ketlik) bo‘lib, bu 
buyruqlar malumotlarga foydalanuvchi istagan shaklda ishlov berish uchun barcha 
apparat vositalarini faollashtirish, boshqarish va nazorat qilishga xizmat qilishdir. 
Tizimli dastur shu bilan birga, kompyuter va unga tegishli periferiyalardan 
foydalanishga imkon beradi. Tizimli dasturlarga foydalanuvchining ma’lumotlarga 
ishlov berish tizimining ishlash tamoyillari bo‘yicha keyingi texnik belgilarga ega 
bolishini talab qilmasdan, masalani kiritish va chiqarish boshqaruvini 
tayyorlaydigan operatsion tizimlarini o‘z ichiga oladi. Xizmat uchun belgilangan 
va yordamchi dasturlar ham tizimli dasturlarga oid bo‘lib, masalan formatlash va 
nusxalashda axborot tashuvchilar bilan muomala qilish singari operatsion tizimlar 

---

bilan munosabatni yengillashtiradi. Windows XP, Windows 2003 mijozserver 
arxitekturali Novell, UNIX va LINUXning har xil variantlari mashhur operatsiya 
tizmilaridandir 
Kompyuterda dasturlash bu – kompyuter mikroprotsessori uchun turli buyruqlar 
berish, qachon, qayerda nimani o'zgartirish va nimalarni kiritish yoki chiqarish 
haqida buyruqlar berishdir. Ushbu maqolada, qanday dasturlash tillari borligi, eng 
keng tarqalgan dasturlash tillari va ularning farqi. Hamda, Dasturlashni o'rganish 
yo'llari haqida suhbatlashamiz Kompyuter dunyosida ko'plab dasturlash tillari 
mavjud bo'lib, dasturlash va unga qiziquvchilar soni ortib bormoqda. Bir xil 
turdagi ishni bajaradigan dasturlarni Basic, Pascal, Ci va boshqa tillarda yozish 
mumkin. Pascal, Fortran va Kobol tillari universal tillar hisoblanadi, Ci va 
Assembler tillari mashi tiliga ancha yaqin tillar bo'lib, quyi yoki o'rta darajali 
tillardir. Algoritmik til inson tillariga qanchalik yaqin bo'lsa, u tilga yuqori darajali 
til deyiladi. Mashina tili esa eng pastki darajali tildir. Mashina tili bu sonlardan 
iboratdir, Masalan: 010110100010101 Dasturlash tillari 2 ta katta guruhlarga 
bo'linadi, Quyi va Yuqori darajali dasturlash tili. Quyi darajali dasturlash tili ancha 
murakkab bo'lib ular juda maxsus sohalarda ishlatiladi va ularning mutaxassislari 
ham juda kam. Chunki quyi dasturlash tillari (masalan: assembler) ko'pincha 
miktoprotsessorlar bilan ishlashda kerak bo'lishi mumkin. Odatda turli dasturlash 
ishlari uchun yuqori darajali dasturlash tilidan keng foydalaniladi. EHM (Elektron 
Hisoblash Mashinasi) endi yuzaga kelgan paytda programma tuzishda, faqat 
mashina tillarida, ya'ni sonlar yordamida EHM bajarishi kerak bo'lgan amallarning 
kodlarida kiritilgan.