Maxsus, kasb-hunar ta’limi

Emulsiyalarning biologik ahamiyati. Biologiyada emulsiya- ning misoli sutdir. Sut uzoq turishi bilan konsentrlangan emulsiya qavati (qaymoq) hosil bo‘ladi. Qaymoq pishirilganda oqsil parda yemirilib, sariyog‘ holda yig‘iladi. Sariyog‘ ham emulsiya. Lekin endi u boshqa tipdagi emulsiyadir. Margarin (gidrogenizatsiyalangan o‘simlik moyidan tayyorlangan emul- siya), mayonezlar, muzqaymoq va boshqalar ham shu tipga o‘xshash emulsiyalardir. Emulsiyalar ko‘pincha odam orga- nizmida ham uchraydi. Ion va limfadagi yog‘lar emulsiya holatida uchraydi (emulgator — ion oqsillari). Ovqat hazm qilishda ichakda ham yog‘li emulsiya hosil bo‘ladi, lekin bu yerda stabilizator sifatida o‘t va alifatik kislotalarning tuzlari ishtirok etadi.
Ko‘piklar. Ko‘pik tuzilishi jihatidan emulsiyalarga yaqinla- shadi. Suyuqlikdagi alohida gaz pufakchalari odatdagi emul- siyadan iborat. Lekin ko‘pik yaxlit katakli tuzilishi va gazli dispers faza bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Turg‘un ko‘piklar sath faol moddalar (sovun, oqsillar va hokazo) ishtirokida hosil bo‘ladi. Ko‘pik hosil bo‘lishidan amalda foydalanishga misol qilib o‘t o‘chirgichlarni ko‘rsatish mumkin.
Sistemalardan eng ahamiyatlisi kolloid dispers sistemadir. Bu sistema kolloid eritmalar yoki zollar deb ham ataladi. O‘simliklarning turli a’zolaridagi to‘qima suyuqliklari kolloid dispers sistemadan iborat. Ular o‘simlikda suv
almashinish va oziqlanish jarayonlarida ishtirok etadi.
Agar kolloid eritmalarning dispersion muhiti suv bo‘l- sa —gidrozol, benzol bo‘lsa — benzozol, spirt bo‘lsa — alko- zollar va hokazolar deb yuritiladi. Ayrim sharoitlarda kolloid dispers sistemalar suyuq holatdan qattiq holatga o‘tib, gellar hosil qiladi. Bu holatda zol o‘rniga ularni gel deb ataladi. Masalan, gidrogel, benzogel, alkogellar va hokazo.
Shu bilan birga, kolloid dispers sistemada faza zarrachalari bilan muhit molekulalari orasida ma’lum bog‘lanish va ta’sir kuchi bo‘ladi. Agar faza zarrachalari atrofida muhit mole- kulalari kam miqdorda bog‘langan bo‘lsa, bunday sistemalar liofob kolloidlar deb ataladi. Lio — so‘zi grekcha bo‘lib, eritma ma’nosini bildiradi. Misol qilib, oltin, kumush xlorid, temir va boshqa metall zollarining suvdagi kolloid eritmalarini keltirish mumkin.
Faza zarrachalari atrofida muhit molekulalari ko‘p to‘p- lansa, bunday sistema liofil sistema deb ataladi. Fil — grekcha philia so‘zidan olingan bo‘lib, yaxshi ko‘rish ma’nosini bildiradi. Masalan, kraxmal, oqsil, o‘rik yelimi va boshqalar- ning suvdagi eritmalari.
Kolloid eritmalar (zollar) zarracha o‘lchamlari bo‘yicha dag‘al dispers va molekular sistemalar oralig‘ida joylashganligi sababli ularni ikki xil usul bilan, ya’ni dispergirlash va kondensatsiya usullari bilan olish mumkin.

1.